Morgunblaðið - 29.11.1987, Blaðsíða 50

50”
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 29. NÓVEMBER 1987
Notkun hljóðbylgna
til greiningar á
vöð vasj úkdómum
Hljóðbylgjutækni hefur gjörbreytt möguleikum lækna til að fylgj-
ast með vanfærum konum. Vísindamenn telja að möguleikar
þessarar tækni séu miklir og að hún eigi eftir að gegna mikilvæg-
ara hlutverki í greiningu margvislegra sjúkdóma en nú er raunin.
Vísindi
Sverrir Ólafsson
Vöðvarýmun (muscular dystr-
ophy) er heill flokkur arfgengra
vöðvasjúkdóma, sem í mörgum
tilfellum koma einungis fyrir í
drengjum. Sjúkdómurinn greinist
venjulega snemma, oft um það
leyti sem bamið fer að ganga.
Einkennin verða augljósari eftir
því sem bamið eldist og oft hefur
sjúkdómurinn leitt til veralegrar
hreyfihömlunar þegar fimm til sjö
ára aldri er náð. Einungis mildari
útgáfur sjúkdómsins gera fólki
mögulegt að lifa þokkalegu lífi
fram á fullorðinsár.
Nýlega hafa læknar við Hamm-
ersmith-sjúkrahúsið í London
þróað hljóðbylgjutæki sem sýnir
mjög góðan árangur i greiningu
á ýmiskonar vöðvasjúkdómum,
þar á meðal vöðvarýmun. Þeir
segja að með tæki þessu fáist
áreiðanlegri upplýsingar um
ástand vöðva og eins að það valdi
bömum ekki jafn miklum ótta og
hefðbundnar aðferðir, sem notað-
ar era til greiningar vöðvasjúk-
dóma.
Hljóðbylgjutækni hefur um
margra ára skeið verið notuð til
að fylgjast með fósturvexti, en
hún hefur gjörbreytt möguleikum
lækna til að fylgjast með vanfær-
um konum. Vísindamenn telja að
möguleikar hljóðbylgjutækni séu
langtum meiri, en hingað til hafa
not hennar nær eingöngu tak-
markast við athuganir á hjarta,
augum og kviðarholi.
Til þess að taka mynd með
hljóðbylgjum er farið með s.k.
breyta eftir yfírborði líkamans.
Breytirinn sendir frá sér hljóð-
bylgjur sem að hluta til endur-
kastast á yfirborði vefja í
líkamanum. Hversu mikill hluti
hljóðbylgjunnar endurkastast er
háð þéttleika viðkomandi vefjar.
Breytirinn greinir einnig endur-
kastsbylgjumar. í venjulegu
skantæki er það mismunandi end-
urkast hljóðbylgnanna sem er
umritað í mynd, sem birtist á
skermi. Björt svæði á skerminum
þýða mikið endurkast, en svörtu
svæðin mikla gleypni. Grá svæði
benda til meðal endurkasts.
Tækið á Hammersmith-sjúkra-
húsinu er tengt við tölvu sem sér
um stafræna umritum hljóðbylgn-
anna. Þessi stafrænu gögn era
síðan send til örtölvu, sem umritar
þau í nýja mynd, sem birtist á
öðram skermi. Hægt er að velja
'ákveðinn hluta vöðvans á mynd-
inni og biðja tölvuna um að reikna
nákvæmlega endurkast þessa
svæðis.
Heilbrigður vöðvi gleypir mest-
an hluta hljóðbylgnanna og
myndast því sem dökk eða svart
svæði á skerminum. Hljóðbylgj-
umar endurkastast hins vegar að
miklu leyti á beinum og bandvefj-
um á milli vöðvanna og koma því
fram sem hvítir blettir á skermin-
um.
Þegar um vöðvarýmun er að
ræða kemur fita og trefjakenndur
bandvefur í stað þeirra vöðva sem
rýma. Þetta leiðir til þess að hljóð-
bylgjumar endurkastast meira á
sjúkum vöðvum en heilbrigðum,
sem koma því fram sem ljósgrá
svæði á skerminum.
Vísindamönnum hefur tekist
að þróa nokkurs konar magn-
greiningaraðferð, sem gefur
mælikvarða fyrir bergfmálsgetu
einstakra svæða. Einingar kvarð-
ans kalla þeir „grástig“. Bein
hafa gjldin 200 til 220 grástig,
heilbrigður vöðvi hefur í mesta
lagi gildið 40 grástig, en þegar
um vöðvarýmun er að ræða verða
gildin venjulega á bilinu 40 til 120
grástig.
Tölugildi þessi era engan veg-
inn algild og því leyfa þau ekki
samanburð á milli sjúklinga, en
þau gefa góðar upplýsingar um
framgang vöðvarýmunar hvers
einstaks sjúklings. Aðferðin er því
gagnleg til að fylgjast með þróun
sjúklinga þegar ný lækningaað-
ferð er reynd.
Læknar við Hammersmith-
sjúkrahúsið nota nú orðið nær
eingöngu þessa nýju aðferð til
-greiningar á vöðvarýmun, en
hefðbundna aðferðin byggðist á
svo kallaðri „electromyografíu“. í
þeirri aðferð er rafskautum komið
fyrir í þeim vöðva sem á að at-
huga, en rafleiðni vöðvans gefur
upplýsingar um heilbrigðisástand
hans. Það getur verið ýmsum erf-
iðleikum bundið að koma slíkum
rafskautum fyrir í vöðvum ungra
bama.
Kostir nýju aðferðarinnar era
fleiri. Hún er langtum einfaldari
í meðföram og hana má auðveld-
lega nota til athugunar á öllum
vöðvum líkamans. Eins er líklegt
að með henni greinist sjúkdómur-
inn fyrr á æviskeiði bamsins. Slíkt
eykur líkumar á því að foreldram-
ir viti af sjúkdómnum áður en þau
eignast fleiri böm og geti þar af
leiðandi gripið til viðeigandi ráð-
stafana, en eins og áður sagði er
vöðvarýmun sjúkdómur sem
gengur í erfðir.
Myndgæðum tækisins er enn
nokkuð ábótavant og því er ekki
víst að það kæmi, að svo stöddu,
að fullum notum á almennum
markaði, jafnvel þó það nýtist
þeim sem hafa þróað það og vax-
ið með því.
Hammersmith-læknamir hafa
hafið samvinnu við vísindamenn
við Kings College í London með
það í huga að auka myndgæði
tækisins og er það von þeirra að
innan skamms verði hægt að nota
þaö til greiningar annarra sjúk-
dóma, til að mynda í lifrinni.
Endurkastsstuðull skorpulifrar er
til dæmis allt annar en þegar um
lifrarbólgu er að ræða. Með frek-
ari þróun tækisins gæti það nýst
til greiningar margvíslegra sjúk-
dóma í mismunandi líffæram.
Heilbrigður vöðvi gleypir vel hljóðbylgjur og birtist því sem dökkt svæði (mynd til vinstri). Hijóð-
bylgjur endurkastast meir á vöðvum sem þjást af vöðvarýrnun og þvi myndast þeir sem ljósgrá
svæði (mynd til hægri).
Ljón norðursins með
málverkasýningii
LJÓN norðursins, Leó Anton
Árnason, opnar málverkasýn-
ingu á Hótel Borg þriðjudaginn
1. nóvember kl. 15:30. Alls sýn-
ir Ljón norðursins 120 verk á
sýningunni, en aðeins 40 í einu,
og verður vikulega skipt um
verk þar til sýningunni lýkur
þann 24. desember. Morgun-
blaðið spjallaði stuttlega við
Leó í tilefni sýningarinnar.
„Sýningin er haldin í minningu
foreldra minna, og er tileinkuð
þeim“ sagði Leó, en hann hefur
ekki haldið sýningu síðan 1971,
þegar hann sýndi 200 málverk í
Sjallanum á Akureyri. Alls hefur
Leó haldið 10 sýningar, og nokkr-
ar erlendis: í Amsterdam,
Hamborg, og í síðustu ferð Gull-
foss, en þá seldi hann 170 verk.
Verkin á sýningunni á Hotel
Borg era öll vatnslitamyndir, og
flest máluð á Borginni á síðustu
þremur mánuðum. Á sýningunni
verður einnig fyrsta ljóðabók Ljóns
norðursins til sölu í 21 eintaki.
Leó sagðist mála mikið náttúra-
myndir, en einnig skip og hús,
enda væri hann byggingameistari
að mennt og hefði byggt um' 300
íbúðir í gegnum tíðina. Hann sagð-
ist hafa persónulegan stfl, og nota
fast litakort, sem í væru aðeins
framlitimir fimm: svart, hvítt,
blátt, rautt, og gult.
Leó sagðist hafa byijað að mála
á silki árið 1940 og selt breskum
og bandarískum hermönnum sem
minningagripi, og hann hefur
síðan helgað sig málaralistinni og
ljóðlist frá árinu 1973. Hann fékk
meistaragráðu í málaralist hjá
Gunnari S. Magnússyni árið 1960,
en Gunnar hefur kallað Leó „lista-
ljón norðursins" á síðari árum.
En hvers vegna þetta nafn, Ljón
norðursins? „Eg heiti Leó, sem
þýðir „ljón“, og svo er ég úr norðr-
inu, er fæddur í Mánavík í
Austur-Húnavatnssýslu, þar sem
hafísinn kemur fyrst að landi og
skarkar við nafír og björg.“ Leó
nam byggingalist hjá föður sínum
og kom svo til Reykjavíkur í klæð-
skerasaumuðum fötum frá Ála-
fossi árið 1931, „og þótti ég þá
hera af í klæðaburði, og margir
segja mér að ég geri það enn“.
Leó er afkastamikill í málara-
listinni, en hann var ekki síður
röskur við húsasmíðamar hér áður
fyrr: „ég reisti hús fyrir Ásberg
Sigurðsson, borgardómara, á 17
Ljón norðursins, listmálari og
ljóðskáld.
dögum, þó að ég hefði rifbrotnað
á öðram degi. Eg neitaði að fara
til læknis, enda vora rifin gróin
þegar smíðinni lauk.“ Húsasmíðar
era honum enn hugleiknar: ',,að
halda málverkasýningu er svipuð
tilfinning og að byggja hús og
afhenda kaupandanum lykilinn."
Um ljóðabókin sagði Ljón norð-
ursins: „Ég verð 75 ára í sumar
og taldi mig ekki vera tilbúinn til
að senda frá mér fyrstu ljóðabók
mína fyrr.“ Hann sagði að á næsta
ári væri væntanlegt fyrsta bindi
ævisögu hans, þar sem hann segði
frá viðhorfum sínum til þjóðarinn-
ar og tíðarandans frá fæðingar-
degi föður síns, 3. apríl 1870, fram
á þennan dag.
Blús á
Borginni
Á mánudagskvöld verður blús-
kvöld Jassvakningar á Hótel
Borg. Þá kemur fram Tríó Guð-
mundar Ingólfssonar, en söng-
konurnar Björk Guðmundsdóttir
og Oktavía Stefánsdóttir munu
syngja með tríóinu.
Björk Guðmundsdóttir, sem
syngur með Sykurmolunum, hefur
áður ekki sungið blús opinberlega,
né heldur Oktavía Stefánsdóttir.
Kunnugir herma að Björk hafi þó
sýnt á æfingum með tríóinu að hún
sé ekki lakari blússöngkona er
rokksöngkona. Séstakur gestur
kvöldsins verður munnhörpuleikar-
inn Helgi Guðmundsson úr Hafnar-
firði. Þetta verður siðasta tónlistar-
kvöld Jassvakningar fyrir áramót
og hefst það á Hótel Borg, eins og
áður sagði, klukkan 21 á mánu-
dagskvöld.
Fróöleikur og
skemmtun
fyrirháasemlága!
; PotgíiiiMafoffo