Morgunblaðið - 23.12.1987, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 23. DESEMBER 1987
Dæmi um mannlega húsagerð: Vistheimili og íbúðir aldraðra, Seljahlíð, Seljahverfi — 1981. Höfundar
Hróbjartur Hróbjartsson arkitekt — Sigurður Björgúlfsson arkitekt.
HEIMILI & HUSA-
GEIH) 1967-1987
List og hönnun
Bragi Ásgeirsson
Á síðustu dögum fyrir jól barst
mér í hendur bók, sem að ytri og
innri gerð er hin fegursta, auk þess
sem hagnýtt gildi hennar er ótvírætt.
Maður fer eðlilega að spyrja sjálf-
an sig að því, af hveiju margar af
fallegustu bókum, sem út koma,
skuli þurfa að koma á markaðinn
jafn seint og skapa þeim, sem velst
til að fjalla um þær, svo mörg vanda-
mál? Þetta eru nefnilega bækur, sem
menn þurfa að handfjatla lengi og
lesa jafnt sem hugleiða innihald
þeirra í bak og fyrir. Öll umfjöllun,
sem ekki byggist á áralangri þjálfun
viðkomandi í faginu, og jafnvel þótt
hún sé fyrir hendi, orkar þannig
tvímælis, jafnvel þótt viðkomandi
geri sitt besta. Við nánari athugun
eiga menn jafnvel á hættu að hafna
eigin umsögn strax eftir jól! Og hví
þurfa þetta endilega að vera lista-
verkabækur, eða bækur, sem snerta
listir og íslenzka listasögu, sem er
eitt erfiðasta verkefni til umfjöllunar
sem til er?
En ekki meira um slíkar vanga-
veltur, sem eiga heima á öðrum
vettvangi, en leita þó jafnan stíft á
fómardýrin. Reglan ætti nefnilega
að vera sú, að „dead line" (svo mað-
ur noti einu sinni vinsælt slangur-
yrði) fyrir útkomu slíkra bóka ætti
að vera síðasta vika nóvembermán-
aðar.
Bókin „Heimili og húsagerð",
sem pistilshöfundur er að fletta í og
dáist að, á skilið að fá langa og ítar-
lega umfjöllun.
Hún er ekki einasta falleg, hand-
hæg og nytsöm, heldur markar hún
tímamót sem umfjöllun og upplýs-
ingamiðlun um það, sem hún fjallar
um og nafnið gefur til kynna.
I bókinni fjallar, samkvæmt upp-
lýsingum á aftari hlið bókarkápu,
Pétur H. Ármannsson, arkitekt,
um þróun húsagerðarlistar og heim-
ila síðustu tvo áratugi. Bókinni er
skipt í fimm kafla. í hverjum kafla
eru raktar ýmsar hugmyndir, sem
efst hafa verið á baugi í skipulagi
og húsagerð á síðustu árum og ára-
tugum. I tengslum við hvem kafla
er ítarleg umflöllun um valin dæmi,
sem endurspegla efni hans. í bók-
inni eru alls 30 dæmi um íbúðarhús
af ýmsum stærðum og gerðum, fjöl-
býlishús, raðhús og sérhönnuð
einbýlishús, sem öll bera vitni um
markverðar nýjungar í íslenzkri
húsagerð. Myndir eru af hverju
dæmi auk vandaðra skýringarteikn-
inga, þar sem gerð er grein fyrir
uppbyggingu og innra skipulagi. í
lokakafla bókarinnar ræðir Jóhann-
es Þórðarson, arkitekt, um sam-
band hönnuðar og húsbyggjenda og
þau margvíslegu atriði, sem vert er
að hyggja að, áður en hafíst er handa
við byggingar.
Fjöldi glæsilegra ljósmynda er í
bókinni, en þær hafa tekið þeir
Guðmundur Ingólfsson, Kristján
is
Dæmi um lffrænar línur í steinsteypuhúsi ásamt hagnýtingu eldra
byKginKarefnis, en þakið er torfklætt og heldur því vatni. — Kyn-
slóðahús í Skerjafirði — 1977. Höfundur Geirharður Þorsteinsson
arkitekt.
Dæmi um hvernig gamalt og nýtt getur haldist ástúðlega í hendur.
— Borgarhús í Kvosinni, Höfundar: Guðmundur Kr. Guðmundsson
arkitekt, Ólafur Sigurðsson arkitekt.
Magnússon og Ragnar Th. Sig-
urðsson, allir í fremstu röð meðal
íslenzkra ljósmyndara.
Þessi bók á erindi við alla, sem
áhuga hafa á byggingarlist, og hún
er áreiðanlega arðbær fjárfesting
þeim, sem hyggja á íbúðarkaup eða
húsbyggingu...“
Allt lýsir þetta bókinni mjög vel
og er hvergi van- né ofsagt, og þar
sem ég tel mig geta í senn staðfest
og tekið undir ummælin tók ég mér
leyfi til þess að nota þau hér.
Það er af hinu góða, að umi-æður
um húsagerðarlist hafa mjög færst
í aukana hin síðari ár og eru ekki
lengur einkaréttur fáeinna útvalinna
spekinga. Það var löngu þörf á því,
að umræðan kæmi upp á yfírboðið
og yrði almenn, svo sem önnur um-
fjöllun á listavettvangi. Og því er
það mikilvægt, að sérfróðir menn
veljist til að ijalla um þessi mál í
fjölmiðlum ekki síður en um bók-
menntir, tónlist, leiklist og myndlist.
Hver ný stórbygging, svo og hin
vandaðri einbýlis- og raðhús, á rétt
á faglegri umfjöllun, um leið og
rætt er um það sem miður fer.
Og þar sem híbýli mannsins og
umhverfi varða hann meir en flest
annað, þægindi hans, vellíðan og
starfsgleði, þá er það undarlegt, að
umræðan skuli ekki vera meiri og
markvissari.
Afleiðingamar eru mjög ljósar,
svo sem ráða má af öllu þvarginu
MJÓFIRÐ-
INGASÖGUR
Fjór'ði GestmTiin
Békmenntir
Sigurjón Björnsson
Vilhjálmur Hjálmarsson: Mjó-
firðingasögur. Fyrsti hluti.
Bókaútgáfa Menningarsjóðs.
Reykjavík. 1987. 413 bls.
Vilhjálmur Hjálmarsson hefur
ekki setið auðum höndum eftir að
hann lét af ráðherradómi og þing-
mennsku. Þetta er fímmta bók hans
síðan. Fyrst komu minningar hans
frá ráðherradögunum (Raupað úr
ráðuneyti) og síðan þriggja binda
ævisaga Eysteins Jónssonar.
En nú snýr Vilhjálmur sér af
fullum krafti að heimabyggð sinni
og ættmennum og kallar ritverkið
Mjófirðingasögur. Er á honum að
skilja að þetta sé aðeins byrjunin,
þó að væn sé bókin. Enda er Iíklegt
að „saga fólks og fjarðar á hundrað
ára breytingaskeiði" þarfnist nokk-
urs rýmis.
í þessu bindi er sagt frá nokkrum
forfeðrum höfundar, nánasta
skylduliði þeirra, búskaparháttum
og bæjarbrag, opinberum störfum,
framkvæmdum og fjársýslu. Kennir
hér nokkuð margra grasa. Pyrir
utan stutta inngangs- og kynning-
arkafla skiptist bókin eiginlega í
þrjá aðalhluta og fjalla þeir um
langafa, afa og föður höftindar. f
upphafí langafa-kaflans, sem segir
frá Hjálmari Hermannssyni, er að
vísu lítillega sagt frá föður hans
Hermanni Jónssyni í Firði í Mjóa-
fírði. Hermann þessi þótti mikils
háttar karl og „bæði göldróttur og
kvensamur í meira lagi“. Sigfús frá
Eyvindará segir allnokkuð frá hon-
um í Þjóðsögum sínum og Sögnum.
Hjálmar sonur hans ólst upp í Firði,
bjó síðan um skeið á Reykjum í
Mjóafirði og endaði búskap sinn á
Brekku í Mjóafírði. Er hann fyrsti
ábúandi þessara langfeðga á
Brekku. Eftir hann bjó Vilhjálmur
Hjálmarsson og Svanbjörg Páls-
dóttir um langan aldur á Brekku
við mikinn veg. Þar eru komin afí
og amma höfundar. Um 160 bls.
bókar fara í frásögn af lífshlaupi
og umsvifum þeirra hjóna. Næstu
ábúendur á Brekku eru Hjálmar
Vilhjálmsson og Stefanía Sigurðar-
dóttir foreldrar höfundar svo og
bræður Hjálmars tveir. Frá þeim
segir á einum 130 bls.
Tveir bræður gamla Vilhjálms
Hjálmarssonar settust að í Vestur-
heimi og er stuttur þáttur af þeim
byggður að nokkru leyti á sendi-
bréfum.
Að lokum er greint frá ömefnum
í Brekkulandi.
Vilhjálmur Hjálmarsson er lipur
og skýr stílisti. Hann er síður en
svo leiðinlegur aflestrar. Margar
smellnar sögur eru af ffændum
hans sagðar og mörg glettniyrðin
Qúka. Og fróðlegt er að kynnast
þessu Iokaða, litla byggðarlagi svo
Vilhjálmur Hjálmarsson
vel. Vilhjálmur hefur bersýnilega
aðganga að miklum heimildum, rit-
uðum og munnlegum, sem líklegt
er að aðrir ættu erfítt með að nota
sér. Við fáum hér að kynnast hörku-
duglegu, heilbrigðu og velgefnu
athafnafólki. Það dylst auðvitað
engum að Vilhjálmur er stoltur af
þessum forfeðrum sínum, en það
er heilbrigt og hrokalaust stolt og
mér virðist það ekki trufla frásögn
hans. Hann virðist gera sér far um
að gæta hlutleysis og hafa alltaf
það sem sannara reynist.
í formála gefur höfundur fyrir-
heit um að hann muni í næsta bindi
flytja sögusvið sitt frá Brekku og
fjalla um „Suðurbyggð §arðarins,
heimafólk þar ásamt „hörkuspenn-
andi“ ævintýrum norskra síldveiði-
manna og hvalfangara sem áttu
höfuðstöðvar á þessum slóðum í
þrjátíu ár. Ellegar annað yrði á
undan, því örlög spunnust vissulega
beggja megin fjarðarins, fyrir botni
hans og úti í Dalakálki". Það er sem
sagt af nógu að taka. Þá er ekki
annað eftir en þakka fyrir sam-
fylgdina og óska höfundi góðrar
heilsu og langra lífdaga til að ljúka
þessari ættar- og héraðssögu.
Bókmenntir
Sigurjón Björnsson
Gestur. íslenskur fróðleikur
gamall og nýr. IV. Gils Guð-
mundsson safnaði efninu.
Iðunn. Reykjavík 1987, 230
blaðsíður.
Þá er kominn Gestur hinn fjórði
og er boðinn velkominn sem áður.
Að ytra búnaði er hann að sjálf-
sögðu eins og bræður hans þrír.
Blaðsíðuijöldi er nálega sá sami.
Þáttafjöldi er 19, líkt og verið
hefur og svipað hlutfall af áður
birtu og óbirtu efni. Óbirtu þætt-
imir eru átta. Ég kann vel þessari
festu í ritröð. Allt hringl með ytra
form fínnst mér truflandi.
Af áður óbirtu efni er ástæða
til að nefna þátt Þorsteins frá
Hamri, „Vigfús rosi“. Þorsteinn
birtir hér niðárstöður dálítillar
sögulegrar rannsóknar. Hann
kemst sem sé að því að á efri hluta
síðustu aldar voru uppi tveir Vig-
fúsar sem báðir höfðu þetta
viðumefni. Sagnagrúskarar höfðu
gert úr þeim einn mann. Þorsteinn
greiðir þá nú í sundur aftur. Har-
aldur Stígsson, ættaður frá Homi,
ritar hér og birtir í fyrsta sinn tvo
prýðilega þætti. í öðmm segir frá
fjórum Homstrendingum,
merkum og hraustum körlum og
í hinum er greint frá hryssunni
Dínu, sem var býsna sérstæð
skepna. Og enn vil ég af nýju efni
nefna þátt Gils Guðmundssonar
um útilegumannabyggðir, sem
hann nefnir „Um hulin pláss". Að
vísu er sá þáttur ekki að öllu nýr,
því að inn í hann em felldar tvær
ritgerðir, önnur eftir Bjöm Gunn-
laugsson og hin eftir síra Hákon
Espólín.
Af áður birtu efni er sitthvað
skemmtilegt og fróðlegt að fínna,
s.s. frásögn Þorsteins Erlings-
sonar af heimsókn þeirra hjóna á
Bessastaði til Skúla og Theódóm.
Er það lifandi og velrituð frásögn
eins og vænta mátti. Grímur M.
Helgason á þama greinargóðan
þátt um skipti þeirra Jóns Borg-
fírðings og Jóns Sigurðssonar.
Með ágætum er minningargrein
Stefáns Jónssonar um Pál Zop-
honíasson. Bráðskemmtileg þótti
mér frásögn Halldórs Kristjáns-
sonar, „Þegar ég reri á Kál-
feyri“. Lýsing hans á gömlu
sjógörpunum og orðatiltækjum
þeirra er ógleymanleg. Ferðasaga
Sigurðar Amgrímssonar, „Fimm
tírna í Kúðafljóti" er vissulega
einnig eftirminnileg. Og raunar
mætti halda áfram að telja. Yfír-
leitt er efni þessa bindis prýðisvel
valið eins og í hinum fyrri, þó að
dálítið af smælki hafí raunar feng-
ið að fljóta með að þessu sinni.
Gils Guðmundsson hefur vandað
sitt verk vel sem fyrr og Iðunn
skilað sínum hlut með sóma. Ég
vona aðeins að Gestur haldi áfram
að vitja okkar um jólaleytið.