Morgunblaðið - 19.10.1986, Blaðsíða 26

26 B
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 19. OKTÓBER 1986
Háakáiabygging HAborgarínnar.
HÁSKÓLI ÍSLANDS
ByggtyBr bókwttíð
Byggingasögu Háskólans gerð nokkur skil
EKKI er vitað með vissu hver fyrstur hreyfði þeirri
hugmynd að háskóli skyldi reistur á íslandi, en líklegt
er að Tómas Sæmundsson hafi fyrstur manna lýst
þessari hugsýn sinni á prenti:
fi* #
A A ...ímindaðu þér kauptorg uppfrá sjónum fyrir miðri
T T ströndinni, og annað torg fallegra, með norðurvegg
kyrkjunnar á eina hlíð, og til hinna þriggja háskóla, mentabúr
og ráðstofu, enn á torginu miðju heiðursvarða þess manns,
er slíku hefði til leiðar komið; settu ennframar suður með
tjörninni að austanverðu skemtigaung, og kyrkjugarð hinumegin
sunnantil á Hólavelli — og þá sjerðu, hvurnin mig hefur dreymt að
Reykjavík egi að líta út einhvumtíma u
Hugmynd Guðjóns að viðbyggingu við Alþingishúsið.
Fyrsta hugmynd Guðjóns að Háskóla á íslandi.
júlí, 1896 og lýsti þar þeirri skoðun
sinni að íslenskur háskóli ætti að
vera í miðbænum, nánar tiltekið við
hlið Landsbankans. Hann segir:
Vjer hikum ekki við að játa
hjer skýlaust og afdráttarlaust,
að innlendur háskóli er eitt af
því bráðnauðsynlegasta af öllu
því, er vjer íslendingar þurfum
að fá, til þess að andlegum kröpt-
um þjóðarinnar verði beint í
ijetta stefnu, og til þess að rýma
út þeim skaðlega óþjóðlega hugs-
unarhætti, hjá ýmsum þeim er
ráðin hafa hjer á landi, sem ligg-
ur eins og martröð yfir allri
framfaraviðleitni almennings".
Lítið varð úr þessari hugmynd
góðskáldsins, eins og segja má um
fleiri hugmyndir hans, en þakkir á
hann vafalaust skyldar fyrir að
hafa verið ötulasti áróðursmaður
íslensks háskóla á þessum árum.
Jón heitinn Þorláksson, verk-
fræðingur og stjórnmálamaður,
gerði frumdrög að háskólabygg-
ingu, þegar árið 1904. Var það á
námsárum hans í Berlín, en hann
og skólabræður hans höfðu oftlega
rætt um Háskólann, sem koma
þyrfti. „Jeg þekkti þá engan hús-
lausan háskóla, og var ekki nógu
frumlegur í hugsun, til þess að láta
mér detta í hug að íslendingar
mundu eignast húslausan háskóla
og búa við hann í svo sem einn
mannsaldur". Því miður glataði Jón
þesssum uppdrætti sínum, en fróð-
legt hefði verið að sjá hugmynd
þessa atorkusama framfaramanns.
Næst var rætt um háskólabygg-
ingu árið 1906, en þá var gert ráð
fyrir að slík bygging yrði reist á
Amarhóli, en þar var fyrirhugað
að reisa helstu opinberar byggingar
landsins. Af hinum opinberu bygg-
ingum, sem ráðgert var að byggja
þama, reis aðeins ein, Safnahúsið
við Hverfísgötu.
Háskóli stofnaður
Háskóli íslands var stofnaður
með heimild í lögum frá 30. júlí
1909. í lögunum sagði að hann
skyldi settur þegar fjárveiting feng-
ist, en ekki kveðið nánar á um
hvenær hann tæki til starfa. Með
,frumvarpi að háskólalögum, sem
landstjómin lagði fram á Alþingi
1909, var ítarlegt fylgislq'al um
hugsanlega háskólabyggingu, en
þá álitsgerð höfðu forstöðumenn
embættismannaskóla landsins sam-
ið. Þeir vom þeir Jón Helgason,
settur forstöðumaður Prestaskól-
ans, seinna biskup, Láms H.
Bjamason, forstöðumaður Laga-
skólans og Guðmundur Bjömson,
landlæknir, en þá veitti hann
Læknaskólanum forstöðu.
Þeir gerðu ráð fyrir að við skói-
ann yrðu flórar deildir, guðfræði-
deild, lagadeild, heimspekideild og
læknadeild. í skýrslu þeirra segir
að þeir hafí fengið danskan húsa-
meistara, Fr. Kierboe, til þess að
meta hversu stór byggingin yrði,
en Kiarboe hafði áður dregið upp
skipulagið á Amarhóli, sem fyrr var
neftit. Hann taidi að húsið yrði sem
næst 31.700 rúmálnir, en til saman-
burðar má nefna að Safnahúsið
mun vera um 38.400 rúmálnir að
stærð. Jafnframt reiknuðu nefndar-
menn það út í félagi við Kierboe,
að húsið myndi kosta um 158.500
krónur.
Ekki varð úr þessari hugmynd
þríeykisins, og sagt að „vegna fjár-
hags landsins telur stjómarráðið
ekki fært að leggja að svo stöddu
út í húsbyggingu handa háskóla".
Háskóli Islands tók til starfa árið
Guðjón Samúelsson, Húsameistari rfldring.
Þessi lýsing Tómasar birt-
ist í fyrsta árgangi
Fjölnis, árið 1835. Ekki
gekk eftir sem hann ætl-
aði, en nú, 151 ári síðar,
er Háskóli íslands orðinn 75 ára
gamall og enn í ömm vexti. Ifyrstu
árin fór kennslan fram á neðri hæð
Alþingishússins, en síðar var Há-
skólanum reist eigin hús og er nú
svo komið að Háskólinn á húsnæði,
sem nemur 27.000 fermetmm að
flatarmáli. Það hrekkur þó ekki til
og fer kennsla því einnig fram í
leiguhúsnæði.
Benedikt Sveinsson, sýslumaður
og alþingismaður, lagði fyrstur
fram tillögu þess efnis á Alþingi,
að stofnaður skyldi Háskóli íslands.
í tillögunni, sem hann bar upp árið
1881, var sérstaklega tekið fram
að kennslan skyldi fara fram í Al-
þingishúsinu, en Alþingi hóf starf-
semi sína í hinu nýja og glæsilega
húsi sínu það ár. Alþingi kom þá
saman annað hvert ár og einungis
nokkrar vikur í senn, svo nægu
húsrými var fyrir að fara. Þess ber
jafnframt að geta að söfn landsins
höfðu einnig aðsetur í húsinu.
Fmmvarpið-var endurflutt 1883,
en áður en þingheimur afgreiddi
það sem lög, var þetta ákvæði fellt
úr. Konungur synjaði lögunum hins
vegar staðfestingar, svo ekki reyndi
á það hvar hugsanlegur háskóli
hefði aðsetur.
Einar skáld Benediktsson,
Sveinssonar, fékk áhuga á „há-
skólamálinu" í arf frá föður sínum
og þreyttist hann seint á að kynna
mál sitt. Hann reit m.a. forsíðu-
grein í blað sitt Dagskrá hinn 30.