Morgunblaðið - 23.12.1987, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 23. DESEMBER 1987
17
ÞJÓÐMENN-
INGARSAGA
Békmenntlr
Sigurjón Björnsson
íslensk þjóðmenning. I.
Uppruni og- umhverfi.
Ritstjóri: Frosti F. Jóhannsson.
Reykjavík. Bókaútgáfan Þjóð-
saga. 1987. XIX + 431 bls.
Hér er hafíð ritverk sern margt
bendir til að verði stórmerkt. Haf-
steinn Guðmundsson, forstjóri
Þjóðsögu, lætur svo sannarlega
ekki deigan síga, þó að ár hans séu
a.m.k. orðin sjötíu, eftir því sem ég
gerst veit. Það þarf nokkum kjark,
áræði og bjartsýni til að fara af
stað með níu binda verk af þessari
gerð og með þeim gæðakröfum sem
fyrirhugaðar em. Ætli þetta verk
verði ekki stærra en Þjóðhátíðar-
sagan, sem hefur sjálft ríkisvaldið
á bak við sig, en er þó enn ekki
öll komin fram, þó að liðið sé á
annan áratug frá upphafínu? Og
Hafsteinn hefur fleira á pijónunum.
Fjögur bindi era enn óútkomin af
ellefu binda Þjóðsögum og sögnum
Sigfúsar Sigfússonar.
Það mun hafa veið í upphafi
þessa áratugar, sem Hafsteinn Guð-
munsson hreyfði fyrst þeirri
hugmynd sinni að gefa út ritverk
um íslenska þjóðmenningu (orðið
þjóðmenning er vel valin samsvöran
við „kulturhistorie", eða raunar
þjóðmenningarsaga). Hafði hann
fengið til liðs við sig þtjá úrvals-
menn: Kristján_ Eldjám, Sigurð
Þórarinsson og Óskar Halldórsson.
En liðsinni þeirra entist skemur en
skyldi, því að allir létust þeir með
skömmu millibili um þetta leyti.
Sárt var þeirra saknað, því að miss-
irinn var mikill. Og víst hefði hlutur
þeirra í þessu verki orðið góður.
En þrátt fyrir þetta áfall var áfram
haldið. Ritnefíid skipa nú Haraldur
Ólafsson, dósent, dr. Jón Hnefíll
Aðalsteinsson og Þór Magnússon,
þjóðminjavörður. Ritstjóm er í
höndum Frosta F. Jóhannssonar.
Vel fer ritið af stað í höndum
þessara fjórmenninga.
I formála gerir ritstjórinn grein
fyrir markmiðum og væntanlegri
tilhögun verksins. Meginmarkmiðin
era þijú:
„1. Að skapa sem heildstæðasta
mynd af menningarmynstri
hins foma íslenska bænda-
samfélags frá upphafi
byggðar í landinu og þar til
sjálfsþurftarbúskapur leið
undir lok.
2. Að gera grein fyrir mismun
menningarinnar eftir þjóð-
félagshópum og landsvæðum
eftir því sem kostur er.
3. Að varpa ljósi á stöðugleika og
þróun þessa mynsturs í ald-
anna rás og þeim félagslegu
og sögulegu ástæðum sem
að baki liggja."
Að skilningi ritstjóra tekur menn-
ing til þriggja aðalgreina: verk-
menningar, andlegrar
menningar og félagsmenningar.
Með hliðsjón af þessari skiptingu
er efni ritverksins raðað í bindi sem
hér segir:
Inngangur I. Uppruniogumhverfi
Verkmenning: II. Jarðyrkja og kvikfjárrækt
III. Veiðiskapur
• IV. Heimilisstörf
Andleg V. Trúarlíf og alþýðuvísindi
menning: VI. Kvæða-ogsagnaskemmtun
VII. Sjónmenntir
Félags- VIII. Samgöngurogfélagslíf
menning: IX. Fólkið í bændasamfélaginu.
Ekki er þó gert ráð fyrir að bind-
in komi út í framangreindri röð.
T.a.m. munu næstu bindi verða V.
og VI. bindi. Mikill fjöldi fræði-
manna (um 40) hefur verið fenginn
til að skrifa bókaflokkinn.
Og nú birtist fyrsta bindi ís-
lenskrar þjóðmenningar. Það er
inngangur alls verksins og í það
rita átta höfundar.
Haraldur Ólafsson á stuttan
Hafsteinn Guðmundsson
inngangskafla, Siglt til íslands.
Hann sé_r fyrir sér för þeirra feðga,
Kvelds-Úlfs og Skalla-Gríms, yfír
hafið, lýsir henni eins og hún horf-
ið við hugarsjónum hans, landtöku
og fyrstu landnámsmönnum. Af
þeim sjónarhóli horfir Haraldur yfir
landnámssviðið og varpar fram
ýmsum spumingum, sem ætlunin
er að nálgast frekar í framhaldi
bókar. Haraldur á meira efni í bók-
inni. Hann rítar kafla um Norska
og islenska samfélagsskipan og
um Upphaf íslandsbyggðar.
Dr. Stefán Aðalsteinsson fjallar
um Líffræðilegan uppruna ís-
lendinga. Greinir hann skilmerki-
lega frá helstu niðurstöðum
rannsókna um þetta efni, en þær
era ekki allar samhljóða, eins og
mörgum er kunnugt. I framhaldi
af þessum kafla ritar dr. Stefán svo
um Uppruna íslenskra húsdýra.
Reyndar skilgreinir hann húsdýr
nokkuð rúmt (hross, nautgripir,
sauðfé, geitur, svín, hundar, kettir,
mýs). Höfundur er hér greinilega á
heimaslóðum. Þá á Þór Magnús-
son þjóðminjavörður hér stuttan
kafla sem nefnist Vitnisburður
fornminja.
Það sem nú hefur verið rakið
tekur yfir tæpar 100 bls. bókarinn-
ar. Era þetta stuttir, greinargóðir
og vel iæsilegir þættir, en með nán-
ast „encyclopedísku" sniði. En eftir
þetta tekur sviðið nokkuð að breyt-
asdt og hver ritgerðin rekur aðra,
efnismikil og samanþjöppuð og
byggð á fræðum sem Ifklega era
mörgum framandlegri en það sem
á undan er gengið.
Þorleifur Einarsson prófessor
ritár um Myndun og mótun ís-
lands. Dr. Sturla Friðriksson
rekur Þróun lífríkis íslands og
nytjar af þvi: Páll Bergþórsson
veðurfræðingur ritar urn Veður-
far á Islandi, Hörður Ágústsson
listmálari og fræðimaður um ís-
lenska torfbæinn og Guðmundur
Ólafsson safnvörður um Ljósfæri
og lýsingu. Er grein Harðar sýnu
lengst.
I bókarlok era vandaðar skrár.
Skrá yfír höfunda og varðveislu-
staði myndefnis, heimildaskrá
(prentuð rit, handrit, heimilda-
menn), atriðsorðaskrá og nafna-
skrá.
Mikið myndefni er í bókinni, ljós-
myndir, teikningar, kort og gröf.
Frágangur allur er til hins mesta
sóma, eins og vænta mátti úr hendi
Hafsteins Guðmundssonar. Letur
er þægilega stórt. Spássíur breiðar
og band bókarinnar er gullfallegt.
Ég hef að sjálfsögðu ekki haft
tíma til að lesa þessa rúmlega 400
bls. bók vandlega og gera upp hug
minn um efnistök einstakra höf-
unda, enda kýs ég helst að líta á
mig sem nemanda þeirra. En nóg
hef ég samt lesið til að sannfærast
um að höfundar eru allir prýðilega
ritfærir menn og þeim lagið að
gera efni sitt læsilegt og áhuga-
vert. Fróðleiksnáma er hér mikil
að sökkva sér í. Þetta er svo sannar-
lega rit sem þyrfti að vera til á sem
flestum heimilum og lesast.
iÍ'bú'ÍéKUr
Sfirluð5**

•.rSSrSopnastn^
m 60 mínútna kiukka.
m Liós í ofni.
•SSSS»
Phiiipse°mP"f“ v 9 .
«9 flýtir motsel.-
_ W

ð 01 c PIOIM 3JÓNVÖRP EQ R