Morgunblaðið - 13.11.1986, Side 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 13. NÓVEMBER 1986
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 13. NÓVEMBER 1986
29
ptnrgmi Útgefandi nMafeift Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, simi 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 500 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 50 kr. eintakiö.
Alnæmi: hættan
mikil hér
Nú eru 29 manns með mót-
efni gegn alnæmi hér á
landi. Þar af eru fjórir með
veikina á lokastigi. Það var í
október 1985, sem veikin
fannst hér í fyrsta sinn á loka-
stigi í manni. Útbreiðsla
alnæmis er því ör hérlendis. I
breska blaðinu Observer er um
helgina birt yfírlit yfír tíðni
alnæmis á lokastigi í þróuðum
ríkjum heims í júní sl. Sam-
kvæmt því er ísland 8. í röðinni
af 17 ríkjum, þá voru tilvikin
2 hér eða 1 á 100.000 íbúa,
nú eru þau orðin 4 eða 2 á
100.000 íbúa.
Á þessum lista frá því í júní
er alnæmi útbreiddara en hjá
okkur í þessum löndum, innan
sviga er tíðnin miðað við
100.000 íbúa: Bandaríkin
(10,5), Kanada (2,8), Sviss
(2,12), Danmörk (1,82), Belgía
(1,73), Frakkland (1,56), Hol-
land (1,01) og ísland (1). Á
eftir okkur koma síðan Vest-
ur-Þýskaland, Lúxemborg,
Svíþjóð, Bretland, Noregur, It-
alía, Austurríki, Spánn og
írland. Eins og áður sagði hef-
ur útbreiðsla alnæmis aukist
óvenju hratt hér á landi og
vafalaust stöndum við verr að
vígi gagnvart þessum óttalega
sjúkdómi í samanburði við aðra
nú en í júní. Af Evrópuþjóðum
erum við meðal þeirra hæstu:
Sviss, Danmerkur og Belgíu.
í læknavísindunum beijast
menn nú við að fínna leiðir til
að sigrast á þessum sjúkdómi.
Sú leit hefur ekki borið árang-
ur. Helsta vonin til að hafa
hemil á honum er að fræða
menn um hættumar; benda
þeim á, hvemig þeir geta helst
komist hjá því að smitast af
honum. Undir forystu Ragn-
hildar Helgadóttur, heilbrigðis-
og tryggingaráðherra, og Olafs
Ólafssonar, landlæknis, er nú
verið að hefla slíka fræðsluher-
ferð um land allt. Ætlunin er
að ná til allra nemenda í 9.
bekk grunnskóla og fram-
haldsskólum. Vilji stendur
einnig til þess að ræða við fólk
á vinnustöðum. Þá verða fjöl-
miðlar landsins að sjálfsögðu
einnig notaðir. Ætlunin er sem
sé að vekja svo rækilega at-
hygli á þessum vágesti og því
hvemig hann berst frá einum
manni til annars, að þeir, sem
gæta fyllsta öryggis, séu óhult-
ir.
í baráttunni gegn alnæmi
er komið inn á málefni, sem
snertir jafnan viðkvæma
strengi: umræðumar snúast að
vemlegu leyti um kynlíf. Af
þeim sökum er brýnna en ella
að fagmannlega verði að
fræðsluherferðinni staðið. Fyr-
ir utan homma em eiturlyfja-
neytendur stærsti áhættuhóp-
urinn og á það jafnt við hér á
landi og erlendis; af þeim 29
hérlendis, sem em með mótefni
í blóðinu, em 20 hommar og 6
fíkniefnaneytendur.
Ifyrr í vikunni bar forystu-
grein Morgunblaðsins fyrir-
sögnina „Það gerist aldrei
hér. . . “ og var í því efni
vísað til alþjóðlegra skemmd-
arverka. Vafalaust hafa
margir lifað í þeirri von, að
alnæmi yrði aldrei vandamál
hér á landi. Þær tölur, sem
birtar em hér að framan, sýna,
að þær vonir em brostnar.
Útbreiðslan er með því, sem
mest gerist í Evrópu. Morgun-
blaðið óskar landlækni og
samstarfsmönnum hans heilla
í því mikla fræðslustarfí, sem
nú er að hefjast.
Enn um Hjálp-
arstofnunina
manna stjóm Hjálpar-
stofnunar kirkjunnar
kom saman til fundar á mánu-
dagskvöld. Erling Aspelund,
formaður stjórnarinnar, lagði
þar fram tillögu í 6 liðum: 1)
Nýkeypt hús í Engihlíð yrði
selt; 2) skipt yrði um endur-
skoðanda; 3) bókhald gæfí
betri upplýsingar; 4) fram-
kvæmdastjóri segði af sér; 5)
framkvæmdanefnd segði af
sér; og 6) stjómarformaður
segði af sér.
Stjómarmenn féllust á, að
húsið skyldi selt og reiknings-
skilum yrði breytt. Þá var
samþykkt, að dregið skyldi úr
rekstrarkostnaði, þ. á m. yfír-
vinnu. Stjómin ákvað að þétta
varðstöðu um Hjálparstofnun-
ina og ræða fremur hið
jákvæða en neikvæða.
Allar eru þessar ákvarðanir
góðar og gildar. Hin fjölmenna
stjóm, skipuð fulltrúum próf-
astsdæmanna 15 og 9 kjömum
af Kirkjuþingi auk biskupsins
yfír íslandi, hefði þó átt að
stíga skrefíð til fulls og sam-
þykkja tillögu formanns síns í
heild. Hér er svo mikið í húfí,
að hálfkák dugar ekki.
Skýrslan um viðskipti Útvegsbankans og Hafskips:
Stærsta yfirsjón bankastjóranna
var að hafa tryggingar ekki í lagi
Pólitískt ríkisbankakerf i ýtir undir þau viðhorf-
bankastjórnenda að meta ekki allar lánafyrir-
greiðslur ót frá hreinum peningalegum sjónarmiðum
Útvegsbankinn við Lækjartorg i Reykjavík
Skýrslan um viðskipti Útvegs-
bankans og Hafskips hf. var lögð
fram á Alþingi í gær, en í fyrra-
dag kynnti viðskiptaráðherra
efni hennar á fundi ríkisstjórnar-
innar.
Skýrslan er mjög viðamikil, en
frá nokkrum helstu niðurstöðum
hennar var greint í fréttum Morgun-
blaðsins í gær. Hér fara á eftir
orðréttir kaflar úr skýrslunni, þar
sem fram kemur annars vegar mat
nefndarinnar, s_em samdi skýrsluna,
á því hvemig Útvegsbankinn gætti
hagsmuna sinna og hins vegar hver
þáttur bankastjóra Útvegsbankans
var í viðskiptum við Hafskip.
I kaflanum um hagsmunagæslu
Útvegsbankans segir í upphafi orð-
rétt:
„Viðskiptabanki á tveggja kosta
völ til að gæta hagsmuna sinna í
útlánum og ábyrgðum. Annars veg-
ar er um að ræða töku greiðslu-
trygginga í formi veða, ábyrgða eða
annarra réttinda. Hins vegar á
bankinn þess kost að fylgjast reglu-
lega með fjárhag lánþegans, þannig
að tímanlega megi gera ráðstafanir
til að tryggja hagsmuni bankans,
ef á þarf að halda.
Bankaeftirlitið hefur gert athuga-
semdir við hvemig haldið hefur verið
á þessum málum í Útvegsbankanum
og skal í því sambandi vísað til nið-
urstöðu í heildarathugun 30.
nóvember 1978:
„Nægilegar greiðslutrygging-
ar vantar fyrir miklum fjölda
stærri og smærri útlána og mjög
háar útlánaupphæðir em kyrr-
stæðar í þeim skilningi að
bankinn getur ekki vænst eðli-
legrar niðurgreiðslu þeirra" ...
„Veikleika í skipulagi og stjóm
útlánamála hefur gætt hjá bank-
anum" ...
„Af hálfu bankans hefur t.d.
ekki verið fylgst nægilega skipu-
lega með fjárhag stærstu við-
skiptaaðilanna og stefna því ekki
mótuð í einstökum málum með
hliðsjón af fyrirliggjandi gögnum,
þ. á m. rekstrar- og greiðsluáætl-
unum.““
Eftirlit hagdeildar
Síðan segir í skýrslunni:
„Athugun á rekstri og fjárhag
lánþega er í höndum hagdeildar
bankans, að svo miklu leyti sem
bankastjómin sjálf sér ekki um slík
mál. Sú almenna regla gilti um
þessa starfsemi hagdeildar, að ein-
ungis vom gerðar úttektir og
athuganir á þeim fyrirtækjum sem
bankastjómin óskaði eftir.
Þegar athugun bankaeftirlitsins
30. nóv. 1978 var gerð lagði banka-
eftirlitið áherslu á nauðsyn þess, að
fyrirhuguð efling hagdeildar bank-
ans yrði gerð hið fyrsta, þar sem
gert var ráð fyrir, að öflug starfsemi
slíkrar deildar mundi auka vemlega
öryggi í útlánum bankans. Banka-
stjómin féllst fyrir sitt leyti á
athugasemdir og sjónarmið í skýrslu
eftirlitsins og í bréfí bankastjómar
dags. 10.05. 1979 kemur fram, að
hún hefur í hyggju að hrinda í fram-
kvæmd nauðsynlegu eftirliti með
fjárhag viðskiptaaðila bankans auk
þess sem gerðar vora ráðstafanir
til að afla fullnægjandi greiðslu-
trygginga. Að því er varðar Hafskip
sérstaklega lá fyrir að félagið var
sem næst gjaldþrota bæði 1973 og
1977 og í bæði skiptin var það fyr-
ir atbeina bankans, að rekstur
félagsins stöðvaðist ekki. Fyrir-
greiðsla bankans við félagið var
mjög veraleg á árinu 1978, þegar
endurskipulagning félagsins fór
fram og bankaeftirlitið telur í
skýrslum sínum 07.11. 1977 og
30.11. 1978, að greiðslutryggingar
miðað við skuldbindingar félagsins
við bankann væra ónógar. Öll þessi
atriði og allar kringumstæður vora
því ríkulegt tilefni fyrir bankann til
að fylgjast með rekstri félagsins og
sýna nauðsynlega og ýtrastu var-
fæmi í viðskiptum við félagið.
í samræmi við aukið eftirlit fékk
bankastjóm löggiltan endurskoð-
anda til að gera athuganir á rekstri
og fjárhagsstöðu Hafskips síðari
hluta sumars 1979, og beindist at-
hugunin að yfirstandandi ári. Auk
þess var gerð áætlun um upplýs-
ingastreymi frá félaginu sem
ákvarðanir bankastjómar um láns-
viðskipti við félagið skyldu byggjast
á. Á þessu tímabili hafði verið unn-
ið að endurskipulagningu hagdeild-
ar, m.a. með tilstyrk sérfræðilegrar
þekkingar frá Lándsbankanum.
Hagdeildin gerði síðan tvær athug-
anir á Hafskipi dags. 31.10 1980
og 01.04. 1981 og ná þær til árs-
reikninga áranna 1978—1980 og
áætlana um rekstur 1980—1981.
Báðar þessar athuganir voru unnar
að framkvæði bankastjómar. Í at-
hugun þeirri sem hagdeildin gerði
01.04. 1981 era dregin fram ýmis
atriði sem sýna fram á nauðsyn
þess að vel verði fylgst með rekstri
félagsins. Skulu hér tilnefnd eftir-
farandi dæmi:
„Ifyrirtækið hefur vaxið mikið
á síðustu 4 áram án þess að hagn-
aður hafi orðið nema á árinu
1979.“
„Eiginfjárstaða fyrirtækisins
er ekki nægilega góð ...“
„Fjármálauppbygging (önnur
en fjárfesting) byggist í auknum
mæli á bankalánum til skamms
tíma og spuming er hversu langt
slíkt getur gengið."
Ofangreindar athugasemdir
ásamt fleiram í skýrslum hagdeildar
svo og ýmsar gagnlegar tölulegar
upplýsingar ættu að hafa gefið
bankastjóm tilefni til úrvinnslu á
gögnum frá Hafskipi yrði haldið
áfram ekki síst fyrir þá sök, að
endurreisn 1977—1978 skilaði sér
ekki betur í rekstrarafkomu og eig-
infjárstöðu en ársreikningur 1980
gaf til kynna. Ennfremur átti sér
stað mikil breyting á reikningsskila-
aðferðum frá og með ársreikningi
1979 sem gaf bankastjóm enn frek-
ar tilefni til gagnaúrvinnslu. Má í
þessu sambandi vitna til greinar-
gerðar bankastjómar til rannsókn-
amefndarinnar, en þar segir m.a.
þegar fjallað er um ársreikning
Hafskips árið 1982.
„Hagnaður var á rekstri fyrir-
tækisins, en sem fyrr raglar
tekjufærsla v/verðlagsbreytinga
raunveralega afkomu fyrirtækis-
ins.“
Að jafnaði sendi Hafskip bankan-
um ýmis gögn, er gera áttu
bankanum mögulegt að fylgjast með
rekstri félagsins. Auk ársreikninga
fékk bankinn reglulega fjögurra
mánaða milliuppjör, og ýmsar
rekstrar-, fjárfestingar- og
greiðsluáætlanir og aðrar upplýs-
ingar frá félaginu. Hér skiptir svo
máli á hvem hátt þessar upplýsing-
ar vora sundurgreinar og með-
höndlaðar f bankanum. Eftir að
hagdeildin gerði athugun sína
01.04. 1981 liggur fyrir að engar
frekari tölulegar úrvinnslur og at-
huganir á ársreikningum eða
áætlunum Hafskips vora gerðar hjá
hagdeild bankans á áranum
1981-1984.
Upp úr miðju ári 1985 gerði hag-
deild bankans úttekt vegna árs-
reiknings 1984 og áætlanagerðar
1985. Þá þegar hafði verið tekin
ákvörðun um að hætta rekstri og
selja fyrirtækið, en bankinn mundi
aðstoða við að koma í veg fyrir
skyndilega rekstrarstöðvun.
Þær athuganir sem hagdeildin
gerði á ársreikningum og áætlunum
Hafskips á áranum 1980—1981 má
eflaust rekja til hugmynda banka-
eftirlitsins að breyttu og
auknu starfl hagdeildar, en það er
eins og botninn hafl dottið úr öllum
góðum áformum og minna orðið úr
eflingu hagdeildar en fögur orð og
fyrirheit gáfu tilefni til. Nú er það
ekkert lögmál, að athugun hagdeild-
ar á tölulegum upplýsingum sé
einhlít sem mat á lánshæfni eða
tryggi öragga endurgreiðslu á allri
fyrirgreiðslu. Ljóst er að eftir 1981
nýtti bankastjóm sér ekki sérfræði-
lega þekkingu innan hagdeildar
bankans til úrvinnslu á gögnum
Hafskips, en það hefði hugsanlega
getað orðið til að tryggja hagsmuni
bankans betur en raunin varð.
Reyndar hefði þurft ákveðnar reglur
um útlánastefru til að fylgja eftir
niðurstöðum, sem úttekt á gögnum
frá Hafskipi hefði gefíð. Þau gögn
sem bárast frá félaginu, ársreikn-
ingar, milliuppgjör, rekstrar- og
greiðsluáætlanir, virðast hafa feng-
ið þá einu meðhöndlun í bankanum
á áranum 1981—1985, að vera yflr-
farin eða yfírlesin á fundum
bankastjómar og að mestu treyst á
upplýsingastreymið frá félaginu.
Útilokað má telja, að slík yflrferð
gefl nægjanlega og nauðsynlega
innsýn í raunveralega stöðu svo
stórs viðskiptaaðila. Þar sem banka-
stjóm taldi sig alla tíð hafa verið
meðvitaða um það, að eiginfíárstaða
félagsins væri veik, var enn meiri
nauðsyn á úrvinnslu gagna. Ekkert
liggur fyrir um það að bankinn hafi
reynt að komast að því með sjálf-
stæðri athugun, hver væri hin
„raunveralega afkoma fyrirtækis-
ins“. Bankastjómin treysti þar af
leiðandi fyrst og fremst á þær
greiðslutiyggingar sem félagið setti
fram vegna skuldbindinga sinna, og
á þá aðila sem að fyrirtækinu stóðu.
Þau yfirlit, sem tekin vora saman
tvisvar til þrisvar á ári og sýndu
annars vegar heildarskuldbindingar
félagsins við bankann og hins vegar
þær greiðslutryggingar sem bank-
inn taldi sig hafa, vora í raun sú
eina „úttekt" sem gerð var á félag-
inu.
Að öllu athuguðu telur rannsókn-
amefndin, að bankinn hafi ekki
fylgst með fíárhag Hafskips á þann
hátt, að unnt hefði verið að gera
ráðstafanir í tæka tíð til að tryggja
hagsmuni bankans."
Þáttur bankastjóranna
Um þátt bankastjóra Útvegs-
bankans í viðskiptunum við Hafskip
er fjallað í sérstökum kafla. Hér fer
á eftir meginefni hans:
„Bankastjórar Útvegsbankans
tóku sameiginlega ákvarðanir um
lánveitingar, ábyrgðir og tryggingar
í viðskiptum við Hafskip. Sam-
kvæmt upplýsingum frá þeim hafði
enginn þeirra öðram fremur forræði
í málefnum Hafskips. Þeir vora yfir-
leitt sammála um ákvarðanir og
aldrei verður þess vart, að mismun-
andi stjómmálaskoðanir bankastjór-
anna hafl raskað samstöðu þeirra.
Að dómi nefndarinnar er það engum
vafa undirorpið, að bankastjórar
Útvegsbankans bera meginábyrgð á
þeim áföllum, sem bankinn varð
fyrir við gjaldþrot Hafskips, enda
þótt bankastjóramir eigi sér líka
nokkrar málsbætur.
Máltækið segir, að það sé auð-
velt að vera vitur eftir á. Þetta má
gjaman hafa í huga þegar Hafskips-
málið er skoðað. Þrátt fyrir varúð
og fyrirhyggju fylgir bankastarf-
semi ávallt nokkur áhætta, því að
viðskiptin era margslungin og menn
sjá ekki alla hluti fyrir. Naumast
verður það talið ámælisvert fyrir
banka, þótt það komi stöku sinnum
fyrir, að viðskiptavinir hans verði
gjaldþrota og bankinn tapi nokkra
fé svo framarlega sem bankinn þol-
ir tapið. Þessi áhætta er meiri hjá
ríkisbönkunum en öðram bönkum
sökum þess, að ríkisvaldið ætlar
þeim að gegna skyldum við áfalla-
gjama atvinnuvegi landsmanna.
Bankastjórar era heldur ekki
óskeikulir fremur en aðrir menn og
þess verður ekki kraflst með sann-
gimi, að þeim takist ávallt að firra
stofnun sína skakkaföllum í við-
skiptum. En þegar litið er sérstak-
lega til Útvegsbankans og viðskipta
hans við Hafskip er greinilegt að
mistökin era of mörg, of mikil og
of afdrifarík til þess að unnt verði
að afgreiða þau með þessum hætti.
Hér var ekki um neitt venjulegt
gjaldþrot að ræða því bankinn tapar
öllu eigin fé sínu á þessum viðskipt-
um. Helstu mistök bankastjóranna
í viðskiptum við félagið era fólgin
í eftirfarandi:
1. Að gæta þess ekki að hafa næg-
ar tryggingar fyrir skuldbinding-
um Hafskips.
2. Að fylgjast ekki nægjanlega vel
með rekstri og fjárhag Hafskips
einkum eftir 1981.
3. Að gera ekki ráðstafanir til að
knýja fram gjaldþrot eða sölu á
eignum fyrirtækisins löngu fyrr
en raun varð á.
4. Að gjalda ekki varhug við Atl-
antshafssiglingunum, sem
hófust haustið 1984.
Þessi mistök, sem hér era upp
talin, ásamt alvarlegum mistökum
og óhöppum í rekstri Hafskips,
rannu saman í einn óheillafarveg."
Tryg-g’ing'ar ekki í lagi
„Stærsta yfírsjón bankastjóranna
var að hafa tryggingar ekki í lagi
og á þetta við um allt rannsókn-
artímabilið, þótt síðustu árin ráði
úrslitum í því efni. Hlutdeild í þess-
ari yfírsjón verður að skrifa á
reikning forstöðumanns lögfræð-
ingadeildar bankans, sem á áranum
1978—1985 fylgdist með trygging-
unum og samdi yfírlit yflr stöðu
þeirra, með tilliti til skuldbindinga
félagsins. Mikil verðlækkun kaup-
skipa eftir 1981 virðist að mestu
hafa farjð fram hjá bankastjóranum
og forstöðumanni lögfræðingadeild-
arinnar. Það var fyrst í ágúst 1985,
að bankinn leitaði eftir sjálfstæðum
upplýsingum erlendis frá um mark-
aðsverð skipa. Að öðra leyti vísast
til sérstaks kafla um greiðslutrygg-
ingar hér að framan, þ.e. 2.4.2.
Það er augljóst að bankastjórar
Útvegsbankans fylgdust ekki nægj-
anlega vel með rekstri og fjárhag
Hafskips, einkanlega eftir 1981.
Þetta kemur glöggt fram í kafla
2.4. hér að framan. Eftirlit bankans
var svo slakt að jafnvel síendurtekn-
ar beiðnir um skuldbreytingar og
ný langtímalán til að standa undir
eldri skuldbindingum virðast ekki
hafa geflð bankanum tilefni til
heildarendurskoðunar á þessum við-
skiptum. Þegar litið er til baka má
ætla, að hefði bankinn fylgst ræki-
lega með öllum þáttum viðskipt-
anna, hefðu viðskipti bankans við
félagið verið tekin til gagngerrar
endurskoðunar ekki síðar en á áran-
um 1982-1983.
Samkvæmt útreikningi hefði
þurft 70 milljón króna aukið eigið
fé í árslok 1983 til þess að Hafskip
væri jafnvel sett í lok ársins og í
upphafi þess, og er þá tekið tillit
til verðbreytinga skipa. Á verðlagi
1. október 1986 samsvarar þetta
125 milljónum króna.
Til úrlausnar þessu mikla vanda-
máli hefði þurft að koma stóraukið
hlutafé, en að því frágengnu sala á
fyrirtækinu eða gjaldþrot þess. Með
þannig fjárhagsstöðu í árslok 1983,
sem öllum virtist ókunn þá, en fól
i raun í sér gjaldþrot, hófst starfsár-
ið 1984. Þau áföll sem þá verða í
rekstri félagsins lýsa sér í vaxandi
erfíðleikum er leið á árið. Hluta-
fjáraukningin í ársbyrjun 1985 kom
hins vegar of seint. Hún dugði
hvorki til að mæta áföllum ársins
1984 né hinu stórfeílda tapi á Atl-
antshafssiglingunum 1985.
í greinargerð bankastjómar Út-
vegsbankans til rannsóknamefndar-
innar segir að „í október 1984 taldi
bankastjóm sig ekki geta aukið fyr-
irgreiðslu sem neinu næmi, en
myndi vemda fyrirtækið fyrir stór-
áföllum meðan viðræður færa fram
við Eimskipafélag íslands um sam-
vinnu eða sameiningu". Þessar
viðræður, sem fóra fram í október-
desember 1984, vora teknar upp að
framkvæði Hafskips. Bankinn átti
ekki beina aðild að viðræðunum
þótt hann vissi af þeim. Samninga-
viðræðum þessum, sem aldrei
komstu á neitt fastmótað stig, lykt-
aði í lok ársins 1984 án þess í odda
skærist. Af hálfu Hafskips var þessu
máli sýnilega ekki fylgt eftir af
fullri einurð. Það var mjög misráðið
af bankastjóram Útvegsbankans að
nota ekki þetta tækifæri til þess að
þvinga Hafskip til að semja í alvöra.
í desember 1984 tilkynnti hins
vegar Hafskip bankanum, að ekkert
yrði úr frekari viðræðum við Eim-
skip. Aftur á móti yrði mætt kröfum
bankans um aukið hlutafé Hafskips
auk þess sem Atlantshafssigling-
amar eigi að skila stórkostlegum
árangri. Fékk félagið þá fyrir-
greiðslu sem svaraði til hlutafjárlof-
orðanna.
Atlantshafssiglingamar vora
meginviðfangsefni Hafskips síðasta
árið, sem félagið starfaði, en þeim
lyktaði með geigvænlegu tapi.
Bankastjórar Útvegsbankans vör-
uðu sig ekki á þeirri stórfelldu
áhættu, sem Hafskip tók með þess-
um siglingum, og héldu áfram
fyrirgreiðslu til félagsins. Þetta var
enn varhugaverðara fyrir þá sök að
hér var um að tefla atvinnustarf-
semi, er að mestu fór fram utan
íslenskrar lögsögu. Áhættan var svo
enn meiri, þar sem félagið átti ekk-
ert eigið fé til að treysta á, ef illa
færi. Bankinn lét ekki fara fram
neina viðhlítandi könnun á flár-
magnsþörf, arðsemi og áhættuþátt-
um þessara flutninga áður en til
þeirra var stofnað. Atlantshafssigl-
ingunum era gerð fyllri skil í kafla
um orsakir gjaldþrotsins."
Málsbætur
bankastjóranna
„Þá skal vikið að málsbótum
bankastjóranna. Bankastjórar Út-
vegsbankans hafa uppi þær skýring-
ar á þessu bankaslysi að þeir hafí
einfaldlega treyst Hafskipi. Þeir
treystu því að ársreikningar félags-
ins, undirritaðir af löggiltum
endurskoðanda þess, væra öraggir.
Þeir treystu upplýsingum frá Haf-
skipi um verðmæti eigna félagsins.
Þeir treystu því að Hafskip fengi
vamarliðsflutningana aftur. Þeir
treystu fyrirætlunum Hafskips um
Atlantshafssiglingamar. Þeir
treystu á styrk hluthafanna í félag-
inu og fjármálareynslu stjómar-
manna þess. Svo kom það í ljós að
Hafskip brást þessu trausti og þvf
fór sem fór. Þetta takmarkalausa
traust bankastjóranna var óhyggi-
legt og sýndi skort á aðgæslu.
Hafskip var ávallt einn af mestu
skulduram bankans og var oft í
vanskilum við hann. Bankinn var
stundum hætt kominn í þeim við-
skiptum. Af hálfu bankans var því
nauðsynlegt að sýna ýtrastu var-
fæmi, afla sjálfstæðra upplýsinga
og láta skoða ofan í kjölinn öll gögn,
sem frá félaginu bárast um fjárhag
þess og fyrirætlanir. Þetta var að
mestu vanrækt og því fór svo illa
sem raun varð á.
Bankastjóramir stóðu löngum
frammi fyrir þeim vanda í viðskipt-
unum við Hafskip að velja á milli
þess að hætta lánveitingum til fé-
lagsins og stöðva rekstur þess eða
gera það gjaldþrota, og eiga þá víst
nokkurt tap fýrir bankann, ellegar
að halda áfram áhættusömum lán-
veitingum í von um batnandi hag
félagsins. Þetta kom greinilega
fram árin 1973 og 1978 þegar
ákveðið var að bjarga félaginu. Það
er skiljanlegt að banki vilji halda
tryggð við gamalgróinn viðskiptavin
og knýi Kann ekki til uppgjafar eða
gjaldþrots nema brýna nauðsyn beri
til, en valið I þessum efnum er
vandasamt.
Hafskip átti lengst af í harðri
samkeppni við önnur íslensk kaup>-
skipafélög um flutninga að og frá
landinu. Enginn vafi leikur á að
þessi samkeppni lækkaði flutnings-
gjöldin og varð þannig þjóðinni til
hagsbóta. Út frá þessu sjónarmiði
var eðlilegt að bankinn vildi halda
Hafskipi á floti í lengstu lög, en
Útvegsbankinn tefldi hagsmunum
sínum í alltof mikla tvísýnu til þess
að þetta viðhorf réttlæti gerðir hans.
Svo er málum háttað að banka-
stjórar Útvegsbankans sem og
annarra ríkisbanka era valdir á
flokkspólitískum grandvelli. Sérhver
bankastjóri að heita má hlýtur stöðu
sína fyrir tilstyrk einhvers stjóm-
málaflokks. Sama máli gegnir um
bankaráðin eins og áður er frá
skýrt. í ríkisbönkunum ríkir þannig
pólitískt valdajafnvægi. Þetta fyrir-
komulag hefur það í för með sér
að fyrirtæki með sterk pólitisk sam-
bönd eins og til dæmis Hafskip, eiga
greiðari aðgang að fjármunum ríkis-
bankanna en hin, sem ekki njóta
slíkra sambanda. Hin mikla fyrir-
greiðsla, sem Hafskip hlaut í
Útvegsbankanum, var því að hluta
til af pólitískum rótum rannin, þar
sem bankastjóranum var ætlað að
þjóna kerfinu. í þessu sambandi er
rétt að vekja athygli á því að banka-
eftirlitið segir um skuldir Hafskips
við Útvegsbankann í skýrslu frá
miðjum októbermánuði 1985: „Ljóst
er að bankaleg sjónarmið hafa ekki
ráðið þróun þessa skuldamáls." Hins
vegar lætur bankaeftirlitið ósagt
hvaða sjónarmið vora lögð hér til
grundvallar, en það vora greinilega
ekki heilbrigð viðskiptasjónarmið.
í framhaldi af þessu skal vakin
athygli á, að það tíðkast nokkuð hjá
ríkisbönkunum að fleyta áfram stór-
um, illa stæðum atvinnufyrirtækj-
um, sem hafa fjölda manns í vinnu
og njóta stuðnings margra hags-
munaaðila, sem eiga mikið undir
því að reksturinn haldi áfram. Þær
ákvarðanir bankastjóra Útvegs-
bankans að halda sífellt áfram
lánveitingum til Hafskips í stað þess
að stöðva þær, þegar við átti, kunna
að eiga rót sína að rekja til þess,
að bankastjóramir hafi ekki treyst
sér til að standa gegn þeim pólitíska
þrýstingi úr ýmsum áttum, sem
þeir áttu von á að beitt yrði til björg-
unar fyrirtækinu og rekstri þess.
Pólitískt ríkisbankakerfí ýtir undir
þau viðhorf bankastjómenda að
meta ekki allar lánafyrirgreiðslur
út frá hreinum peningalegum sjón-
armiðum.
Svo sem reifað er hér að framan
hafa bankastjóramir í Útvegsbank-
anum ýmsar málsbætur, sem draga
úr sök þeirra á örlagaríkum mistök-
um. Það kann einnig að milda sök
bankastjóranna, ef réttur reynist sá
granur, sem fram kemur í bréfí
ríkissaksóknara til rannsóknarlög-
reglunnar dags., 7. maí 1986, að
Hafskipsmenn hafi blekkt bankann
með vísvitandi röngum upplýsingum
á áranum 1984 óg 1985.
Nefndin leggur engan dóm á fyrr-
greindar gransemdir ríkissaksókn-
ara. Þar verður sannleikurinn að
koma síðar í ljós, þegar rannsókn
Hafskipsmálsins utan valdsviðs
nefndarinnar er lokið. En hér er á
tvennt að líta. Að öðra leytinu, ef
bankinn hefði fylgst gaumgæfilega
með málum Hafskips og aflað sér
sjálfstæðra upplýsinga varð blekk-
ingum naumast við komið. Að hinu
leytinu hafa vísvitandi blekkingar
aðeins að hluta til getað valdið mis-
tökum bankastjóranna."
Heilbrigðis- og
tryggiíigHmálaráðu-
neytið:
Banni af létt
við innflutn-
ingi matvæla.
AFLÉTT hefur verið banni við
innfluttningi matvæla frá Sov-
étríkjunum, Póllandi, Búlagríu,
Ungverjalandi, Rúmeníu og
Tékkóslóvakíu, sem sett var 2.
mai sl. eftir slysið í kjamorku-
verinu í Chemobyl í Úkraníu,
segir i frétt frá heilbrigðis- og
tryggingaráðuneytinu.
í samráði við Hollustuvemd ríki
sins og Geislavamir ríkisins hefur
Heilbrigðis- og tryggingamálaráðu-
neytið ákveðið að aflétta banninu.
I stað þess era sett eftirtalin skil-
yrði fyrir fyrir innflutningin frá
þessum löndum. 1. Heilbrigðisvott-
orð skuli fylgja hverri matvæla-
sendingu. 2. Innflutningsaðilum,
sem hyggjast flytja inn matvæli frá
áðurgreindum löndum er skylt að
tilkynna það til Hollustuvemdar
ríkisins. 3. Hollustuvemd rfkisins
skal viðurkenna matvælasendingar
frá ofangreindum löndum áður en
vöranum er dreift til sölu.
Þeim sem hyggja á innfluttning
frá áðurgreindum löndum er bent
á að hafa samband við Hollustu- '
vemd ríkisins.
Flutningar til varnar-
liðsins boðnir út:
Gengið til
samninga
um áramót
FLUTNINGAR til bandaríska
hersins á Keflavíkurflugvelli
verða boðnir út á allra næstu
dögum, samkvæmt upplýsingum
frá vamarmálaskrifstofu ut-
anríkisráðuneytisins. Gert er ráð
fyrir þvi að samið verði við flutn-
ingafyrirtækin i lok desember,
til eins árs.
Það er flutningadeild bandaríska
sjóhersins sem sér um útboðið.
Áuglýsing þess efnis birtist á næs-
tunni í dagblaðinu „Commercial.
Business Daily". Fimmtán daga
frestur verður veittur þeim sem vilja
leita sér nánari upplýsinga um út-
boðið, en að því búnu er 30 daga
skilafrestur á tilboðum. Samkvæmt
því munu þau liggja fyrir í kringum
áramótin. Að sögn Sverris Hauks
Gunnlaugssonar, skrifstofustjóra
vamarmálaskrifstofunnar, er búist
við því að samið verði við flutninga-
fyrirtækin í eitt ár í senn.
Borgarráð:
Lóð undir
bílasölur
BORGARRÁÐ samþykkti á fundi
sínum á þríðjudag nýtt skipulag
við Sævarhöfða, sem gerir ráð
fyrir lóð undir bilasölur gengt
Malbikunarstöðinni meðfram
Elliðaánum.
Að sögn Gunnars Eydal skrif-
stofustjóra borgarstjómar, er gert
ráið fyrir að bflasölur verði, sem
flestar á þessu svæði en ekki er
útséð um hversu mörgum er hægt
að koma þama fyrir. Áður en hægt
verður að ganga formlega frá út-
hlutun lóðanna verður að brejrta
gildandi aðalskipulagi fyrir
í Reykajvík.