Morgunblaðið - 04.11.1986, Page 35

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 4. NÓVEMBER 1986
Morfjunblaðið/RAX
Stjórn og stjórnendur Hjálparstofnunar kikijunnar á blaðamannafundinum í gær. Frá vinstri: herra Pétur Sigurgeirsson, biskup, Guðmund-
ur Einarsson, framkvæmdastjóri, Erling Aspelund, stjórnarformaður, séra Arni Bergur Sigurbjömsson, Páll Jónsson, formaður fram-
kvæmdanefndar, Láms Halldórsson löggiltur endurskoðandi stofnunarinnar, Halldór Olafsson og Björa Bjömsson prófessor.
gefa út veðskuldabréf, er greiðist á
3 árum, í fyrsta sinn í september
1987, og beri skuldin hæstu leyfða
vexti, 15,5% við samningsgerð.
Eignin losnaði kaupanda til afnota
um mánaðamót sept./okt. 1986.
Um er að ræða vandað einbýlishús
á eftirsóttum stað með góðum
bflskúr og í góðu ásigkomulagi.
Endurbyggt fyrir nokkrum árum.
Verð eignarinnar og greiðsluskil-
málar virðast ekki fjarri lagi þótt
svo dýrar og vandaðar eignir hafi
verið heldur erfíðar í sölu að und-
anfömu.
Umdeilanlegt er hvort Hjálpar-
stofnun kirkjunnar sé þörf á þessum
húsakaupum. Stofnunin hafði lagt
fram nokkurt fé í sambandi við
kaup hússins nr. 22 við Suðurgötu
fyrir biskupsembættið og skylda
starfsemi. Ekki virðist hafa verið
samið um það hvort Hjálparstofnun
kirkjunnar yrði eignaraðili en fram-
lag hennar var bersýnilega ófull-
nægjandi til þess að hún gæti án
frekari fjárframlaga orðið eigandi
að öllu því húsnæði að Suðurgötu
22, sem hún nú notar. Af þeim
gögnum sem nefndin hefur fengið
í hendur og viðtölum við ráðamann
Hjálparstofnunar kirkjunnar má
ráða að stofnunin eigi ekki kost á
eignaraðild en geti fengið áfram-
haldandi leiguafnot af efri hæð
hússins. Um þetta er bókað í fund-
argerð framkvæmdanefndar 21.
mars 1986: „Samkomulag hefur
náðst í húsnæðismálinu að Suður-
götu 22. Mun stofnunin verða
leigulaust í húsnæði efri hæðar í 7
ár. Kemur fjárhæð sú sem stofnun-
in lagði í húsnæðið í upphafi koma
(sic) sem leigugreiðsla fyrir þann
tíma.“ A aðalfundi Hjálparstofnun-
ar kirkjunnar 7. júní 1986 lýsti
formaður framkvæmdanefndar því
yfír, að ekki hafði tekist að ná eign-
arhaldi á efri hæð Suðurgötu 22
og segir: „Við urðum undir þar,
náðum ágætis samningum, að það
sem við vorum að leggja í innrétt-
ingar og lán og stuðla að því að
þetta hús var keypt, jú við fáum 7
ára húsaleigu."
Samkvæmt viðtali eins nefndar-
manna við biskupsritara hefur
kirkjuráð ekki samþykkt 7 ára
leigtímabilið, en hinsvegar sam-
þykkt að framlög Hjálparstofnunar
kirkjunnar vegna húsakaupanna
ásamt vöxtum (verðbótum?) komi
upp í húsaleigu svo lengi sem til
hrekkur. Allur kostnaður vegna
húsaleigu, rafmagns og hita og við-
haldskostnaður húsnæðis varð á
árinu 1984 kr. 333.680,20 og 1985
kr. 334.026,25.
Þar sem fjármagnskostnaður af
IOV2 millj. króna fjárfestingu getur
vart orðið minni en 1,5—1,6 milljón-
ir árlega og við það þyrfti að bæta
rafmagnskostnaði, hitakostnaði og
viðhaldskostnaði til samanburðar
við ofangreindar húsnæðiskostnað-
artölur vegna áranna 1984 og 1985,
verður að telja húsakaupin vafasöm
frá rekstrarlegu sjónarmiði.
Forsvarsmenn Hjálparstofnunar
kirkjunnar rökstyðja húsakaup
þessi með því að þeir vilji tryggja
stofnuninni öruggan samastað til
frambúðar. Um íjáröflun til húsa-
kaupanna kveðast þeir hafa ætlað
að snúa sér eftir næstu áramót til
þjóðarinnar um stuðning við kaup
þessi, svo og til ríkis- og bæjaryfír-
valda s.s. fordæmi Krabbameins-
félagsins gaf tilefni til.
Ekki verður séð að neitt laust fé
sé í sjóði til þess að greiðslur sam-
kvæmt kaupsamningnum verði
inntar af hendi, annað en söfnun-
arfé til hjálparstarfsemi. Mun hafa
verið gengið í þann sjóð vegna
greiðslu 15. ágúst og 1. þ.m., sam-
tals 1 milljón króna. Endurskoðandi
hefur eftir forsvarsmönnum Hjálp-
arstofnunar kirkjunnar að þessar
fyrstu útborgunargreiðslur hafi ver-
ið hugsaðar jafnast við það lán sem
kirkjan hefur fengið vegna húsa-
kaupa að Suðurgötu 22 og átti að
koma upp í húsaleigu Hjálparstofn-
unar kirkjunnar þar, sbr. hér að
ofan.
V
Önnur atriði, sem nefndarmenn
hafa rekist á við athugun sína og
þeim hefur þótt rétt að athuga nán-
ar og gera grein fyrir.
Skipti Hjálparstofnun-
ar kirkjunnar og
Skálholtsútgáfunnar
Samkvæmt viðskiptamanna-
reikningi 31. desember 1985 er
skuld Skálholtsútgáfunnar við
Hjálparstofnun kirkjunnar kr. 230.
494,00.
Skuld þessi er þannig tilkomin
(auk smáfjárhæða), að á árinu 1984
er Skálholtsútgáfunni veitt
40.000,00 króna lán í sambandi við
jólakort, er séra Bolli Gústavsson
hafði gert og gefa átti út til ágóða
fyrir Hjálparstofnun kirkjunnar. Á
sama ári voru útgáfunni greiddar
kr. 150.000,00 í 2 greiðslum v/
samstarfs um útgáfu hljómplötunn-
ar ,,Það varst þú“.
I árslok er skuld Skálholtsútgáf-
unnar kr. 155.494,00. Eftir það er
sama aðila enn veitt lán að fjárhæð
kr. 75.000,00. (Síðar 50.000,00 kr.
bráðabirgðalán sem var endur-
greitt). Skuld var því á viðskipta-
mannareikningi ofangreindar kr.
230.494,00. Auk ofangreindra lán-
veitinga hafa verið inntar af hendi
nokkrar greiðslur til sömu útgáfu,
sem sagðar hafa verið greiðslur upp
í verk, þar á meðal allt bflverð R
55596, sem sled var Skálholtútgáf-
unni 17. september 1984 fyrir kr.
250.000,00. Voru þessi viðskipti
færð til gjalda á reikning um ráð-
stöfun söfnunarfjár erlendis.
Forsvarsmenn Hjálparstofnunar
kirkjunnar kveðast hvorki geta upp-
lýst hvaða verk hafi átt að inna af
hendi fyrir bílverðið né heldur geti
þeir gert grein fyrir hvemig staða
Skálholtsútgáfunnar í heild sé
gagnvart Hjálparstofnun kirkjunn-
ar, en mikið sé um óunnin verk sem
greitt hafi verið fyrir eða upp í.
Forsvarsmenn Hjálparstofnunar
kirkjunnar kveða Skálholtsútgáf-
una hafa svikið öll loforð vegna
greiðslna sem að ofan er getið á
viðskiptamannareikningi og einnig
að verulegu leyti vegna fyrirfram-
greiðslna sem færðar voru á
kostnaðarreikning, þ.m.t. v/bílavið-
skiptanna.
Hinn 24. janúar 1985 keypti
Hjálparstofnun kirkjunnar bifreið
þá sem hún hafði selt Skálholtsút-
gáfunni 17. september árið áður
og staðgreiddi með 225.000,00 kr.
Framkvæmdastjóri Hjálparstofnun-
ar kirkjunnar kveðst hafa endur-
keypt bifreiðina til þess að freista
þess að selja hana með hagnaði og
lækka þannig tapið á viðskiptum
við Skálholtsútgáfuna.
Nefndin telur öll þessi viðskipti
við Skálholtsútgáfuna ámælisverð.
Samkvæmt upplýsingum frá
Guðmundi Einarssyni fram-
kvæmdastjóra hefur Hjálparstofn-
un kirkjunnar aflað sér nokkurrar
tryggingar hjá Skálholtsútgáfunni
fyrir hinni óvissu inneign sinni hjá
útgáfufélaginu. Það kveður hann
hafa verið gert einnig, að um sl.
áramót hafí Hjálparstofnunin greitt
Skálholtsútgáfunni kr. 50.000,00
með því að kvitta bráðabirgðalán
það sem að ofan getur. Á móti fékk
Hjálparstofnunin 1144 eintök (eft-
irstöðvar upplags) af bók um Reyni
Pétur göngugarp, en forlagsverð
bóka þessara var talið kr. 628,00
fyrir hvert eintak, auk söluskatts,
eða kr. 718.432,00. Mismunurinn
mæti skuldum Skálholtsútgáfu eftir
því sem með þarf eða til hrekkur.
Ekki er nú vitað hversu há skuld
Skálholtsútgáfunnar við Hjálpar-
stofnun kirkjunnar er þar sem ekki
er vitað að hve miklu leyti verkum
hefur verið skilað, sem greitt hefur
verið fyrir. Guðmundur segir ósam-
ið um endanlegt verð á bókunum í
uppgjöri þessu. Aðspurður um hvort
bækur þessar væru nú seljanlegar
kvað Guðmundur það óvíst, en eðli-
legt væri að Hjálparstofnun kirkj-
unnar styrkti Sólheima og væri þá
hægt að gera það með bókagjöf,
þar sem Sólheimar hefðu betri
möguleika á að koma bók þessari
í verð.
Um skreiðartöfluna
Samkvæmt upplýsingum frá
Rannsóknastofnun fiskiðnaðarins
er efnainnihald skreiðartaflna, sem
framleiddar eru úr þurrkuðum
þorskhausum og skreið þannig, að
í hausum er prótein 63,6%, en 77%
í skreið. Kalk er 5—6% í hausum
og 2—3% í skreið. Orkuinnihald er
280 keal í 100 g af töflum úr haus-
um og 330 kcal úr skreið. Stokk-
fískur hf. framleiddi skreiðartöfl-
umar og samkvæmt viðskipta-
uppgjöri við það fyrirtæki var
heildarmagn 16.100 kg sem sent
var til Eþíópíu og Ghana. Með því
að reikna 35 töflur í kflógrammi
(28—30 g hver tafla) verður heildar-
töflufjöldi 560.000 töflur. Eru því
rangar upplýsingar Hjálparstofnun-
ar kirkjunnar um 1.000.000 töflur
og skýrslu til nefndarinnar um sam-
skipti H.K. og Stokkfísks hf. þar
sem segir: „Hjálparstofnun lét
framleiða milljónir slíkra taflna,
sem sendar voru til Eþíópíu og
Ghana.“
Samkvæmt ofangreindu er
skreiðartaflan afar rík af próteini
og líklega mjög ódýr miðað við pró-
teineiningar.
í sambandi við umQöllum um
skreiðartöfluna er óhjákvæmilegt
að víkja aðeins að viðskiptum Hjálp-
arstofnunar kirkjunnar við Stokk-
físk hf. (Þorstein Ingason). Ekki
hefur fyrirfundist skriflegur samn-
ingur um framleiðslu skreiðartöfl-
unnar en forsvarsmenn Hjálpar-
stofnunar kirkjunnar segja að
samið hafi verið um greiðslu til
Stokkfísks hf. sem næmi 2 dollurum
(U.S.) fyrir hvert kflógramm. Er
það í samræmi við reikninga í bók-
haldi, en Hjálparstofnunin lagði til
hausa og skreið. Auk greiðslna
samkvæmt þessu ($ 2,00 fyrri kfló)
greiddi Hjálparstofnun kirkjunnar
sérstaklega kr. 500.000,00 sem
framkvæmdanefnd telur lán en
samkvæmt bókhaldsfylgiskjali er
grejðsla fyrir framleiðslu.
Á fundi framkvæmdanefndar 11.
júní 1985 spyrst formaður fyrir um
uppgjör við Þorstein Ingason
(Stokkfiskur hf.) en H.K. eigi hjá
honum 500.000 krónur. Á fundi
framkvæmdanefndar 12. septem-
ber 1985 er bókuð fyrirspum
formanns (Páls Jónssonar) um
skuld Þorsteins Ingasonar (Stokk-
fískur hf.). Ákveðið er að fara hægt
í sakimar vegna mikils stofnkostn-
aðar hans við undirbúning fram-
leiðslu töflunnar. Þegar þessar
umræður fóm fram í framkvæmda-
nefnd 11. júní og 12. september
1985 var búið að bókfæra greiðsl-
una til Stokkfísks hf., kr. 500.000,
00 sem greiðslu fyrir framleiðslu,
en ekki sem lán svo sem formaður
framkvæmdanefndar áleit.
Síðan gerist það, að 17. okt.
1986 sendir framkvæmdastjóri
H.K. nefndinni ljósrit ódagsetts og
óútgefins víxils, sem hann segir
Þorstein Ingason f.h. Stokkfísks hf.
hafa samþykkt 16. okt. 1986, með
svofelldri athugasemd: „Þorsteinn
vildi með þessu staðfesta þá skoðun
sína, að hann liti ekki svo á, að
þrátt fyrir að stofnunin hefði af-
skrifað skuld þessa í ársreikningi,
teldi hann málið ekki uppgert frá
sinni hendi, heldur í biðstöðu, þar
til um hugsanlegt framhald verði
að ræða.
Nefndin telur meðferð máls þessa
aðfinnsluverða, sérstaklega að
framkvæmdastjóm stofnunarinnar
fjallar tvisvar sinnum um málið á
ftmdum, sýnilega án þess að vita
að búið er að bókfæra greiðslu
þessa sem útgjöld við framleiðslu.
Endurgreiðsla með víxli í október
1986 með athugasemdum þeim sem
framkvæmdastjóri lætur frá sér
fara skýrir ekki það sambandsleysi
sem þamá virðist hafa verið innan
stofnunarinnar, þó það skýri e.t.v.
að einhveiju leyti orsök greiðslu
þessarar til Stokkfisks hf.
Bókhald
Eins og greint er frá fyrr í þess-
ari skýrslu hafa framkvæmdastjóri
og endurskoðandi Hjálparstofnun-
arinnar veitt nefndinni aðstoð við
athugun nefndarinnar og yfirleitt
veitt greið svör við fyrirspumum.
Hér að framan hefur komið fram,
að nefndin hefur ýmislegt við bók-
hald og reiknisskil stofnunarinnar
að athuga. — Er þar ekki aðeins
um að ræða meiningarmun um
hvemig færa skuli (og meta) aðrar
gjafír en peninga og „framlög" frá
stofnunum erlendis, heldur telur
hún að halda beri sérgreindum
ýmsum þeim viðskiptum, sem stofn-
unin stendur í (Hvíti penninn,
hljómplötuútgáfa, sala jólatijáa og
kertasala) þannig að sjá megi af-
komu hvers þáttar fyrir sig. — Þá
er það stór galli á bókhaldi að tekj-
um og gjöldum hvers reiknings-
tímabils, árs, er ekki haldið
aðskildum.
Nefndin telur bókhaldið því ekki
gegna því hlutverki stjómtækis sem
því er ætlað, né heldur geti það
notast gagnrýnum gefendum til
þess að fylgjast svo með stofnun-
inni sem nauðsynlegt er til að
trúnaður haldist.

t
35
Lokaorð
í skipunarbréfum nefndarmanna
kemur fram, að hlutverk nefndar-
innar sé einungis „að upplýsa
staðreyndir um starfsemi stofnun-
arinnar." Hinsvegar segir í bréfí
dóms- og kirkjumálaráðuneytisins
til Hjálparstofnunar kirkjunnar, að
kirkjumálaráðherra sé reiðubúinn
til að aðstoða Hjálparstofnun kirkj-
unnar, eins og kostur er, við að
upplýsa staðreyndir um starfsemi
stofnunarinnar, þannig að það trún-
aðartraust, sem almenningur í
landinu hefur borið til hjálparstarfs
kirkjunnar bíði ekki varanlegan
hnekki af.
I samræmi við þann tilgang sem
ráðuneytið lýsir í þessu bréfí þykir
nefndarmönnum rétt að lýsa í stuttu
máli þeirri mynd sem þeir fengu
af Hjálparstoftiuninni við athugun
sína á gögnum og í viðræðum við
forystumenn hennar.
Hér er um að ræða stofnun sem
hefur þýðingarmiklu mannúðar-
hlutverki að gegna og sem ætti að
endurspegla í verkum sínum kristi-
legt hugarfar og gjafmildi lands-
manna. Nefndarmenn eru sammála
um að þeir hafí fengið þá tilfinn-
ingu að stjómendur og starfsmenn
hafí einlægan vilja til þess að sinna
vel verkum sínum.
Samt teljum við að stofnunin
hafi lent á nokkrum villigötum.
Við leggjum það til grundvallar,
að það sé vilji gefendanna, að sem
allra mestur hluti gjafaflárins komi
nauðstöddum þiggjendum beint til
góða. Þeim tilgangi verður því að-
eins náð, að ýtrustu ráðdeildar og
hagsýni sé gætt í rekstri stofnunar-
innar. Því verður tæplega haldið
fram að svo hafí verið. Hvað sem
líður launakjömm starfsmanna,
sem em umdeilanleg, þá em húsa-
kaupin, ferðalög til Vesturlanda,
fiármálaviðskipti við Stokkfisk h.f.,
Skálholtsútgáfuna o.fl. aðila, svo
og ósámkvæmni í bókfærslu varð-
andi mat á gjöfum, ófullkomið
bókhald verslunarviðskipta svo sem
að framan greinir, o.fl., merki þess
annarsvegar, að ytri umgjörð sé
farin að hafa of mikil áhrif á stjóm-
endur og starfsmenn og hinsvegar
gæti ístöðuleysi gagnvart sumum
viðsemjendum og aðhaldsleysis
stjómenda, bæði inn á við og út á
við.
Varðandi fynra atriðið telja
nefndarmenn að sú fordild og ferða-
gleði, sem virðist allrík í íslending-
um á síðari tímum, megi ekki
komast á hjá mannúðarstofnunum.
Nefndin gerir ekki nákvæmar til-
lögur um hvemig eigi úr að bæta,
en lætur það álit sitt í ljós, að til
þess að fullur trúnaður geti verið
milli Hjálparstofnunar og gefenda,
verði að breyta um starfshætti,
draga úr útgjöldum frá því sem nú
er og áætlað er og auka allt aðhald
í rekstrinum. Jafnframt þyrfti að
breyta bókhaldi á þá lund, að það
geti alltaf veitt nákvæmar upplýs-
ingar um alla þætti rekstrarins og
þær upplýsingar verði síðan notaðar
til þess að fræða almenning um
rétta stöðu mála á hveijum tíma,
einkum á tímum þegar leitað er til
almennings um fjárframlög.
Nefndarmenn vilja taka fram, að
þrátt fyrir þá gagnrýni, sem fram
kemur í skýrslu þessari á ýmsa
framkvæmdaþætti í starfsemi
Hjálparstofnunar kirkjunnar, þá er
það skoðun þeirra að stofnunin
hafí unnið mjög gott starf. — Helst
er þar til að nefna störf í sambandi
við Pólland og Eþíópíu.
Reykjavík, 30. október 1986.
Sigurgeir Jónsson,
Baldur MöUer,
HaUdór V. Sigurðsson.
Leiðrétting
Orðið ekki féll niður í einni milli-
fyrirsögninni í grein Markúsar
Amar Antonssonar útvarpsstjóra í
blaðinu sl. laugardag. Þar átti að
standa: „Rás 2 er ekki til sölu.“
Biðst blaðið velvirðingar á þessum
mistökum.