Morgunblaðið - 25.03.1987, Page 48

48
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 25. MARZ
. . þegar laudimi
opnar heimíli sitt“
Camma Proppé Litster á heimili sínu í London.
Veist þú hvað það er að þurfa
að leita læknishjálpar erlend-
is? Veistu hvemig tilfinningin er
þegar við blasir ópersónulegt hót-
el- eða mótelherbergi sem á að
verða heimili þitt næstu dagana,
jafnvel vikumar? Það er erfitt fyr-
ir sjúklinginn — og næstum jafn
erfitt fyrir aðstandanda, sem
kannski er einn með í ferðinni.
Þess vegna er það svo kærkomið
þegar landi okkar opnar heimili
sitt og býður gistingu. Camma er
ein þeirra.
Hún heitir reyndar Camilla
Proppé og er næstyngsta barn
hjónanna Áslaugar og Ólafs
Proppé, sem lengst af var fram-
kvæmdastjóri Sölusambands
íslenskra fiskframleiðenda. Hún
kvæntist Edwin James Litster árið
1943 og tók þá upp eftimafn hans.
Meðal Islendinganna sem gist hafa
heimili hennar er hún bara kölluð
Camma, enda finnst þeim þeir eiga
svolítið í henni.
Það var síðdegis þegar ég kom
á heimili Cömmu í London. Við
höfðum mælt okkur mót símleiðis
og satt að segja var ekkert sem
kom mér á óvart þegar hún tók á
móti mér. Hún er alveg eins og
lýst hafði verið: falleg, fínleg og
vingjarnleg. Við áttum saman góða
dagstund þar sem hún rakti fyrir
mér hvað á daga hennar hefur
drifið og upphafið að því að hún
fór að leigja Islendingum herbergi.
„Hér i London hef ég verið í
fjörutíu af mínum rúmu sextíu
árum — og kann ennþá að tala
íslenskuna!" segir Camma. „Ég
kynntist manninum mínum þegar
Island var hernumið og við giftum
okkur í Reykjavík árið 1942. Þá
um vorið fluttum við til Liverpool
þar sem við bjuggum í sex mánuði
en þá var Edwin sendur til Ind-
lands. Ég fór þá heim tii íslands
Heimsókn
til Cömmu
Proppé Litster
sem leigir
herbergi í London
því að sjálfsögðu mátti ég ekki
fylgja honum — þetta var stríð.“
I þau þijú ár sem Camma dvaldi
heima á Islandi starfaði hún hjá
ameríska setuliðinu í Counter Int-
elligence, á skrifstofunni við
íþróttavöllinn „og yfirmaður minn
var var hinn vinsæli Vestur-íslend-
ingur, Valdimar Bjömsson sem
margir þekkja. Með honum var
gott að starfa og mér er alltaf hlýtt
til Valdimars."
Camma segist strax hafa aðlag-
ast lífinu í Bretlandi „nema hvað
stríðið setti svip sinn, eins og í
formi fata- og matarskammta. Það
sem mér fannst þó alverst til að
byrja með var að þurfa að kynda
í aminum ... Það var engin mið-
stöð og maður skalf og ristaðist
við eldinn til skiptis. En maður
venst þessu og þetta er ábyggilega
hollara en öll kyndingin!"
Þau hjónin fluttu aftur til Eng-
lands að loknu stríði og settust að
í London. En hamingjan varð ekki
löng. Árið 1959 þegar þau höfðu
nýlokið við að festa kaup á íbúð
varð Edwin bráðkvaddur og
Camma stóð ein uppi með tvö böm,
Stephen 9 ára og Shelagh fimm
og hálfs árs.
Starfaði hjá Harvey &
Nichols í Knightsbridge
„En það hvarflaði aldrei að mér
að fara heim,“ segir Camma. „Ég
fékk starf hjá versluninni Harvey
og Nicholas í Knightsbridge sem
er íslendingum að góðu kunn og
þar starfaði ég fyrst á skrifstofu
hálfan daginn. Síðar varð ég að-
stoðarinnkaupastjóri fyrir sokka
og leðurvörur. Þá fór ég í heils
dágs starf og var bæði frammi í
versluninni og á skrifstofunni."
„Jú, það kom alltaf eitthvað af
íslendingum þangað að versla,"
segir hún og spumingunni hvort
þeir hafi ekki orðið hissa að sjá
Islending við störf í þessari þekktu
verslun svarar hún: „Ætli þeir
hafi bara nokkuð þekkt mig?!“ Hjá
Harvey Nichols starfaði Camma í
tíu ár en var þá orðin þreytt á
vegalengdinni milli heimilis og
vinnustaðar: „Það var orðið stress-
andi að fara á milli og við bættist
að verslunin fór að hafa opið til
klukkan sjö á miðvikudagskvöldum
og alla laugardaga þannig að þetta
var orðið of mikið starf frá tveim-
ur börnum. Ég sagði þá upp og
sótti um starf hjá British Steel
Corporation sem var nálægt heim-
ili minu. Þar starfaði ég á skrifstof-
unni í tæp níu ár eða þangað til
fyrirtækið gat ekki séð starfsfólk-
inu fyrir atvinnu lengur og öllum
var sagt upp. Þeir sáu vel um fólk-
ið sitt á eftir,“ bætir hún við „og
við fengum skaðbætur samkvæmt
starfstíma og síðan laun í tvö ár.“
— Og þá fór hún að leigja út
herbergi eða hvað?
„Ég byijaði að vísu að leigja út
herbergi ári eftir að maðurinn
minn lést,“ segir hún. „Fyrst leigði
ég námsfólki og einnig starfsfólki
hjá Flugfélagi Islands og þá voru
herbergin leigð út til margra mán-
aða í senn. Það var síðan í árs-
byijun 1983 að samvinna okkar
séra Jóns A. Baldvinssonar sendi-
ráðsprests hófst. Hann var þá
nýkominn til London í þeirri þjón-
ustu og hefur verið — og er —
ómetanleg hjálp fyrir bæði sjúkl-
inga og aðstandendur."
Mikil aðsókn
„Samstarf okkar séra Jóns kom
eiginlega óvænt upp,“ segir hún
brosandi. „Þannig var að til mín
hringdi hjúkrunarkona sem hafði
lokið sínu námi í Manchester og
vissi að ég leigði út herbergi. Hún
hafði sjálf verið hjá mér ásamt
eiginmanni og ungum syni í
tveggja vikna fríi fyrir nokkrum
árum. í þetta skipti var hún að
fara með konu á sjúkrahús í Lon-
don og spurði hvort séra Jón væri
ekki búin að hafa samband við
mig. Upp frá því hófst samstarf
okkar séra Jóns — og það hlóð
utan á sig. Mér leiðist svo að muna
ekki nafn þessarar stúku, en ég
held hún starfi á Vífilsstöðum. Það
væri mjög gaman að ná sambandi
við hana. Kannski hún lesi þetta
viðtal eða frétti af því,“ segir
Camma vongóð.
Camma hefur aldrei auglýst
herbergin til leigu en segir fólk
oftast frétta af sér gegnum sendi-
ráðsprestinn „og svo spyrst þetta
út manna á meðal".
Aðspurð segir hún aðsóknina oft
svo mikla að hún hafi þurft að
vísa frá sér og greinilegt er að það
á ekki við hana. Hún segist geta
Nore
Eyðni og æðahnútar
Henki Hauge Karlsen (t.h.) ásamt veijanda sínum.
eftir Kristínu Mörju
Baldursdóttur
Norðmenn eru ekkert ósvipaðir
íslendingum að því leyti, að þeir
álíta að þeir séu bestir, fallegastir,
hraustastir og hreinastir. Því kom
það illa við þá þegar heilbrigðis-
ráðuneytið og hinir ýmsu læknar
upplýstu þá, með hinum hrikaleg-
' ~Ustu tölum, um eyðnisjúkdóminn í
landi þeirra. Venjulegir fjölskyldu-
menn urðu nú hálfmóðursjúkir ef
þeir slösuðust lítilsháttar, sáu smit-
hættu í öllu og öllum og æptu því
ef einhver kom með sprautu nálægt
þeim á slysavarðstofunni. Neituðu
grátandi blóðgjöf og þess háttar.
„Þekking er besta vörnin gegn
smiti," sagði félagsmálaráðherr-
ann, Tove Strand Gerhardsen, 39
ára gömul ákveðin kona, sem spilar
handbolta og fer í gufu á hvetjum
degi og svo skáru Norðmenn upp
- herör gegn eyðni.
Vikan 9,—15. febrúar var kölluð
eyðni-vika manna á meðal. Á hveij-
um degi komu þættir bæði í útvarpi
og sjónvarpi, sem fjölluðu um eyðni,
fræðsluþættir, umræðuþættir,
símaþættir, leiknar sjónvarpsmynd-
ir og í dagblöðunum voru stöðugar
fréttir varðandi sjúkdóminn, viðtöl
ög svo auglýsingar frá heilbrigðis-
ráðuneytinu, sem vöktu nú heldur
betur athygli og fóru efiaust fyrir
bijóstið á sumum. Þetta voru heil-
síðuauglýsingar, risastórar myndir
af fólki við hinar ýmsu aðstæður,
og svo smátexti undir með upplýs-
ingum um það hvernig sjúkdómur-
inn smitast og hvað bæri að gera
til að forðast smit.. Fyrsta daginn
kom t.d. mynd af glæsikvendi sam-
kvæmisklæddri og karlmanni, sem
hallaði sér upp að bijósti hennar
með vínstaup í hendinni, og textinn
undir eitthvað á þessa leið: Áfengi
eykur kynlífslöngunina, lítið fram-
hjáhald getur orsakað lífshættuleg-
an sjúkdóm bæði hjá þér og maka
þínum. Hinir ólíklegustu karlmenn
fengu roða í vangann þennan dag-
inn. En kvenfólkið fékk að roðna
nokkrum dögum seinna, því þá kom
mynd af ungu pari í rúminu, stúlk-
an var auðvitað ljóshærð og norræn
en maðurinn dökkur, sennilega einn
af þessum stórhættulegu ítölum eða
Spánveijum, og textinn undir: Lítið
ævintýri í sumarfríinu getur orsak-
að eyðnismit. Svo fengu kynhverfir
karlmenn auðvitað sinn skammt og
yfirleitt var þetta orðið svo spenn-
andi að maður beið í dyragættinni
eftir blaðinu og hrifsaði það síðan
úr höndum blaðburðardrengsins.
Þessar myndir birtust í stærstu
dagblöðum Noregs samtímis. En
málið var nú ekki svona einfalt í
fyrstu. Kristilega dagblaðið „Várt
land“ neitaði að birta þessar auglýs-
ingar frá heilbrigðisráðuneytinu,
sagði að þær myndu koma illa við
lesendur sína, auk þess sem inni-
hald þeirra mundi ekki hafa þau
áhrif, sem ætlast væri til, þ.e. að
hefta útbreiðslu sjúkdómsins. Þeir
létu því útbúa sérstakar auglýsing-
ar fyrir sig þar sem myndin var af
brosandi pari, konu og karli eða
karli og karli, og textinn vísaði til
kærleikans og tryggðarinnar.
Læknir nokkur sagði þurrlega, að
þeir gætu nú alveg eins haft þessar
auglýsingar sínar á hebresku, þær
hefðu engin áhrif á áhættuhópinn.
Mörg dagblaðanna völdu þann kost-
inn að birta báðar auglýsingarnar.
í Noregi eru nú skráðir 500 ein-
staklingar með vírusinn og 24 hafa
þegar látist úr eyðni. En Stig Fro-
lund, yfirlæknir við Ríkisspítalann,
óttast að tala hinna smituðu sé
miklu hærri, milli 25 til 50 þúsund.
Margir hafa ekki hugmynd um að
þeir séu smitaðir og þeir, sem vita
það kannski, þora ekki fram í dags-
ljósið.
En þó hafa sumir hinna smituðu
verið óhræddir og jafnvel krafist
réttar síns opinberlega. A veitinga-
staðnum Papillon í Fredrikstad
vann ungur kynhverfur maður, að
nafni Henki Hauge Karlsen, sem
svo smitaðist af eyðni. Þegar eig-
andi staðarins komst að því, rak
hann Karlsen umsvifalaust en hinn
síðarnefndi fór í mál og krafðist
bæði starfs síns aftur svo og skaða-
bóta. Fjölmiðlar og almenningur
fylgdust grannt með þessum mála-
ferlum, sem fóru fram við bæjar-
dóminn í Sarpsborg, og blómabúðin
við hliðina græddi á tá og fingri
því margir höfðu samúð með unga
manninum og sendu stöðugt blóm
yfir í dómshúsið. En svo birtust
niðurstöður dómsins, Karlsen fengi
kr. 50 þús. norskar í skaðabætur,
en vinnuna fengi hann ekki aftur.
Þessi niðurstaða olli reiði meðal
kynhverfra manna og samtök þeirra
bentu mönnum á að fara leynt með
sjúkdóm sinn ef hann væri fyrir
hendi.
En viðbrögð almennings segja
alla söguna. Lengi töldu menn þetta
refsingu drottins vegna ónáttúru-
legrar kynhegðunar, en syndurun-