Morgunblaðið - 04.03.1987, Síða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 4. MARZ 1987
Réttlátar lífeyristrygg-
ingar öllum til handa
eftir Guðmund
H. Garðarsson
Efling lífeyristrygginga mun
verða eitt af megin viðfangsefnum
íslendinga á næstu árum. Aukin
hagsæld og almenn velmegun á
meðal annars að fela það í sér að
vel sé búið að lífeyrisþegum, öldruð-
um og öryrkjum. Huga ber af
gaumgæfni að þessum málum og
sérhver ber að leggja sitt af mörk-
um til þess að því markmiði verði
náð að hinir öldruðu geti lifað
áhyggjulausu lífi að starfsævi lok-
inni hvað lífsafkomu og umönnun
áhrærir. Við úrlausn þeirra mála
dugar ekki endilega einhver ein
ákveðin leið eða aðferð. Ýmsar leið-
ir koma til greina að settu markmiði
og að því verður að stefna í sam-
ræmi við meirihlutavilja þjóðarinnar
eins og hann birtist á hvetjum tíma.
A því byggist lýðræðið.
Mikilvægasti þátturinn í afkomu-
öryggi aldraðra felst í ellilífeyris-
greiðslum frá almannatrygginga-
kerfinu og/eða úr lífeyrissjóðum.
Hérlendis hefur almannatrygginga-
kerfið verið starfrækt í áratugi með
misjöfnum árangri. Lífeyrissjóða-
kerfið í þeirri útfærslu er við búum
við í dag var að meginstofni til
vegna samninga aðila vinnumark-
aðarins árið 1969. Áður höfðu
opinberir starfsmenn, verslunar-
menn, iðnverkafólk og nokkrir aðrir
starfshópar tryggt sér þessi réttindi
með samningum. Ýmsir ágallar
hafa komið fram á þessu kerfi, sem
hefur verið í stöðugri endurskoðun
allt frá árinu 1976, eins og síðar
verður nánar vikið að.
Samræming trygg-
ingakerfa
Með tilliti til þróunar þessara
mála á síðustu tveim áratugum og
einkum þess að aðal áhersla hefur
verið lögð á uppbyggingu lífeyris-
sjóða á grundvelli uppsöfnunar en
ekki gegnumstreymis fjár, verður
sérhverjum ljóst, sem eitthvað
þekkir til þessara mála, að brýna
nauðsyn ber til að samræma þessi
tryggingakerfi með sérstöku tilliti
til ákveðinna lágmarkstrygginga-
bóta öllum til handa með svipuðum
hætti og sett var fram af sjálfstæð-
ismönnum á Alþingi á sínum tíma
í frumvarpi til laga um Lífeyrissjóð
íslands. Til þess að það sé unnt er
óhjákvæmilegt að með lögum á
grundvelli samninga við handhafa
lífeyrissjóðanna verði lífeyrisrétt-
indi samræmd án þess að grundvall-
arréttindi lífeyrissjóðsfélaganna séu
skert á sama tíma sem lágmarks
lífeyrisréttindi þeirra sem við skarð-
an hlut búa eru hækkuð í gegnum
endurskoðað almannatrygginga-
kerfi.
Eins og málum er nú háttað í
íslensku þjóðfélagi hvað þróun
lífeyrismála áhrærir er óhjákvæmi-
legt að nálgast lausn þessara mála
með framangreindum hætti. Að
halda öðru fram væri vísvitandi
blekking eða ófyrirgefanlegt óraun-
sæi. Víkjum nánar að bakgrunnin-
um.
Sömu grundvallar-
réttindin
Á liðnum áratugum hefur skiln-
ingur manna sem betur fer farið
vaxandi á því_ að efla beri lífeyr-
istryggingar. í þeim efnum hafa
margir aðilar komið við sögu eins
„Það er því mikiil mis-
skilningur og beinlínis
rangt þegar forustu-
menn Alþýðuf lokksins
halda því fram, og það
á síðum Morgunblaðs-
ins, sem er vandað blað,
að fólkið í landinu hafi
ekkert komið við sögu
lífeyristrygginga í
landinu. Hvað á svona
blekking að þýða?“
Fyrri grein
og vera ber í lýðftjálsu þjóðfélagi.
Fyrst ber að nefna tugi þúsunda
lífeyrissjóðsfélaga, launafólk sem
vinnuveitendur, sem hafa í ftjálsum
samningum komið á fót lífeyrissjóð-
um í öllum helstu starfsgreinum og
landshlutum. Þá ber að nefna
stjórnmálamenn, einstaka, sem
hafa látið sig þessi mál nokkru
varða. Ennfremur fjöldi einstakl-
inga sem hafa fjallað um þessi mál
í ræðu og riti á grundvelli þekking-
ar og áhuga fyrir framþróun heil-
brigðra og réttlátra lífeyristrygg-
inga í landinu. Lífeyristrygginga
sem tryggja öllum sama grundvall-
arréttinn.
Ákvarðanir fólksins
Það er því mikill misskilningur
og beinlínis rangt þegar forustu-
menn Alþýðuflokksins halda því
fram, og það á síðum Morgunblaðs-
ins, sem er vandað blað, að fólkið
í landinu hafi ekkeit komið við sögu
lífeyristrygginga í landinu. Hvað á
svona blekking að þýða? Alþýðu-
flokksforustan strikar yfir þá
staðreynd að almenna lífeyrissjóða-
kerfíð byggist á víðtækum samn-
ingum sem hafa verið svo til árlega
til umfjöllunar í verkalýðsfélögun-
um og samtökum vinnuveitenda
allt frá árinu 1969. Er þetta ekki
fólk í augum krataforustunnar?
Fólkið í verkalýðshreyfingunni,
tugþúsundir verkamanna, verka-
kvenna, verslunarmanna, iðnverka-
fólks, sjómanna o.s.frv. er ekkert
forréttindafólk eða fulltrúar þess í
stjórnun sjóðanna einhveijir „sjóða-
kóngar". Kratar geta sparað sér
ómerkileg stóryrði um trúnaðar-
störf manna í þágu annarra. Hins
vegar hlýtur verkalýðshreyfingin
og samtök vinnuveitenda að fela
einhveijum ákveðnum fjölda félaga
sinna að fýlgjast með því með lög-
formlegum hætti að jafnveigamikill
þáttur í samningunum eins og
lífeyrisréttindin eru, sé fram-
kvæmdur í samræmi við gerða
samninga.
Lánleysi krata
í lífeyrismálum
Það er hörmulegt fyrir Alþýðu-
flokkinn að pólitískir forustumenn
hans skuli hafa fjarlægst svo verka-
lýðshreyfinguna, að þeir skuli ekki
taka gildar ákvarðanir fólksins
sjálfs í hreyfíngunni, hvað þá að
gerðir samningar séu marktækir.
Staðreynd málsins er sú að hin
pólitíska forusta Alþýðuflokksins
hefur ekki lagt fram á Alþingi frum-
varp til laga um lífeyrissjóð fyrir
alla landsmenn á grundvelli gegn-
umstreymis í samræmi við ævitekj-
ur. Þeir hafa hins vegar lagt fram
tillögu til þingsályktunar um þjóð-
aratkvæðagreiðslu um afstöðu
manna til þessara mála.
Mannsæmandi lífeyrir
Þetta er sýndartillaga á því herr-
ans ári 1987. I þessum efnum eins
og svo mörgum öðrum hafa
kratamir fallið á tímaskekkju um
framkvæmd þessara mála. Á ára-
tugnum 1970—1980 var hún
framkvæmanleg en núna verður
vegna þróunar lífeyrissjóðakerfisins
að leita nýrra leiða að upprunalega
markmiðinu sem er mannsæmandi
lífeyrir öllum til handa. Það felst í
samræmingu lífeyrissjóðakerfisins
um ákveðin grundvallarréttindi
samkvæmt samningum þar um og
löggjöf sem aðilar koma sér saman
um. Jafnframt og samhliða verður
að endurskoða allt almannatrygg-
ingakerfið vegna þeirra sem ekki
njóta fullra og fullnægjandi réttinda
úr lífeyrissjóðunum eða samkvæmt
núgildandi lögum um almanna-
tryggingar.
Höfundur skipar 6. sæti á fram-
boðslista Sjáífstæðisflokksins í
Reykjavík.
Reiðubúinn að fara í bíltúr
með Davíð og Steingrími
eftirPéturMa
Jónsson
Þessa dagana berast bifreiðaeig-
endum í hendur gluggaumslög með
innheimtuseðlunum vinsælu vegna
iðgjalda bifreiða sinna. Eins og oft
áður mun eflaust mörgum bíleig-
andanum finnast þessir reikningar
æði háir. Séu bílar fleiri en einn í
fjölskyldu geta iðgjöldin skipt veru-
legri upphæð. Það er því mikilvægt
fyrir þjóðfélagið að þessum kostn-
aði sé haldið niðri eins og frekast
er kostur.
í ár reyndist það tryggingarfé-
lögunum nauðsynlegt að hækka
iðgjöld bifreiðatrygginga um 19%
frá iðgjöldum fyrra árs sem er
nokkuð umfram verðlagsþróun.
Þessi hækkun mun skila um 15%
hærri íjárhæð til félaganna vegna
bónusbreytinga. Orsök þessarar
hækkunar er sem fyrr léleg afkoma
bifreiðatrygginga, en léleg afkoma
í þessari grein vátrygginga stafar
eingöngu af miklum tjónum. Tjón-
um virðist fjölga stöðugt milli ára.
Það er því mikil nauðsyn að þjóð-
in taki nú höndum saman — já að
það verði einhvers konar vakning
meðal okkar — og að gert verði
árangursríkt átak til þess að bæta
umferðarvenjur okkar. Þar verða
allir að leggjast á eitt. Ef umferðar-
slys kosta okkur um 2,5 milljarða
króna á hveiju ári og okkur tekst
að lækka þá upphæð um 20% þá
sparast um 500 milljónir króna á
ári. Ljóst er að til mikils er að vinna.
Vátryggingarfélögin hafa eins
og kunnugt er ákveðið að veija 1%
af andvirði iðgjalda bifreiðatrygg-
inga til sérstaks átaks sem gefið
hefur verið nafnið Fararheill. 1%
þýðir 12-14 millj. króna á ári. Það
er svipað fjármagn og Umferðarráð
hefur haft til ráðstöfunar. Þannig
tvöfaldast það Qármagn sem varið
verður til áróðurs fyrir betri akst-
ursvenjum. Fararheill mun hafa
samráð við Umferðarráð um þenn-
an áróður. Fararheill mun hafa
uppi áróður í sjónvarpi, hljóðvarpi,
blöðum, bíóum og skólum. Vonandi
leiðir þetta átak til færri slysa og
árekstra, sem gæti síðan skilað sér
aftur til bifreiðaeigenda í formi
lægri iðgjalda.
Um umferðarmál hefur margt
verið rætt og skrifað á liðnum árum.
Einhvemveginn hefur sú bylting
sem verða þarf aldrei komist á. Það
hefur aldrei verið gert varanlegt
átak sem skilað hefur nauðsynleg-
um árangri sé litið til lengri tíma.
Ég tel að nú séu að skapast þær
aðstæður í þjóðfélagi okkar að við
séum loks reiðubúin til að samein-
ast og gera raunverulegt átak í
umferðarmálum. Nú er lag. Mikil-
vægt er að fylgja þessu lagi vel
eftir. Fararheill kemur á hárréttum
tíma. Umferð felst í samhæfingu
margra þátta, gangandi, hjólandi
og akandi fólks, bifi’eiða og hjóla
svo og umferðarmannvirkja. Sem
betur fer gengur langoftast vel að
samhæfa alla þessa þætti. Verði
árekstur eða slys má oftast kenna
um röngu mati mannsins á aðstæð-
um. Gott gatna- og vegakerfi
hjálpar hins vegar manninum að
bregðast rétt. Það gerir einnig góð
ökukennsla. Því miður er margt
Pétur Már Jónsson
„Það er því mikil nauð-
syn að þjóðin taki nú
höndum saman — já að
það verði einhvers kon-
ar vakning meðal okkar
— og að gert verði
árangxirsríkt átak til
þess að bæta umferðar-
venjur okkar.“
sem finna má að þessum þáttum
hjá okkur.
Til þess að ná varanlegum
árangri þarf að ráðast skipulega til
verka. Ný umferðarlög ættu að
skapa góðan grundvöll nauðsyn-
legra umbóta. Guð gefi að alþingis-
menn okkar beri gæfu til að hafa
þau skynsamleg. Einnig verður
verulegt gagn í þeim upplýsingum
sem verkfræðingar hjá Reykjavík-
urborg hafa nú safnað saman í tölvu
um helstu árekstrastaði í Reykjavík.
Slíkt þyrfti að gera fyrir landið allt.
Eitt af því sem þarf að byija á
að laga eru merkingar eða málning
gatna. Góð og rétt merking gatna
er mjög mikilvæg. Því miður stönd-
um við okkur illa hvað þetta varðar.
Sem betur fer er tiltölulega auðvelt
og ódýrt að bæta úr þessu. í dag
er ástandið þannig að slíkar merk-
ingar eru nánast ekki til. Ég vil
taka eitt dæmi. Ég ek um Suður-
landsbrautina daglega. Ég hef
aldrei séð Suðurlandsbrautinga
málaða og merkta af fullri alvöru.
Stundum einstaka kafla. Ég held
raunar að þessj gata sé táknræn
fyrir ástandið. Ég skora á umferð-
aryfirvöld að gera myndarlegt átak
í þessum efnum sem fyrst. Ef máln-
ing endist stutt þá verður bara að
mála oftar já tvisvar eða þrisvar á
ári. Það mætti iíka láta sér detta í
hug að styrkja einhvem aðila til
þess að fínna upp betri málningu
heldur en virðist vera til í dag. Hér
í Reykjavík eru götumar nefnilega
auðar mest allt árið og því nauðsyn-
legt að hafa þær alltaf vel málaðar.
Erlendis er mun betur staðið að
þessum málum. Ég fullyrði að
myndarlegt átak í þessum efnum
þarf ekki að kosta verulegt fjár-
magn og mun skila sér strax í
fækkun árekstra. Þessi orð mín eiga
ekki bara við Reykjavík. Þau eiga
við alls staðar á landinu.
Ég er reiðubúinn til að fara í
bíltúr með Davíð og Steingrimi til
að sýna þeim hvað ég á við.
Ég hef látið mér detta í hug að
hér í Reykjavík yrði t.d. sett á fót
samstarfsnefnd skipuð fulltrúum
frá umferðarnefnd, lögreglu, trygg-
ingarfélögum og bifreiðaeigendum
sem hefði umsjón með framkvæmd
þessara mála. Vegfarendur ættu
þess kost og yrðu hvattir til þess
að koma fram með hugmyndir
sínar.
Þá vil ég einnig minnast hér á
hönnun gatna og hef þá sérstaklega
í huga hönnun gatnamóta. Við sem
búum hér í Reykjavík verðum oft
vitni að breytingum á gatnamótum.
Þær eru sjálfsagt oft nauðsynlegar
vegna þess að ekki var rétt frá
gengið í upphafí. Sem betur fer eni
þessar breytingar oftast til hins
betra. Gallinn er bara sá að alltof
oft er ekki gengið nógu langt í
þessum lagfæringum. Það sem
raunverulega þarf að gera er ekki
gert nema að hluta, sjálfsagt í
spamaðarskyni. Síðan er komið
nokkrum árum seinna og breytt á
ný. Á endanum verður þetta örugg-
lega miklu dýrara. Oft virðast
þessar breytingar ekki nógu vel
hannaðar eða bara alls ekki hannað-
ar.
Tökum enn annan þátt fyrir:
Þjálfun ökumanna. Ég las nýlega
erindi sem stjórnarmaður í Öku-
kennarafélagi Islands flutti á
ráðstefnu um umferðarmál. Þar
kom fram að kröfur hérlendis til
náms ökukennara eru í engu sam-
ræmi við þær kröfur sem gerðar
eru í nágrannalöndum okkar. Brýnt
er að herða mjög kröfur sem gerðar
eru til ökukennara. Þeir leggja
gi-undvöllinn. Hann verður að vera
góður.
Höfundur er lögfræðingur og
deildarstjóri bjá Brunabótafélagi
fslands