Morgunblaðið - 16.06.1987, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 16. JÚNÍ 1987
33
boðað var til kosninga í Grænlandi
í vor.
Jákvæð afstaða Motzfeldts til
nærveru bandaríska hersins í Grænl-
andi styrktist mjög, þegar hann fór
til Bandaríkjanna í ársbytjun 1981.
Að sögn náinna samstarfsmanna
hans hafði ferðin varanleg áhrif á
formann landstjómarinnar, og það
var tekið á móti honum sem þjóðar-
leiðtoga. Þar höfðuðu Bandaríkja-
menn, meðvitað eða ómeðvitað, til
hégómagimdar Motzfeldts. Rauðir
dreglar og svartar límósínur, viðræð-
ur við þáverandi varaforseta, Walter
Mondale, ásamt viðkomu í stjórnstöð
loftvama Bandaríkjanna djúpt inni
í Cheyenne-fjalli í Colorado Springs,
áttu sinn þátt í að efla velvilja hans
í garð Bandaríkjamanna og skerpa
skilning hans á mikilvægi Græn-
lands fyrir vamarsamstarf vest-
rænna ríkja.
Motzfeldt var einnig íhaldsamur
í afstöðu sinni til Evrópubandalags-
ins og varð það á að fara vinsamleg-
um orðum um bandalagið í
Berlingske Tidende 1977. Það kost-
aði hann formannsstöðuna í Siumut.
‘ildur
n-
lum
enda þótt honum tækist að vinna
sig upp aftur. Seinna gegndi hann
veigamiklu hlutverki í baráttunni
gegn aðildinni að EB og úrsögn
Grænlands úr bandalaginu í árs-
byrjun 1985.
„Ayatollah Motzfeldt“
Jonathan Motzfeldt er dæmigerð-
ur landsfaðir í embættisfærslu sinni
og virðist kunna hlutverkinu vel.
Hann er guðfræðingur að mennt og
starfaði sem prestur í Qaqortoq (Jul-
ianeháb), þar til heimastjómin var
sett á laggimar 1979. Tengsl hann
við kirkjuna urðu til þess, að fyrstu
árin í formannsembættinu var hann
kallaður „Ayatollah Motzfeldt".
Hann hafði lúmskt gaman af þessu
fyrst í stað, en baðst síðan undan
nafngiftinni, þegar ljóst varð, hvem-
ig mál þróuðust í Iran.
Að sjálfsögðu var samlíkingin við
Khomeini ýkjur, jafnvel þótt Motz-
feldt hafi alla stjórnartíð sína verið
ærið valdamikill. í átta ár hefur
hann verið bæði formaður land-
stjómarinnar og landsþingsins, sem
er sérstætt frá stjómlagalegu sjón-
armiði. Þar að auki hefur hann verið
formaður Siumut og hinnar valdam-
iklu samráðsnefndar, sem fer með
hráefnamál og mótar stefnuna í olíu-
og námavinnslu á Grænlandi.
„Svona grip ætla
ég að fá mér...“
Motzfeldt hefði gjama vilja sjá
þann draum sinn rætast, að Græn-
land yrði óháðara Danmörku á
efnahagssviðinu, og hann hefði vel
getað hugsað sér að vera leiðtogi
ríkrar olíuþjóðar.
Þetta kom fram í kynnisferð, sem
hann fór til Alaska árið 1980. Þar
kynntist hann ásamt dönskum og
grænlenskum stjómmálamönnum
umsvifum Arcos-olíufélagsins á
norðurslóð.
Flogið var með stjórnmálamenn-
ina í lítilli en rennilegri Lear-þotu í
eigu olífufélagsins. Þegar vélin
skaust eins og píla upp í bláan himin-
inn, hallaði Motzfeldt sér makinda-
lega aftur í sætinu og sagði við
sessunaut sinn: „Svona grip ætla ég
að fá mér, þegar við fínnum olíuna.“
Höfundur er fréttamaður á Ritz-
au-fréttastofunni, hann hefur
starfað við Grönlandsposten í
Nuuk og var á sínum tSma starfs-
maður inuit-samtakanna, ICC.
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir JÓHÖNNU KRISTJÓNSDÓTTUR
Líbýa:
Þrátt fyrir hrakfarir í Tjad
er Gaddafi varla ógnað
UNDRAHLJÓTT hefur verið um Líbýu í langan tíma.Það er kannski
ofmælt að segja að hún hafi sýknt og heilagt verið í fréttum undan-
farin ár, en oft heyrðist þaðan hljóð úr horni. Fréttir. þaðan voru
að vísu einhæfar og snerust oft um sérkennilegar yfirlýsingar Gadd-
afis hæstráðanda landsins. Eða Libýa var óbeint í fréttum, vegna
hryðjuverka, sem Gaddafi lýsti glaður á hendur sér og sínum mönn-
um. Aftur á móti hafa þeir fáu blaðamenn, sem hafa fengið að koma
til Líbýu síðasta ár, einhverra hluta vegna naumast haft áhuga á
að skrifa um almennt ástand í landinu, hvað þá hvaða augum fólkið
liti Gaddafi, hvað væri að gerast þar í innanlandsmálum og svo fram-
vegis.
En svo fóru fréttior að berast
af hrakförum líbýskra her-
manna í Tjad í lok marz, og hlutu
að vekja eftirtekt. Því að stríðið í
Tjad hafði staðið lengi og Líbýu-
menn höfðu sætt mikilli gagnrýni
vegna stuðnings við uppreisnar-
menn. Því þótti mörgum forvitnilegt
að velta fyrir sér, hvemig staða
Gaddafís yrði þegar svo væri kom-
ið.
Fréttaskýrendur sem hafa skrif-
að um Líbýu segja að ekkert bendi
til að staða Gaddafís sé veikari nú
en áður. Óbreyttir borgarar í Líbýu
hafí ótrúlega lítið fylgzt með
stríðsrekstrinum og þar af leiðandi
skeyti þeir lítið um málið. Hermenn-
imir hafí virzt vera svo fegnir að
komast heim að þeir kæri sig koll-
ótta. Það er kannski málið: það var
alltaf öllum sama innan raða Líbýu-
manna. Nú er bara gott að þetta
er búið.
Aftur á móti var ekki laust við
að ýmsum fyndist Gaddafí líkur
sér, þegar hann tók að gefa kjam-
yrtar yfírlýsingar um Íran-írak
stríðið, meðan síðustu hermennimir
vom að dóla heim yfír landamærin.
Og hann gerði það síðan ekki enda-
sleppt. Austurríkismönnum til
ólýsanlegs angurs bauð hann nú
Kurt Waldheim forseta í opinbera
heimsókn til Líbýu.
Um svipað leyti birtu Bandaríkja-
menn skjöl þar sem sannað var að
Gaddafí hafði verið meginskotmark
þeirra í loftárásinni á Tripoli þann
15. apríl 1986. Auðvitað þurfti
þetta ekki að koma neinum manni
á óvart. Allra sízt þeim sem hefur
farið um höfuðborgina eftir að þessi
atburður gerðist. í einu úthverfí
Tripoli em rústimar af húsi Gaddaf-
is og Gaddafí telur nú þegar ástæðu
til að menn fari þangað í pflagríms-
ferðir.
Gaddafi virðist kyrrlátari en
áður. Kannski of mikið að kalla
hann yfírvegaðan. En eins og menn
muna hvarf hann nánast alveg úr
sviðsljósinu fyrstu mánuðina eftir
árásina. Sumir höfðu fyrir satt, að
hann hefði raglazt endanlega og
aðrir töldu það bendingu um að
hann væri búinn að missa öll völd
úr höndum sér.
En nýlegar breytingar sem Gadd-
afi hefur nú gert á ríkisstjóm sinni
em sannarlega ekki vísbending um
annað en Gaddafí ráði öllu því sem
hann vill ráða. Fréttir af þessum
breytingum fóm ekki hátt; kannski
væri réttara að segja, að það sé
almennt mjög erfítt að flytja fréttir
frá Líbýu nú um stundir, þar sem
fjölmiðlum em varla settar strang-
ari skorður annars staðar.
En þessar mannbreytingar sýna,
að harðlínumenn hafa fengið aukin
ítök í stjóminni. Skömmu eftir ára-
mótin spurðist út, að Gaddafi ætlaði
að hreinsa til í stjóminni og losa
sig við kerfískalla og aðra þá sem
hefðu ekki reynzt trúir hugsjón-
inni. Meðal þeirra, sem var látinn
fjúka var Hassan Mansour, utanrík-
isráðherra. Hann hafði verið
talsmaður þess, að Líbýumenn
reyndu smátt og smátt að losna út
úr þeirri einangmn sem stefna
Gaddafís hefur fest þá í. Eins og
geta má nærri og kannski alveg
sérstaklega eftir árás Bandaríkja-
manna á Líbýu, vom allar hug-
myndir af þessu tagi á borð við
örgustu föðurlandssvik. Allir þeir
Moammar Gaddafi með konu sinni og sonum. Þessi mynd birtist
nýlega í ritinu South og sögð alveg ný.
Libyskir fangar í Tjad. Myndin er tekin í Fada, sem var lengi eitt helzta vigi Líbýumanna þar.
sem Gaddafi kvaddi inn í stjómina
vom þekktir fyrir mjög skeleggan
stuðning við hann og nokkrir vom
í fjölskyldu hans.
Því er sem sagt á hreinu, að
Gaddafí hefur ekki misst nein áhrif.
Sendiráðsmenn í Tripoli láta hafa
það eftir sér í tímaritinu Middle
East, að þær uppljóstranir að
Bandaríkjamenn hafi ætlað sér að
drepa Gaddafís, hafí gefíð leið-
toganum kærkomna ástæðu til að
höfða til tilfínninga þjóðarinnar.
Þessir sendiráðsmenn segja að það
sé augljóst að Bandaríkjamenn hafí
ekki hugsað langt fram í tímann,
ef þeir hafí haldið að það eitt í
sjálfu sér að losna við Gaddafí, yrði
allsheijarbjargráð. Þeir telja að við
hefði tekið ringulreið, sem skaðað
hefði líbysku þjóðina um langa
framtíð, sundrað henni og slík borg-
arastyijöld hefði kostað miklar
fómir.
Það væri Gaddafi og hefði alltaf
verið, sem tæki allar ákvarðanir og
ráðherrar hans yrðu í öllu að hafa
náið samráð við hann um hvaðeina.
Herinn er ekki nærri jafn sterkur
og menn hugðu - og hefur enda
komið í ljós nú á undanhaldinu frá
Tjad. Foiystumönnum hersins yrði
hált á því ef þeir hefðu of mikið
fmmkvæði, það verður að koma frá
foringjanum., Svo að það er sama
hvert litið er, Gaddafí virðist nálæg-
ur í hveijum kima. „Ef Gaddafi
hefði farizt hefðu nágrannaþjóðim-
ar kannski sent inn her. Eða
Bandaríkjamenn hefðu reynt að
skipa einhvem til bráðabirgða yfír-
stjómanda. Það má bóka, að slíkt
hefði vakið óskaplega reiði Líbýu-
manna. Maður sér fyrir sér bardaga
um hveija vin í eyðimörkinni, hvert
hús í hveiju þorpi. Líbýa hefði get-
að leyst upp í smáparta og síðan
hefði verið eilífur ófriður milli smá-
staðanna, eða smáríkjanna." Segja
þessir diplómatar, sem Middle East
er að vitna í. Það er fátt sem bend-
ir til að Bandaríkjamenn hafi skilið
hve geigvænlegu afleiðingar það
hefði getað haft ef þeim hefði tekizt
það sem að var stefnt. Á hinn bóg-
inn er svo sýnilegt að loftárásin
hafði áhrif í þá átt að Líbýumenn
hafa kippt að sér hendinni í stuðn-
ingi við hryðjuverkamenn. Um það
getur engum blandazt hugur, að
þeir höfðu gert sig seka um að
stjóma bókstaflega aðgerðum frá
Tripoli. Bandaríkjamenn hljóta að
vera ánægðir með þennan árangur
að minnsta kosti. Enda meira en
lítið alvarlegt, ef Líbýumenn hefðu
verið svo harðsoðnir að láta árásina
eins og vind um eyra þjóta.
Þótt Gaddafí færi huldu höfðu
fyrstu mánuðina á eftir og vestræn-
ir fjölmiðlar túlkuðu það sem í
upphafi var vikið að, virðist hann
hafa áttað sig á, að hann hlaut að
koma á ný til skjalanna. Og sá að
ástandið var hið alvarlegasta; nánir
samstarfsmenn höfðu notað fjar-
vem hans til að skara eld að eigin
köku. Sumir þeirra höfðu reynt
beinlínis að draga úr áhrifum Gadd-
afís innan hersins, en það sem verra
var þó, valdatogstreita virtist í þann
veginn að bijótast út milli hinna
ýmsu ættbálka í landinu. Gaddafí
ákvað að taka til höndunum. Hann
vék snarlega úr störfum ýmsum
háttsettum mönnum innan hers og
stjómkerfis, kvaddi nýja hagfræð-
inga sér til ráðuneytis, enda ekki
vanþörf á. Hann hóf atlögu gegn
öllum þeim öflum, sem hugsazt gat
að væm honum ekki undirgefín.
Hann ákvað að færa aðsetur ýmissa
ráðuneyta og stórfyrirtækja frá
Tripoli og setti þau niður í litlum
þorpum eða vinjum í eyðimörkinni.
Til þess að koma í veg fyrir alls-
heijarvald í Tripoli.
Menn segja að þetta hafl um
margt reynzt klókindalegt og borið
þann árangur að styrkja Gaddafi
sessi. „Hann er jafnvaldamikill og
áður. Kannski ekki jafnvinsæll, en
þó undarlega ómissandi. Líbýu-
menn virðast einhvem veginn líta
á hann sem landsföður, sem væri
þeim hreint óbærilegt að missa"
segir að lokum í grein Middle East.
The Middle East, South