Morgunblaðið - 08.04.1987, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 8. APRÍL 1987
íslensk kammer-
og einleiksverk
Hljómplötur
Egill Friðleifsson
Efni:
Snorri Sigfús Birgisson: Æf-
ingar fyrir píanó.
Hjálmar H. Ragnarsson: Tríó
fyrir klarinett, selló og píanó.
Flytjendur: Óskar Ingólfsson,
klarinett, Nora Kornblueh,
selló, Snorri Sigfús Birgisson,
píanó.
Sjötta hljómplata í röð íslensku
tónverkamiðstöðvarinnar með ís-
lenskri samtímatónlist ber titilinn
„íslensk kammer- og einleiks-
verk“ og er þar að fínna tvö verk,
„Æfingar fyrir píanó“ eftir Snorra
Sigfús Birgisson og „Tríó fyrir
klarinett, selló og píanó" eftir
Hjálmar H. Ragnarsson.
Það þarf varla að minna á hve
athafnasamir íslenskir tónsmiðir
hafa verið hin síðari ár og hlutur
kammertónlistar er dijúgur í þeim
hópi nýverka, sem frumflutt hafa
verið t.d. sl. áratug. Sem fyrr
segir eru tvö verk á þessari nýju
hljómplötu. Hið fyrra er „Æfmgar
fyrir píanó" eftir Snorra Sigfús
Birgisson og leikur höfundur sjálf-
ur á píanóið enda snjall hljóð-
færaleikari. „Æfingamar"
skiptast í 21 stuttan þátt, suma
raunar örstutta, og kennir þar
ÍSLENSK KAMMER-OG EINLEIKSVERK
CHAMBER ANO SOLO MUSIC
FROM ICELAND
1
margra grasa. Kveikjan að þessu
verki var að sögn höfundar hin
22 tromp í Tarot-spilunum, en
myndimar sem þar birtast em
ættaðar frá Egyptalandi hinu
foma. „Spilin vora kveikjan að
hverjum þætti, en tónlistin er
mjög fijálsleg og fjarskyld tákn-
máli Tarot-spilanna," segir
höfundur ennfremur. Ég geri ráð
fyrir að svíta þessi hafi nokkra
sérstöðu meðal íslenskra píanó-
verka og gott dæmi um framleika
Snorra. Hann notar víða Jaðar-
tónana" mikið, t.d. í VI þætti,
sumstaðar bregður hann fyrir sig
hefðbundnum aðferðum eins og
t.d. í „Páfanum“ nr. V sem er
skrifaður í C-dúr, en svítan í heild
hefur sitt eigið tónmál og myndar
samstæða heild þegar hlustað er
viðstöðulaust.
Stundum, þegar hlustað er á
tónlist, einkum tækifæristónlist,
verður áheyrandinn var við ein-
hveija vöntun. Og það læðist að
manni sá granur að tónskáldð
hafi sest niður til að semja af því
að það mátti til. Tónlistin er skrif-
uð af ásetningi, en ekki af innri
þörf. Handbragðið getur verið
gott, þó lítið verði vart við spennu
og tjáningarþörf. Þessa tilfinn-
ingu hef ég aldrei orðið var við
þegar hlustað er á tónlist Hjálm-
ars H. Ragnarssonar og þar er
„Tríó fyrir klarinett, selló og
píanó" engin undantekning. Þó
höfundur sníði sér þröngan stakk
í þessu verki, en stærsti hlutinn
er að mestu unninn út frá aðeins
§óram tónum, er glíman við þessa
flötra mjög spennandi og hér
frísklega flutt af þeim Óskari Ing-
ólfssyni, klarinett, Nora Kom-
blueh, selló og Snorra Sigfúsi
Birgissyni, píanó. Tríóið tileinkar
höfundur konu sinni, Sigríði Dúnu
Kristmundsdóttur, og semur verk-
ið með baráttu hennar í stjóm-
málum í huga. Hygg ég að þessu
leyti sé verkið einstætt í íslenskri
tónlistar- og stjómmálasögu og
skora ég hér með á Ríkisútvarpið
að flytja „Tríó fyrir klarinett, selló
og píanó" eftir Hjálmar H. Ragn-
arsson í komandi kosningum.
Örn Bjarnason
Þorgerður Á.
Jóhannsdóttir
Þórarinn
Tyrfingsson
Um hin ýmsu stig
Bókmenntir
Jóhanna Kristjónsdóttir
James R. Milam og Katherine
Ketcham: Undir áhrifum
íslenzk gerð bókarinnar: Örn
Bjarnason, Þorgerður Ásdís Jó-
hannsdóttir og Þórarinn Tyrf-
ingsson
Útg.ísafold 1986.
Undirtitill þessarar bókar, sem
kom út eftir að jólabókaflóðið var
liðið hjá er: goðsögnin og raun-
veraleikinn um alkhólisma. Nokkuð
til í því. Hér er tekið á vandamáli,
sem flestir fá einhvem tíma á
lífsleiðinni inn á gafl hjá sér, í ein-
hverri mynd. Eða hvað?
Lengi var það svo, að ofdrykkju-
menn vora úrhrak og botnfall
þjóðfélagsins. Þetta vora viljalausir
aumingjar, sem með drykkjuskap
sínum og óreiðu sem í kjölfarið sigl-
ir, kölluðu óhamingju yfir sína
nánustu. Minna var hugað að þvi,
hvemig ráðast mætti að rótum van-
dans. Fordómar vora algerir og
drykkjuræfíllinn átti sér hvergi við-
reisnar von. En tvöfeldni gætti hjá
okkur líka. Það var ekki alveg sama
úr hvaða stétt í stéttlausu íslenzku
samfélagi maðurinn kom. Stundum
var drykkjan ansi sjarmerandi. En
Félag sfldarsaltenda á Suð-
ur- og Vesturlandi og Félag
sfldarsaltenda á Norður- og
Austurlandi kynna:
Frumsýning
í Reykjavík
Ný heimildarkvikmynd um saltsíldariðn-
að íslendinga verður sýnd í Stjörnubíói
í dag, miðvikudaginn 8. apríl
kl. 17.30 og 19.00.
Aðgangur ókeypis.
Blaðaummæli:
Silfur hafsinns er einmitt ánægjulegt dæmi um, hvernig hægt
er að gera fróðlegt efni forvitnilegt, aðgengilegt og skemmti-
legt. Al/Mbl 24.2.
í Silfrinu eröllum efniviðnum þjappað á tæpa klukkustund, sem
verður til þess, að saga, hlutverk og ferli saltsíldarinnar skilar
sér án allra vífilengja til áhorfandans. Aldrei er tóm til að láta
sérleiðast. Sáf/Þjv. 21.2.
Margskonar frelsi
BókmenntSr
Guðmundur Heiðar
Frímannsson
Frelsið, 1. hefti 1986,
Félag frjálshyggjumanna.
Sennilega linnir þeirri rökræðu
seint, sem snýst um grandvallarat-
riði. Eitt þeirra er frelsi, sem
óneitanlega hlýtur að teljast hið
mikilvægasta eða eitt hið mikilvæg-
asta, sem mönnum getur hlotnast.
í nýjasta hefti Frelsisins er fjall-
að um þetta grandvallaratriði, eins
og vera ber. Nokkur dráttur hefur
orðið á útgáfunni nú um nokkurt
skeið, en nýr ritstjóri, Guðmundur
Magnússon, blaðamaður á Morgun-
blaðinu og vísindaheimspekingur,
lofar að kippa því í liðinn fljótt.
Hann tók við af Hannesi Hólm-
steini Gissurarsyni, sem verið hefur
ritstjóri frá upphafí, og verður vart
annað sagt en að hann fari vel af
stað með þessu fyrsta hefti.
Viðamesta greinin í þessu hefti
er eftir Kristján Kristjánsson, heim-
speking og menntaskólakennara á
Akureyri, og nefnist „Að geta um
fijálst höfuð strokið" og er greining
á frelsishugtakinu með viðkomu
víða. Þessi grein er tillegg í þá rök-
ræðu, sem átt hefur sér stað á
íslandi að undanfömu um réttlæti,
frelsi, jöfnuð og siðferði. Margir
hafa komið við þá sögu, en senni-
lega hefur hæst borið þá Þorstein
Gylfason og Hannes Hólmstein
Gissurarson. Kristján greinir frels-
ishugtakið í þrennt: í máttarfrelsi,
hugarfrelsi og félagslegt frelsi. I
þessari greiningu leiðir Kristján rök
að því að hafna kenningu Þorsteins
Gylfasonar um réttlæti, hafna frels-
iskenningu marxista, takmörkun
frelsisgreiningar Hannesar, svo að
eitthvað sé nefnt. Það er ástæðu-
laust að rekja efni þessarar greinar
frekar, heldur hvetja lesendur til
að lesa þessa grein, því að hún
verðskuldar það vel.
Amór Hannibalsson, dósent,
skrifar grein um Dýrabæ Orwells
og leggur dæmisöguna út í ljósi
sögu Sovétríkjanna og stefnu og
markmiða kommúnistaflokksins
þar. Hann leggur áherzlu á það,
hvílíkt lykilatriði valdið er fyrir
flokkinn og að enginn annar fái
vald en flokkurinn. Amór klykkir
síðan út með því, að enginn annar
sósíalismi sé til en sá, sem leiðir til
skefjalausrar kúgunar. Og hann
geti ekki orðið til. í tilefni þess að
hafín er útgáfa á heildarverkum
Sigurðar Nordals er birt eftir hann
útvarpserindi um slæmar afleiðing-
ar ríkisforsjár. Þar segir á einum
stað: „Eitt er þegar augljóst af
umræðunum um velferðarríkið, að
sá æskulýður, sem alinn er og verð-
ur upp í því og gengur að þeim
arfí, sem sjálfsögðum hlut, kemst
ekki hjá því fremur en fyrri kynslóð-
ir að taka vandamálið um afstöðu
einstaklingsins til heildarinnar upp
til nýrrar og róttækrar íhugunar."
Öllum lesendum þessa tímarits ætti
að vera ljóst að sú íhugun er hafín.
Að síðustu ritar Hannes Hólm-
steinn Gissurarson grein um
þróunaraðstoð og leiðir rök að þeirri
skoðun sinni að slík aðstoð á milli
ríkisstjóma hafí miklu fleiri kosti
en ókosti og eina raunveralega þró-
unaraðstoðin sé að leyfa löndum
þriðja heimsins fijálsan aðgang að
mörkuðum hinna þróuðu landa.
síðan fer að verða breyting á og
það er raunar ótrúlega langt síðan
vakin var athygli á því, að drykkju-
sýki væri í bland meira og minna
líkamlegur sjúkdómur, en ætti sér
ekki geðrænar orsakir, eins og sum-
ir vildu halda fram.
Æ meiri rannsóknir liafa rennt
stoðum undir þessar kenningar og
sú mikla hugarfarsbreyting, sem
hefur orðið hérlendis sem víða er-
lendis, er ekki aðeins af hinu góða,
heldur hefur hún einnig orð’ið til
þess, að meðferð drykkjusjúkra
hefur öldungis færzt á annað og
heilladrýgra plan. Varla þarf að
lýsa því mörgum orðum, hversu -
meðferðarstofnanir hér hafa unnið
frábært starf á þessu sviði. Þó svo
að kannski vilji stundum gleymast
starf AA-samtakanna áður en SÁÁ
kom til skjalanna. Það mætti muna,
því að það var unnið með skugga
fordóma og þekkingarleysis á sjúk-
dómnum enn yfír hvílandi.
Þessi bók Isafoldar er fróðleg í
hvívetna. Hún skýrir í ítarlegu, en
ljósu og „ prédikar" hvergi. Fræðir
og rökstyður mál sitt. Ég get tekið
undir með þýðandanum Erni
Bjamasyni, sem segir í formála að
hann telji þetta einhveija beztu
bók, sem hefur verið skrifuð til
skýringar á alkhólisma „ og skýrir
sjúkdóminn á lífeðlisfræðilegan
hátt, án tillits til þess hvaða tilfínn-
ingalegar hugmyndir menn kunna
að hafa um hann.
Meðalhófið um viðkvæm mál
eins og alkhólisma er vandratað,
vegna þeirra flóknu tilfínningaat-
riða sem inn í það tengjast. Þótt
fræðsla hafí verið góð og gagnleg
gætir fordóma og hneykslunar. Það
era ekki allir fúsir að viðurkenna
alkólisma sem líkamlegan sjúkdóm.
í bókinni er gengið út frá því sem
staðreynd og færð fyrir því rök, en
bent á að fylgifískar sjúkdómsins,
einmitt vegna þess hve.mjög hann
grípur inn á tilfínningasviðið, geti
verið alls konar geðræn og félagsleg
vandamál.
Bókin er ágætlega unnin af hin-
um íslenzku þýðendum, en þó hefði
mátt staðfæra betur, þegar farið
er að tala um meðferðarstofnanim-
ar. Það era ekki svo margar
meðferðarstofnanir hérlendis, svo
að það verkar andkannalega þegar
fjallað er um, hvemig meðferðar-
stofnanir menn skuli alls ekki velja
- og vísar augsýnilega til stofnana
úti. En þetta era í sjálfu sér smá-
munir. Bókina ættu sem flestir að
lesa sér og sínum til gagns, þeir
sem eru alkhólistar, aðstandendur
þeirra, ofdrykkjumennimir sem era
ekki alkhólistar og kannski ekkert
síður þeir sem aldrei hafa bragðað
brennivín. Og allir munu græða eitt-
hvað á lestrinum.
Júlíus Geirmunds-
son ÍS seldi vel
í Bremerhaven
TOGARINN Júlíus Geirmunds-
son ÍS seldi á þriðjudag 214,4
lestir, mest karfa í Bremer-
haven. Meðalverð á hvert kíló
var 68,67 krónur og er það með
þvi hæsta, sem islenzk skip
hafa fengið á þessum markaði.
Júlíus fékk samtals 14,7 millj-
ónir króna fyrir aflann, en þar
af voru 170 lestir af karfa og 20
lestir af blálöngu. Minna var af
öðram tegundum.
Á mánudag voru seldar 373
lestir úr gámum héðan í Bret-
landi. Heildarverð var 24,7 millj-
ónir króna, meðalverð 66,21.
Fyrir þorsk fengust að meðaltali
69,26 á hvert kíló, fyrir ýsu 71,19
og kola 64,68 krónur.