Morgunblaðið - 19.10.1986, Blaðsíða 4

4 B
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 19. OKTÓBER 1986
HÁSKÓLI
ÍSLANDS
75 ára
Miðstöð nýyrðastarfsemhmar
ílandinu
„íslensk málstöð annast
daglega þjónustu fyrir
hönd Islenskrar
málnefndar bæði við
opinberar stofnanir og
almenning. Hún svarar
fyrirspurnum um íslenskt
mál og veitir ráð og
leiðbeiningar eða beinir
erindum tii
málnef ndarinnar þegar
svo ber undir. Til dæmis
er allmikið hringt og
spurt um þýðingar á
orðum og fleira. Nú er
mest spurt um tölvuorð
og einnig vantar fólk oft
þýðingar á starfsheitum“
sagði Baldur Jónsson
prófessor, forstöðumaður
Islenskrar málstöðvar
þegar blaðamaður
Morgunblaðsins leit inn
til hans á Aragötu 9 til
þess að fræðast um
starfsemi
málstöðvarinnar.
Háskóli íslands rekur ís-
lenska málstöð í
samvinnu við íslenska
málnefnd. Reyndar
hafa tengslin haldist
með háskólanum og málnefndinni
frá því að nefndin var stofnuð" seg-
ir Baldur. „íslensk málnefnd var
stofnuð með ráðherrabréfi 1964 og
ári síðar voru settar reglur um
hana. Norðurlandabúar höfðu þá
stofnað málnefndir og það ýtti und-
ir íslendinga að fara að dæmi
þeirra. Síðan hafa verið mikil sam-
skipti við Norðurlöndin og íslend-
ingar hafa alltaf átt fulltrúa á
norrænum málnefndaþingum.
Halldór Halldórsson var fyrsti
formaður málnefndarinnar og
frumkvöðull að stofnun hennar, en
hætti formennsku um áramótin
1965-1966. Þá tók Jakob Bene-
diktsson við formennsku og gegndi
henni í tólf ár eða þar til hann lét
af störfum fyrir aldurs sakir í árs-
lok 1977. Hann var jafnframt
forstöðumaður Orðabókar Háskól-
ans á þessum árum og varð það til
þess að Orðabókin var eins konar
fóstra málnefndarinnar og náði hin
síðamefnda því ekki að standa á
eigin fótum. Áður en málnefndin
var stofnuð vann Orðabókamefnd
Háskólans að útgáfu nýyrða. Á
ámnum 1953-1956 komu út fjögur
hefti, Nýyrði I-IV, og Tækniorða-
safn Sigurðar Guðmundssonar
1959. Málnefndin spratt upp af
þessari starfsemi og stóð svo að
útgáfu Norrænna ferðamannaorða
1970 í samvinnu við aðrar mál-
nefndir á Norðurlöndum.
Tímamót
í árslok 1977 urðu tímamót í
sögu íslensku málnefndarinnar.
Þegar ég tók við formennsku í upp-
hafi árs 1978 varð skrifstofa mín
í Ámagarði skjmdilega aðsetur
hennar. Öll tengsl við Orðabókina
rofnuðu á einni nóttu. Við sem átt-
um sæti í nefndinni ræddum strax
um hvað við ættum að gera. Við
komumst að þeirri niðurstöðu að
nefndin kæmi engu til leiðar nema
skrifstofa fengist undir starfsem-
ina. Ég hafði fengið húsnæði fyrir
máltölvunarstörf sem ég stundaði,
einnig í Ámagarði, og gat ég því
samnýtt þessa aðstöðu í húsinu.
Þetta varð þó fljótt of lítið og þá
var strax farið að hugsa um að fá
stærra húsnæði. Sumarið 1983
fluttist íslensk málnefnd með starf-
semi sína hingað í Aragötu 9.
Ragnhildur Helgadóttir þáver-
andi menntamálaráðherra beitti sér
fyrir setningu laga um Islenska
málnefnd. Lög um nefndina vom
sett á Alþingi í maí 1984 þar sem
meðal annars er kveðið á um að
nefndin skuli starfrækja málstöð í
samvinnu við Háskóla Islands. Mál-
stöðin hóf formlega störf 1. janúar
1985. Auk mín em tveir menn í
föstu starfí hér í málstöðinni, Sig-
urður Jónsson frá Amarvatni, sem
hefur verið samstarfsmaður minn í
mörg ár, og Sigurður Konráðsson
málfræðingur, sem tók til starfa
1. maí.sl.
Fundurinn á Hótel Borg
varð mér opinberun
Það má segja að nokkur aðdrag-
andi hafi orðið að því að málstöðin
var sett á stofn. Hér á landi störf-
uðu nokkrar orðanefndir á vegum
Rætt við Baldur Jónsson prófessor,
forstöðumann íslenskrar málstöðvar
Starfsfólk íslenskrar málstöðvar. Talið frá vinstri Magnús Snædal, Sigrún Helgadóttir, Sigurður Jóns-
son frá Amarvatni, Sigurður Konráðsson, Ágústa Þorbergsdóttir og Baldur Jónsson.
ýmissa félaga og stofnana. Mál-
nefndin hafði ekki haft neitt
skipulegt samstarf við þessar
nefndir. Ég hafði haft hugmynd um
þær, sérstaklega Orðanefnd raf-
magnsverkfræðinga, Orðanefnd
Skýrslutæknifélags íslands og
Orðanefnd Kennaraháskóla íslands.
Ég hugsaði með mér að það þyrfti
að hóa saman öllum orðanefndar-
mönnum til að þeir vissu um
hlutverk málnefndarinnar gagnvart
þeim. Þann 22. nóvember 1979 hitt-
umst við á Hótel Borg og var það
góður fundur og nytsamlegur.
Þama hittust menn sem höfðu unn-
ið að orðasmíð og orðasöfnun hver
á sínu sviði en aldrei kynnst fyrr.
Þessi fundur varð mér opinberun
og staðfesting á nauðsyn þess að
þama þyrfti að koma á samvinnu.
Miðstöð nýyrðastarfseminn-
ar í landinu
Á fundinum kom fram sú hug-
mynd að steypa saman sérhæfðum
orðasöfnum í einn orðabanka. í
framtíðinni gætu menn leitað til
hans um nýleg orð og þýðingar á
orðum. Orðabankanefnd starfaði í
nokkra mánuði og tillaga um fjár-
veitingu kom fram. Síðan hefur
hugmyndinni verið haldið vakandi.
Nú starfa um 20 orðanefndir á ís-
landi og hefur verið reynt að styðja
starfsemi þeirra til dæmis með því
að útvega þeim málfarslega ráð-
gjafa og vinnuaðstöðu í málstöð-
inni“.
Málstöðin fer með hlutverk mál-
nefndar sem miðstöð nýyrðastarf-
seminnar í landinu. Hún annast
margvísleg tengsl við orðanefndir
og einstaklinga, sem vinna að
myndun, söfnun og útgáfu orða af
ýmsum sérsviðum og úr mismun-
andi starfsgreinum, þ.e. svo
nefndra íðorða. Enn fremur hefur
hún samskipti við aðrar norrænar
málnefndir og sameiginlega stofnun
þeirra, Norræna málstöð í Osló, svo
og erlendar íðorðastofnanir.
Baldur sagði að samstarf íðorða-
fólks víða um heim hafí farið ört
vaxandi síðustu ár. „Við erum til
dæmis aðilar að Nordterm, samtök-
um helstu íðorðastofnana á Norð-
urlöndum, og tökum virkan þátt í
því samstarfí, bæði með þátttöku í
námskeiðum og í vinnuhópum. í
fyrra héldum við þing samtakanna
hér í Reykjavík og gáfum út þing-
tíðindi" sagði hann.
Orðasöfn og önnur verkefni
í málstöðinni er nú verið að vinna
við hagfræðiorðasafn á vegum ís-
lenskrar málnefndar. Ætlunin er
að halda þessu verkefni áfram í
samvinnu við nýstofnaða orðanefnd
Félags viðskiptafræðinga og hag-
fræðinga undir formennsku Árna
Vilhjálmssonar prófessors. Verið er
að leggja síðustu hönd á aukna og
endurbætta útgáfu af Tölvuorða-
safni á vegum Orðanefndar
Skýrslutæknifélags íslands og er
Sigrún Helgadóttir tölfræðingur rit-
stjóri þess. Gert er ráð fyrir að
orðasafnið komi út á þessu ári. Auk
þess er unnið við íðorðasafn lækna
á vegum Orðanefndar læknafélag-
anna. Formaður hennar er Öm
Bjamason læknir, en ritstjóri er
Magnús Snædal cand. mag. Orða-
skrá úr uppeldis- og sálarfræði á
vegum Orðanefndar Kennarahá-
skóla Islands er nýkomin út. Ritari
hennar er Helgi Hálfdanarson.
Þessi verk eru unnin á vegum
málnefndarinnar en í málstöðinni
er einnig fengist við ýmis önnur
verkefni sem ekki em beinlínis á
hennar vegum. Nýlega var lokið við
að skrá flettiorð og málfræðilegar
upplýsingar úr orðabók Blöndals í
tölvu. Einnig hefur um nokkurt
skeið verið safnað efni úr fleiri
prentuðum orðabókum í tölvutæka
íslenska orðaskrá. Hún á að vera
eins konar undirstöðuskrá við gerð
orðabóka, vélræna úrvinnslu af
ýmsu tagi, beygingarfræðilega at-
hugun og fleira. Þá er verið að
semja forrit í samstarfí við Reikni-
stofnun Háskólans til að stjóma
vélrænni skiptingu orða milli lína.
Þetta forrit á að verða nothæft á
allar tölvur og er stefnt að því að
það komist á markað á þessu ári.
í málstöðinni er geymt safn
tölvutækra texta, bæði íslenskra og
færeyskra, sem Baldur hefur safnað
um margra ára skeið. Þar er einnig
að fínna tölvuprentaða orðstöðu-
lykla að þremur íslenskum ritum
frá síðustu 15 ámm og geta allir
fengið aðgang að þeim. Enn fremur
hefur verið gerður orðstöðulykill að
Konungsbók eddukvæða.
Málverndartilfinningin
aftur að styrkjast
- En hvernig standa ísiending-
ar sig í málræktinni miðað við
nágranna okkar á Norðurlöndum
til dæmis?.
„Erlendis em fjölmennari mál-
nefndir og málstöðvar en hér og
meiri útgáfustarfsemi á þeirra veg-
um. Við emm langt á eftir hvað
það snertir" sagði Baldur Jonsson.
„Hér þurfum við að herða okkur.
Islenskan á ekki að vera annars
flokks mál, sem einungis er notað,
þegar rabbað er um daginn og veg-
inn. Við verðum að rækta hana í
samræmi við menntun og þekking-
aröflun þjóðarinnar. A íslensku
eigum við að geta talað og skrifað
um hvað sem er. Hins vegar hafa
margir talað um hvað önnur Norð-
urlandatungumál em mikið blönduð
enskum orðum og hvað valdi því
að við höfum getað komið í veg
fyrir að það sama gerðist með
íslenskuna. Ein ástæðan er sú að
enskan fellur ekki eins vel að
íslensku og að öðmm Norðurlanda-
málum. Auk þess er almenningsálit-
ið andsnúið yfirgangi erlendra orða
yfírleitt".
- Finnst þér meiri tilhneiging
til málverndunar hér en annars
staðar?
„Ég held að svo sé og málvemd-
artilfínningin sé aftur að styrkjast.
Það er stutt síðan málvemd tengd-
ist sjálfstæðisbaráttu þjóðarinnar
og hún gerir það enn, því að þar á
milli er óro/a samband".
Viðtal: Ásdís Haraldsdóttir