Morgunblaðið - 21.08.1986, Side 42

Morgunblaðið - 21.08.1986, Side 42
42 MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 21. ÁGÚST 1986 BETRI ÁRANGUR MEÐ ATLAS COPCO Öruggur búnaöur fyrir: 1. Mannvirkjagerð 2. Verktakastarfsemi 3. Þungaöiðnað 4. Léttan iðnaö ATLAS COPCO er stærsti framleiðandi í heimi á loftþjöppum og tækjabúnaði fyrir þrýstiloft. Fyrirtækið þekkir hvernig minnka má framleiðslukostnað með notkun á loft- og gas- þjöppum, þurrkurum, síum, kælum, iðnaðarverkfærum og tækjum til yfirborðsmeðhöndlunar. Fyrirtæki með framleiðslu er ■■■■!■■ JltlasCopcc try99ir Þér bætta arðsemi og MtlasCbpco góða þjónustu. Allar nánari upplýsingar gefur LANDSSMIÐJAN HF. SÖLVHÖLSGÖTU 13 - REYKJAVÍK SÍMI (91) 20680 VERSLUN: ÁRMÚLA 23 Alltaf á föstudögum Leður Rætt við Pétur Sigurjónsson hjá Iðntækni- stofnun um eiginleika þess og meðferð. Áreynsla, strit, púl, puð Seinni hluti greinar um áhrif áreynslu á líkamann. „Ég vil gera fólki bylt við“ Viðtal við Sjón um kvæðasafn hans og fleira. Jurtafæði Rætt við Gunnhildi Emilsdóttur. Fótsnyrting Rætt við Kristinu Steingrímsdóttur sem vei - ið hefur við fótsnyrtingarnám í Kaup- mannahöfn. Föstudagsblaðið er gott forskot á helgina AF ERLENDUM VETTVANGI Sovétmenn á Svalbarða hafa í reynd viðurkennt stjórn og lögsögu Norðmanna á eyjunni. SAMBÝLIÐ Á SVALBARÐA NORSKI eyjaklasinn Svalbarði hefur verið í fréttum undanfanð vegna ágreinings um lögsögu á fiskimiðunum umhverfis eyjarn- ar. Er það ekki í fyrsta sinn sem eyjarnar valda milliríkjadeilum, þar sem deilt var um það í rúm 300 ár, hver ætti að ráða þar ríkjum. Þótt Svalbarða sé fyrst getið í íslenzkum annálum þegar sagt var frá fundi eyjanna árið 1194, er saga Svalbarða yfirleitt aðeins rakin til ársins 1596. í júní það ár „fundu" hollenzku land- könnuðimir Willem Barents og Jacob van Heemskerk eyjamar, og 14 árum síðar hófust þar hval- veiðar í stómm stíl. í fyrstu voru það enskir og hollenzkir hvalfang- arar sem lögðu þangað leið sína, en síðar bættust Frakkar, Þjóð- veijar, Danir og Norðmenn í hópinn. Bretar hættu þessum veiðum fljótlega og smám saman hættu hinar þjóðimar einnig. Árið 1800 höfðu hvalveiðar við Sval- barða verið lagðar endanlega niður, enda hafði þá hvalnum ver- ið svo til útrýmt á þessum slóðum. Sem dæmi um veiðarnar má nefna að á ámnum 1669 til 1778 komu hollenzk hvalveiðiskip 14.167 sinnum til eyjanna og veiddu þar alls 57.590 hvali. Þótt margar þjóðir hafi gert kröfu til yfirráða á eyjunum á sínum tíma, svo sem Bretland, Holland, Noregur, Svíþjóð, Dan- mörk, Rússland og Bandaríkin, héldust þær lengst af sem nokk- urskonar einskismanns-land, eða term nullius, ein og það er kallað. Það var ekki fyrr en komið var fram á tuttugustu öldina að efnt var til fjölþjóðaviðræðna að fmm- kvæði Norðmanna um yfirráða- réttinn. Þessar viðræður leiddu loks til þess að Norðmönnum tókst að tryggja sér yfirráðin á eyjunum með samningi sem undirritaður var 9. febrúar 1920. Undir þennan samning rituðu fulltrúar Bret- lands, Bandaríkjanna, Frakk- lands, Ítalíu, Japans, Hollands, Danmerkur og Svíþjóðar auk Norðmanna. Norðmenn tóku svo formlega við yfírstjóm á eyjunum 14. ágúst 1925, þegar norski fáninn var dreginn að húni í Longyear-byen. Vom eyjarnar lýstar sýsla í norska ríkinu og þar skipaður sérstakur sýslumaður. Sérstæður samningur Samningurinn um Svalþarða er að ýmsu leyti sérstæður, ekki sízt fyrir þau skilyrði sem sett vom fyrir yfirráðum Norðmanna. í fyrsta lagi em skattlagningu á eyjunum takmörk sett; í öðm lagi er öll hervæðing þar algerlega bönnuð; og í þriðja lagi er þegnum allra aðildarríkja að samningnum tryggður sami réttur til að nýta auðlindir í jörðu og landhelgi Sval- barða svo lengi sem þeir fara að norskum lögum. Vegna sístnefnda skilmálans hafa margir viljað halda því fram að allir hafí jafnan rétt til að stunda fiskveiðar og olíuleit út af ströndum Svalbarða. Þessu neita Norðmenn algerlega og segja að heimildir til að nýta auð- lindir eyjanna samkvæmt samn- ingnum takmarkist af landhelgi eyjanna, sem er 4 mílur, en nái ekki út í efnahagslögsöguna, sem er 200 mílur. Sú efnahagslögsaga hafi ekki verið komin til sögunnar þegar samningurinn var gerður fyrir rúmum 66 árum. Stærð eyj- anna sem mynda Svalbarða er alls 62.051 ferkflómetri, og er Spitsbergen, eða Vestspitsbergen eins og hún heitir, langstærsta eyjan, um 39 þúsund ferkílómetr- ar. Spitsbergen er jafnframt eina eyjan sem er í byggð og búa þar nú um 4.000 manns. Fjölmennast- ir eru Rússar, um 2.500, en hinir eru flestir Norðmenn. Báðar þjóðirnar stunda þarna námugröft og flytja heim þaðan um hálfa milljón tonna af kolum árlega. Ekki er þó talið að kola- vinnslan gefi mikinn arð heldur sé hún frekar stunduð sem yfir- skin. Svalbarði hefur mikla hernaðarlega þýðingu þótt öll her- væðing þar sé bönnuð. Stafar það af nálægð eyjanna við helztu sigl- ingaleiðir sovéska flotans frá flotahöfnum á Kolaskaga út á Atlantshaf. Er trúlegt að hvorki yfirvöld í Noregi né í Sovétríkjun- um kæri sig um að hinn aðilinn hafí einn búsetu á eyjunum. Sovétríkin hafa haldið réttind- um sínum á Svalbarða samkvæmt samningnum frá 1920 og keyptu Sovétríkin kolanámur á Svalbarða af Hollendingum (í Barentsburg) og af Svíum (í Pyramiden). Bandaríkjamenn og Bretar seldu hinsvegar Norðmönnum réttindi sín. Lengi vel reyndu Sovétmenn að halda Norðmönnum á Sval- barða burtu frá athafnasvæðum sínum þar, og það var ekki fyrr en fyrir 11 árum að þáverandi og nýendurkjörinn sýslumaður á Svalbarða, Leif Eldring, neyddi Sovétmenn til að heimila sér að kanna þyrluflugstöð Rússa á Spitsbergen. Síðan hafa sam- skiptin batnað til muna og er nú svo komið að sovézku athafna- svæðin á Svalbarða eru einu sovézku yfirráðasvæðin í heimin- um sem unnt er að heimsækja fyrirvaralaust og án vegabréfs- áritunar. Barist í síðari heimsstyijöldinni Þótt samningurinn frá 1920 banni alla hervæðingu og hem- aðaraðgerðir á Svaibarða hefur ekki alltaf verið jafnfriðsælt þar. Þannig kom til nokkurra hernað- araðgerða á eyjunum í síðari heimsstyijöldinni. í ágúst og sept- ember 1941 kom þangað liðsafli Bandamanna til að eyðileggja þar útvarpsstöðvar, orkuver, birgðir af kolum og olíu og fleira. Fluttu Bandamenn þá alla íbúana á brott, Rússana til Sovétríkjanna og Norðmennina til Skotlands. Þetta sama haust komu Þjóðveij- ar upp veðurathugunarstöð í Longyearbyen. Næsta vor fóm tvö skip, „Isbjöm" og „Selis", frá Englandi til að koma í veg fyrir að Þjóðveijar næðu námunum á sitt vald. Ekki tókst þá betur til en svo að þýzkar flugvélar sökktu báðum skipunum áður en þau komust á leiðarenda. I júlí 1942 var fámenn sveit norskra hermanna send til Sval- barða frá Englandi og tókst sveitinni að ná á sitt vald bæjun- um Barentsburg, Longyearbyen og Sveagmva auk þess sem veð- urathugunarstöð Þjóðveija var eyðilögð. Var það til þess að Þjóð- veijar sendu öfluga flotadeild á vettvang og lögðu alla helztu námubæina í rúst. Þeir vom svo reistir úr rústum á ný að styijöld- inni lokinni. . ... (Heimild: The Eeonomist m.m.)

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.