Morgunblaðið - 26.08.1987, Blaðsíða 20

Morgunblaðið - 26.08.1987, Blaðsíða 20
20 MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 26. ÁGÚST 1987 Umframkjöt bænda eftir Jóhannes Helga Jóhannesson Nýlega var kveðinn upp úrskurð- ur í fógetarétti Húnavatnssýslu um að Jóni Í. Jónssyni bónda á Skarf- hóli í Miðfirði, væri heimilt að taka út úr sláturhúsi það kjötmagn sem reyndist umfram fullvirðisrétt haustið 1986. Ýmis lögfræðileg álitaefni hafa risið í framhaldi af þessum úrskurði og er tilgangur þessarar greinar að fjalla um réttar- stöðu bænda varðandi þetta umframkjöt. Ekki verður fjallað hér um fóg- etaréttarmálið, þar sem það er enn til meðferðar fýrir dómstólum og bíður endanlegrar niðurstöðu Hæstaréttar. Slátrun 1986 Ástæða er til þess að hvetja þá bændur sem lögðu inn kjöt umfram fullvirðisrétt síðastliðið haust og vilja halda fram rétti sínum, að leita eftir því við sláturleyfishafann að fá það kjöt afhent, því með réttu er það kjöt enn eign bænda. Hafí sláturleyfíshafinn kjötið ekki til- tækt, þ.e. hefur selt það og á engar birgðir í geymslum sínum, geta bændur krafíð hann um greiðslu fyrir kjötið og miðast þá við upphæð sem greiða þyrfti við kaup á sama magni út úr búð. Eðlilegt er að slát- urleyfishafinn sé ásamt ríkissjóði ábyrgur fyrir greiðslu gagnvart bændum, ef hann synjar bóndanum um afhendingu kjötsins eða hefur ráðstafað kjötinu vitandi vits um að bóndinn fengi ekkert greitt fýrir það. Byggir þessi niðurstaða á því, að ákvæði 20. gr. reglugerðar nr. 339/1986 skortir lagaheimild, en það hefur verið túlkað á þann hátt, að enga greiðslu beri að greiða fyr- ir umframkjöt. Heimildarlög reglu- gerðarinnar eru búvörulög nr. 46/1985, en þau virðast byggja á því að eitthvað sé greitt fyrir um- framkjöt, sbr. 30. gr. c-lið, en þar segir að landbúnaðarráðherra sé „heimilt að ákveða að framleiðend- ur skuli fá fullt grundvallarverð skv. 8. gr. fyrir ákveðinn hluta framleiðslunnar er skert verð fyrir það sem umfram er...“ Það verður því ekki séð að lagaheimild sé fyrir því, að stjórnvöld geti með valdboði tekið að sér ráðstöfunarrétt að umframkjöti án þess að greiða eitt- hvað fyrir það. Þótt talið yrði að stjórnvöld hafí lagaheimild til slíks valdboðs, getur það ekki verið gilt nema það sé sett í reglugerð og birt í Stjómartíðindum, sbr. 35. gr. 1. mgr. laga nr. 46/1985. Það verð- ur því að telja, að ákvörðun land- búnaðarráðuneytisins frá 17. október 1986, um bann við af- hendingu kjöts til framleiðenda, hafí ekki verið tekin og birt á lög- formlegan hátt, þar sem hún var tilkynnt sláturleyfíshöfum með bréfí, en ekki birt framleiðendum sjálfum sérstaklega. Jafnframt má benda á það, að bréfíð var sent slát- urleyfishöfum í lok sláturtíðar og var því ætlað að vera afturvirkt, þar sem bændur höfðu líklega lagt inn í þeirri vissu að geta tekið út það kjöt sem engin greiðsla bærist fyrir. Slátrun 1987 Dómur sá sem kveðinn var upp í fógetarétti í Húnavatnssýslu mun á engan hátt skera úr þeirri réttar- óvissu, sem skapast við slátrun haustið 1987 og ekki heldur áfrýjun hans til Hæstaréttar. Líklegt verður að telja, að sett verði reglugerð sem kveður á um, að bændum sé einung- is heimilt að taka út ákveðið magn af framleiðslu sinni til eigin nota. Slík reglugerð byggir eflaust á því, að bóndi slátri öllum sínum dilkum í sláturhúsi og ef ennþá reynist kjöt umfram fullvirðisrétt, þegar bónd- inn hefur tekið út það kjötmagn, sem honum er heimilt samkvæmt slíkri reglugerð, verður eflaust gert Jóhannes Helgi Jóhannesson „Því verður vart trúað, að það hafi verið for- senda samningsins að ríkið fengi ráðstöfun- arrétt að eignum bænda, án þess að greiða fyrir þær, þ.e. umframkjötið, enda hefur nú verið talið að það sé eign bóndans.“ ráð fyrir því eins og síðastliðið haust, að bóndinn fái ekkert greitt fyrir það kjöt. Ekki verður í fljótu bragði séð, að slík reglugerð hafí lagaheimild. Þótt talið yrði að slík reglugerð ætti sér stoð í búvörulög- um nr. 46/1985, er ekki enn leyst úr þeirri spurningu, hvort heimild- arákvæði búvörulaganna standist gagnvart 67. gr. stjórnarskrárinn- ar, sem kveður á um það að engan megi skylda til að láta af hendi eign sína nema almenningsþörf krefji og þarf þá til þess lagafyrirmæli og fullt verð fyrir. Aðstaðan við slátrun haustið 1987 er að því leyti önnur en var 1986 að nú vita bændur um sinn fullvirðisrétt fyrir sláturtíð og er ljóst um afstöðu stjómvalda til umframkjötsins, ef reglugerð sem áður var vikið að verður sett inn og birt, áður en sláturtíð hefst. Ef bændur leggja þá allt að einu dilka sína inn til slátrunar án fyrirvara um rétt sinn til umframkjöts, ef fyrir hendi reynist, þá verður að telja, að þeir hafí glatað rétti til þess að krefjast síðar umráða yfir því kjöti og hafi veitt sláturleyfís- hafa fulla heimild til að ráðstafa kjötinu á hvem þann hátt sem hann kýs, án þess að áskilja sér endur- gjald fyrir. Það er því mikilvægt fyrir þá bændur sem telja líkur fýrir því, að þeir leggi inn kjöt umfram full- virðisrétt, að gera skriflegan fyrirvara við sláturleyfishafann, um að áskilja sér fullan rétt til að taka út hugsanlegt umframkjöt Allt er snertir skjala- vörslu er spennandi Rætt við Sven Lundkvist þjóðskjalavörð Svíþjóðar Sven Lundkvist þjóðskjalavörður Svía. Norrænt þing skjalavarða var haldið hérlendis fyrir nokkm og sátu það um 150 manns. Flestir voru frá Svíþjóð, nærri 50, en færri tugir frá hvetju hinna Norð- urlandanna. Einn gestanna var Sven Lundkvist, þjóðskjalavörður Svíþjóðar, en hann situr í Stokk- hólmi. Hann var áður prófessor í sögu við háskólann í Umeá. Lundkvist spjallaði stuttlega við blaðamann Morgunblaðsins dag- inn áður en hann hélt af landi brott og var hann mjög hrifinn af dvölinni hér. Allt þinghaldið á Laugarvatni var til mikillar fyrirmyndar. Við hittumst reglulega á þriggja ára fresti og vomm nokkuð uggandi um að hafa fundina á íslandi en það reyndist hinn mesti óþarfi. Allt gekk snurðulaust, vel var hug^sað fyrir öllum atriðum og skipulag með ágætum. Veðrið spillti heldur ekki fyrir og við nutum þess sérstaklega í skoðun- arferðum á Suðurlandinu. Skjalavarsla, gömul bréf, gamlar bækur og ýmsar upplýs- ingar, kannski geymt í kössum í kjallara - þetta virðist ekki vera mjög spennandi en þar er Lund- kvist á öðm máli. Velja — hafna Allt í kringum skjalavörslu er spennandi. Hún á ekkert skylt við það að geyma gamalt dót í kjallara þar sem sérvitringar fá að grúska. Hlutverk okkar er að varðveita ýmsar upplýsingar í því formi sem aðgengilegt er um ókomin ár. Þetta em upplýsingar um þjóðfélagið, fólkið sem það byggir og ailt sem því tengist, atvinnulíf, lög og reglur, menn- ingarlíf, heilsufar, samskipti við aðrar þjóðir og þannig inætti lengi telja. Aðal vandamál okkar snúast annars vegar um það að velja úr það sem geyma skal og hafna öðm og hins vegar um það hvern- ig á að geyma þessar upplýsing- ar. í dag höfum við ýmsar leiðir, ekki bara pappír heldur filmur, tölvudiska og segulbönd og hvað- eina sem nútímatækni getur boðið okkur. Þarf þá skjalavörður aðallega að vera tæknimaður? — Ekki segi ég það nú kannski en hann verður að vita sitthvað um tæknimál. Skjalaverðir öðlast sérstaka menntun eftir að hafa til dæmis numið sögu við háskóla og fer sú sérstaka starfsmenntun oft fram á skjalasöfnum en það er þó misjafnt eftir löndum. Síðan taka menn oft fyrir sérstök svið en það er oft styttra á milli mann- kynssögu og tölvutækni en við höldum. Sem dæmi um það get ég nefnt einn nemanda sem var hjá okkur en hann tók Svíþjóð kringum árið 1400 sem lokaritgerð í sögu og vann lengi við rannsóknir sem snerust um það tímabil. Síðar fór hann að starfa við skjalasafn og nú er hann sérfræðingur í geymslu gagna á tölvum. Við getum því kannski sagt að skjala- vörður verður að vera menntaður í sögu en með áhuga á tæknimál- um. Af nógn að taka Vandamál að velja og hafna, hvemig fer það val fram? — Það er nokkuð misjafnt eft- ir löndum en öll lönd hafa það sameiginlegt að það er af nógu að taka. Við getum bara litið til ráðuneyta og ýmissa opinberra stofnana. Á að geyma allt sem þar hleðst upp af bréfum og skjöl- um? Við getum einnig litið á sjúkrahúsin. Á að geyma allar sjúkraskrár? Á að velja úr sjúkl- inga með ákveðna sjúkdóma, sjúklinga fædda ákveðin ár, sjúklinga frá ákveðnu lands- svæði? Þetta eru spurningar sem við þurfum að fást við daglega. Valið er ekki auðvelt. Við verð- um að spyrja okkur sjálf hvað líklegt sé að menn vilji skoða og rannsaka nánar þegar fram líða stundir. Læknar segja okkur að geyma allt. Það getur verið gagn- legt að fá upplýsingar um alla sjúklinga með ákveðinn sjúkdóm, alla sem leitað hafa læknis úr ákveðnu byggðarlagi eða um heilsufar allra fædda ákveðið ár. Hvernig eigum við að svara þessu? Á að geyma ákveðna málaflokka frá utanríkisráðu- neytinu en sleppa öðrum? Og inn í þetta kemur spurningin um vemd einstaklingsins. Hvemig getum við tryggt að þeir sem síðar vilja rannsaka einhver mál fái ekki aðgang að persónulegum upplýsingum? i Við getum að minnsta kosti ekki geymt allt - það yrði alltof dýrt og viðamikið. Á hinn bóginn verður heldur ekki bættur skað- inn ef einhveiju mikilvægu hefur verið hent. Þær upplýsingar er ekki hægt að sækja til annarra nema kannski í litlum mæli eitt- hvað varðandi samskipti þjóða, ef eitt land hefur glatað öllu um samband sitt við annað land á ákveðnum tíma þá getur kannski hitt landið bætt úr því. En það gildir til dæmis ekki um upplýs- ingar um heilbrigðismál. Ýmsar leiðir En er ekki næsta auðvelt að geyma þetta allt á tölvuöld? - Vissulega höfum við ýmsar leiðir og erum betur á vegi stödd nú en áður en vandinn nú er líka þetta óheyrilega magn sem að okkur berst. Annan vanda hef ég heldur ekki nefnt en það er gamli pappírinn. Hvað eigum við að gera til að vernda gömul skjöl og bækur, pappír sem er að eyð- ast? Við getum gert við þetta með sérstökum aðferðum en einn maður kemst ekki yfir marga hillumetra á ári hvetju. Við höfum tölvudiska og við höfum smáfílmur en svo er þetta líka alltaf spuming um kostnað. Öll geymsla er rándýr, við þurf- um mikið rými og það kostar líka stórfé að hafa þetta allt saman aðgengilegt. Þannig verða stjóm- völd stöðugt að meta hversu miklum fjármunum skal veitt í skjalavörslu. En verður ókleift að geyma upplýsingar á pappír í framtí- ðinni? — Nei, en pappír af ákveðinni gerð eyðist með árunum. Þess vegna höfum við til dæmis hafið samstarf við pappírsframleiðend- ur til að ræða úrbætur í fram- leiðslunni. Þeir vilja leggja sitt að mörkum til að hægt verði að nota pappír áfram og það hafa miklar athuganir farið fram á þessu sviði undanfarin ár, ekki síst fyrir atbeina skjalavarða. Sven Lundkvist nefnir líka annað sem komið hefur til kasta skjalavarða en þeir hafa með sér alþjóðleg samtök og hittast ár- lega: Ábyrgð — Við bemm líka ákveðna ábyrgð gagnvart þeim þjóðum sem eru styttra komnar í skjala- vörslu sinni og þá á ég við þjóðir þriðja heimsins. Þar eru stjórn- völd víða að stíga sín fyrstu skref og þar getum við hjálpað. Svíþjóð heftir þannig komið við sögu í Zambíu og Noregur hefur hjálpað Kenýjamönnum. Við sendum menn til þessara landa og þeir senda menn til okkar í nám og ég var síðasta vetur með fyrir- lestra á námskeiði fyrir Asíuþjóð- ir í Jakarta. Við getum hjálpað þessum þjóðum yfir ákveðna byijunarerfiðleika og þær geta lært af mistökum okkar. Á norrænum þingum skjala- varða segja þeir fréttir af því sem helst er að gerast í hveiju landi og gestgjafinn sýnir aðstæður sínar. Sven Lundkvist sagði m.a. um íslenska þjóðskjalasafnið: — Aðstæður íslenska þjóð- skjalasafnsins fara nú óðum batnandi. Ólafur Ásgeirsson þjóðskjalavörður er dugandi maður og vonandi tekst honum að fá fleira starfsfólk. Hann þyrfti að fá aukið fé til starfsem- innar, ekki stórfé en nokkra viðbót fyrst og fremst til að ráða fleira starfsfólk.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.