Morgunblaðið - 01.08.1987, Side 22

Morgunblaðið - 01.08.1987, Side 22
22 MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 1. ÁGÚST 1987 4 í ÞINGHLÉI Þúsund ára þing Aldar gamalt Alþingishús Gamalfræg hús í hjarta borgar - tjaldstæði lestarmanna um miðbik 18. aldar. I Um miðbik 18. aldar átti bærinn Vík (Reykjavík) völlinn milli Tjarn- ar og sjávar. Hann var nefndur Austurvöllur. Lestarmenn úr nær- liggjandi sveitum reistu tjöld sín á vellinum þegar þeir höndluðu í víkinni. Hafnarstræti byggðist að mestu á seinni hluta þessarar aldar. Dómkirkju var valinn staður í suðausturhomi Austurvallar 1787 en byggingu hennar lauk 1796. Þá var ekki fjölmennið umhverfís þetta virðulega Guðshús. Árið 1800 vóru þrjú hundruð íbúar og sjö betur í henni Reykjavík. Árið 1801 var annað húsið reist við Austurvöll, yfirréttarhús svo- kallað. Árið eftir var byggtjbúðar- hús við völlinn. Haraldur Ámason rak löngu síðar verzlun í húsinu. Síðan reis hús af húsi í Kvos- inni. 1844 er hafin smíði Latínu- skólans, sem enn setur svip á umhverfi sitt. Lærðiskóli var settur í fyrsta sinn 1. október 1846. Árið 1879 ákveður Alþingi bygg- ingu Alþingishúss í Reykjavík. Um haustið er hafínn gröftur fyrir hús- inu. Homsteinn er lagður 9. júní 1880. Um haustið er húsið komið undir þak. Alþingi kom í fyrsta sinn saman í hinu nýja húsi 1. júlí 1881. Miðað við þeirrar tíma tækni var byggingarhraði þessa fagra og vandaða húss ótrúlegur. Það eru því ein öld og sex ár betur síðan Alþingi hóf störf í þinghúsinu við Austurvöll. Nú tjalda engir lestarmenn á Austurvelli, sem skartar blómskrúði framan í fjölmenni, sem dag hvem leggur leið sína um gamla mið- bæinn. Þama og í næsta nágrenni stóð vagga höfuðborgarinnar. Þama stendur aldargamalt Alþing- ishús. Staðarval þess krýndi Reykjavík sem höfuðstað landsins. Það má telja fyrsta húsnæði þúsund ára Alþings, ef horft er fram hjá gamla Lögréttuhúsinu á Þingvöll- um, sem flutt var fúið til Reykjavík- ur 1798. II Á þingskjöl, sem lögð vóru fyrir síðasta þing, stóð meðal annars: „ 1056 ár frá stofnun Alþingis. 109. Iöggjafarþing“. Alþingi, sem kemur saman í haust, er 1057 árum síðar á ferð en hið fyrsta allsheijarþing, sem háð var á Þingvelli við Oxará 930 - eða þar um bil. Alþingi var háð á Þingvelli 930 - 1798, en í Reykjavík 1799-1800 og síðan frá 1845, er það var endurreist. í íslandssögu Einars Laxnes (Al- fræði Menningarsjóðs) segir m.a. um Alþingi: „Allshetjarþing um 930 - 1271, með óskorað_ löggjafar- og dóms- vald um allt ísland til 1262; þingið stóð í tvær vikur, samkomutími óviss fyrstu áratugina, var síðan Þórsdagur (fimmtudagur) í 10. viku sumars til 999, varð þá (til 1271) fimmtudagur 10 vikur af sumri. Þing hófst með þinghelgun alls- heijargoða en lögsögumaður var forseti Alþingis og stjómaði þing- störfum. Lögrétta var æðsta stofn- un Alþingis, réð lögum og lofum, en Lögberg miðstöð þinghaldsins. Dómsvald var í höndum dóma , fjórðungs- fimmtar- og prestadóms. Dómamir vóru nefndardómar, lög- gjafarvald og dómsvald aðskilið, goðorð . Þingslit á þinglausnardag nefndust vopnatak , menn hafa barið saman vopnum sínum, en vopnaburður á Alþingi var bannað- ur 1154". Alþingi hið forna var sótt af fjöl- menni og þar var helzti skemmti- staður þjóðarinnar. Ef slá má á léttari strengi er ekki ólíklegt að orðið gjálífi rekji rætur til jarð- sprungna umhverfis hinn foma þingstað. 111 í stuttu máli er saga Alþingis þessi (stuðst við yfirlit Einars Lax- nes): 1271-1662 er Alþingi lögþing, löggjafarvald í höndum konungs og Alþingis í sameiningu, samkvæmt Gamla sáttmála. 1662-1800 er Alþingi aðallega dómstóll. Eftir 1700 vóru dómstörf aðalverksvið Lögréttu. Þar fór og fram upplestur tilskipana, uppboð á umboðsjörðum, uppboð jarða til sölu og leigu, birting skjala svo sem k^upbréfa, verðbréfa o.fl. 1800-1845er Alþingi lagt niður með konungsúrskurði. í stað lög- réttu og yfirdóms var stofnaður landsyfirréttur, er átti setu í Reykjavík. 1845-1874 er Alþingi ráðgjafar- þing. Fyrirmyndin stéttarþing í Danaveldi, en íslendingar áttu um tíma fulltrúa á stéttaþingj Eydana í Hróarskeldu, en slík þing vóru sett á fót konungi til ráðgjafar um lagafrumvörp. 1874 og síðan hefur Alþingi verið löggjafarþing. Með stjómar- skrá 1874 fékk ísland löggjafarvald í íslenzkum sérmálum. Landið varð síðan fullvalda ríki með sambands- lögunum 1918 - og lýðveldi frá 1944. Norton I. keisari af Bandaríkjunum _________Mynt_____________ Ragnar Borg Nær allir halda að stjórnin í Washington hafi verið einráð um tilskipanir i málum Banda- ríkjanna. Þó er það ekki svo, því upp hafa komið einstakling- ar, sem hafa talið sjálfum sér trú um, og mörgum öðrum, að þeir einir hafi réttinn til að stjórna. Hér er sagt frá einum slikum: Saga vor hefst árið 1849, er Joshua Abraham Norton kom með skipinu Franzeska til San Franc- isco í Kalifomíu. Þetta var ósköp venjulegur kaupmaður, sem kom til bæjarins, í miðja hringiðu gull- æðisins er gekk yfír borgina um þær mundir. San Francisco var í þá daga ailt önnur en sú fagra borg, sem nú stendur. Hún var hrá og hijúf eins og mennimir, sem þar bjuggu. Reyndar var bærinn mest byggður upp af skúr- um, kumböldum og tjöldum. Ekki voru götumar heldur lagðar gulli. Öðm nær. Þær voru ein forar- leðja og aurinn var út um allt. Ástandi gatnakerfísins var best lýst með skilti, sem stóð við enda einnar götunnar, en á það var letrað: „Gatan er ófær, jafnvel fótvissum asna." Karlmenn voru í miklum meirihluta í bænum. Voru komnir hvaðanæva úr heim- inum og höfðu flestir skilið fjöl- skyldur sína eftir, svo þeir gætu einbeitt sér að því, að ausa gulli upp úr árfarvegunum í hlíðum Sierra-íjallanna. Norton var á eftir gulli, en hann ætlaði sér samt ekki að vera gullgrafari. Hann varð kaup- maður og keypti vörur úr skipum, sem komu á höfnina. Á þessum tíma var lítil framleiðsla á vörum í Kalifomíu. Nærri allt var flutt inn og fbúum Qölgaði ört. Verðlag var því óstöðugt og sveiflaðist upp og niður. Slyngir kaupmenn, og það var Norton, gátu því hæglega fyllt vasa sína af gulli, ef þeir keyptu, eða seldu, á réttum tíma. Norton varð brátt virtur kaup- maður í bænum og verslaði með margar vörutegundir. Árið 1852 fór þó samt svo, að hrísgijónafarmur, er hann keypti á tólf og hálft cent pundið, seldist ekki á nema 3—8 cent, og Norton varð gjaldþrota. Hann var lögsótt- ur og hundeltur í mörg ár af rukkurum. Bugaðist svo andlega að lokum, af öllu mótlætinu. Það var svo í september árið 1859, að vel klæddur, miðaldra maður kom á ritstjóm San Fran- cisco Bulletin og gerði boð fyrir aðalritstjórann. Aðspurður um erindið rétti maðurinn ritstjóran- um handritaða yfírlýsingu, sem hann bað um að yrði birt strax. Ritstjórinn var mannlegur, vel gefínn og hafði umfram allt kímnigáfu og birti því yfírlýsing- una. Þar sagði, að meirihluti íbúa Bandaríkjanna hefði falið Norton að taka völdin í landinu og væri því öðrum ráðamönnum stefnt til ráðstefnu í Hljómleikahöllinni í San Francisco, til að heyra hvaða stefnu taka skyldi í innanlands- og utanríkismálum. Undir yfírlýs- ingunni stóð: Norton I. Keisari Bandaríkjanna. Það einkennilega gerðist að menn kipptu sér ekkert upp við það, að lýðveldið væri liðið undir lok. Eftir nokkra daga varð Nor- ton ljóst, að menn höfðu ekki minnsta áhuga á keisaradæminu, og lét því birta aðra yfírlýsingu, þar sem sagði, að þjóðþingið í Washington væri hér með leyst upp. Norton I. keisari sést hér á ljós- mynd í einu af sínu fínu uniformum. íbúar San Francisco fögnuðu Norton keisara, þótt hann væri greinilega ekki með öllum mjalla. Hann var hvarvetna aufúsugest- ur. Borðaði ókeypis á fínustu veitingahúsum og ferðaðist frítt með almenningsfarartækjum. Honum var fylgt til bestu sæta í leikhúsunum og gestimir risu úr sætum í virðingarskyni. Fæmstu klæðskerar saumuðu á hann skrautleg einkennisföt og keppt- ust hver um sig við að sýna fram á að keisarinn klæddist fötum frá þeim. Keisarinn fékk því fötin ókeypis, en klæðskerarnir fína auglýsingu. Norton skipti sér af mörgum málum og lét almenning fylgjast vel með í dagblöðunum hvað hann aðhefðist á hveijum tfma. Til þess að standa undir kostnaðinum við keisaradæmið lét Norton prenta skuldabréf, sem innleysanleg væru árið 1880. Hann undirritaði þau svo sjálfur. Flest voru þau upp á 50 cent. Norton gaf svo einnig út samskonar bréf, innleys- anleg 1890. Hann seldi bréfín þannig, að hann fór í „opinbera heimsókn" í fyrirtæki og tjáði forstjórum þeirra um leið, að nú yrði að borga skattinn. Flestir sluppu með að kaupa skuldabréf fyrir 50 cent. Norton I. var örlát- ur og margir þekktir menn kynntust honum, svo sem Mark Twain og Robert Louis Stevenson. Norton I. keisari andaðist 8. janúar 1880. Fjölmenni var við jarðarför hans og átti lögreglan fullt í fangi við að halda mann- fjöldanum í skefjum. Það er auðvitað í gegnum myntfræðina, sem við getum rifj- að upp þessa sögu, því enn eru til á söfnum í Bandaríkjunum eintök af skuldabréfum Nortons I. keis- ara. Þótt myntsafn Seðlabankans og Þjóðminjasafnsins við Einholt 4 eigi ekki svona skuldabréf, er þar samt margt áhugavert að sjá. Hinu má svo heldur ekki gleyma, að gull íslandsbanka var að mestu leyti í bandarískum gulldollurum og þeir eru nú í vörslu Seðlabank- ans, en ekki til sýnis. Vjctrmu Sntrms. áj.íti 0mwmn\ NORTON I. ( '&u c/v/.wt /r //„ //,/; /rity // ■ ✓//// , / i /tt //r ,/,// rn/r/cj/ ,// f y„z ,* „/ ///, /t///////// ////, t/t/c, /Af yututyw/ t/t„///,/,/, y / /, ,, ,/,,,/,//, „/ //,f </,//< tt /y //, ////f, „/ iw/t/tt/t/y. ////,'■ */' jff//f„ y y/r, rrtt/. ■ '*/•„// //y,t///////, /// '//, // /,/,/ //ftft, itt/r/f ftt/ ■ /, /■//rt///,„</„,„/.!/,// //„ Sýi, ■/,</ ■/. //, 'py Seðil þennan eða skuldabréf undirritaði Norton I. keisari með eigin hendi hinn 29. ágúst árið 1874. Skuldabréfið ber 7% árs- vexti og var innleysanlegt árið 1880.

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.