Morgunblaðið - 09.01.1988, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 9. JANÚAR 1988
13
Yfirlit yfir álagningu söluskatts/virðisaukaskatts
í aðildarríkjum OECD 1)
Fjöldi Almennt Hæsta Lægsta Skattur á brýnustu Til samanburðar: Heildarskatttekjur hins opinbera í hlutfalli við
skattþrepa skattþrep þrep þrep matvæii landsframleiðslu 2)
I. Virðisaukaskattur 1. Danmörk (EB) 1 % 22,0 % % % 22,0 % 50,3
2. Noregur 1 20,0 20,0 49,9
3. Svíþjóð 1 23,5 23,5 52,2
4. Finnland 1 19,0 (0,0) 3) 38,6
5. Nýja-Sjáland 1 10,0 10,0 34,3
6. V-Þýskaland (EB) 2 14,0 7,0 7,0 37,4
7. Holland (EB) 2 20,0 6,0 6,0 46,1
8. Bretland (EB) 2 15,0 0,0 0,0 39,1
9. Austurríki 3 20,0 32,0 10,0 10,0 42,3
10. Grikkland (EB) 3 18,0 36,0 9,0 (9,0) 35,1
11. írland(EB) 3 25,0 0,0 0,0 40,2
12. Lúxemborg (EB) 3 10,0 2,0 2,0 41,5
13. Portúgal (EB) 3 16,0 30,0 8,0 0,0 30,6
14. Spánn(EB) 3 ' 12,0 33,0 6,0 6,0 30,3
15. Frakkland (EB) 4 18,6 33,3 5,5 5,5 45,1
16. ítalía(EB) 4 18,0 38,0 2,0 - 2,0 34,7
17. Tyrkland 4 12,0 0,0 0,0 16,1
18. Belgía(EB) 6 19,0 33,0 1,0 6,0 46,9
II. Söluskattur
19. ISLAND 1 25,0 25,0, 29,1
20. Kanada 1 12,0 0,0 33,9
21. Sviss 1 6,2 0,0 31,1
22. Ástralía 3 20,0 30,0 10,0 0,0 30,3
23. Bandaríkin4) - - - - - 29,2
24. Japan4) - - - - - 28,0
1) Hér er almennt miðað við álagningn söluskatts á vörur í ársbyijun 1987. í flestum tilvikum eiga þessar upp-
lýsingar líka við um útselda þjónustu, nema á íslandi og í Svíþjóð, en þar er lægra skattþrep, 12% á tiltekinni
þjónustu. Tölur fyrir ísland taka þó mið af ákvæðum nýrra söluskattslaga, sem komu til framkvæmda í upp-
hafi þessa árs.
2) Yfirleitt miðað við árið 1986 skv. upplýsingum frá OECD. Til samanburðar má nefna, að skatthlutfallið hér
á landi er skv. afar lauslegum áætlunum talið 29,1% árið 1987 og gæti nálgast 31,5% árið 1988.
3) I Finnland er stuðst við söluskatt með virðisaukaskattsniði, þ.e. endurgreiðslukerfi til þess að koma í veg
fyrir uppsöfnun skatts á hinum ýmsu framleiðslustigum. Kjötvörur og mjólkurvörur eru undanþegnar skatti
á fyrsta stigi framleiðslunnar, en ekki hinum síðari. Vegna sérstakra endurgreiðslureglna á þessum vörum má
þó heita, að þær séu því sem næst skattfijálsar á endanlegu sölustigi.
4) I Bandarikjunum er ekki lagður á almennur söluskattur, heldur einungis í einstökum fylkjum. í Japan er
enginn söluskattur innheimtur.
Heimild: OECD, Working Papers No. 40: Tax Reform in OECD Countries, ágúst 1987.
þessu. Með öðrum orðum, hvemig
dæmið lítur út á mælikvarða vísitölu-
flölskyldunnar. Þá kemur í ljós, að
framfærslukostnaður þessa heimilis
breytist ekki, þegar öll útgjöld þess
eru tekin með í reikninginn.
5. Hvað hækkar matar-
kostnaður heimilanna
mikið?
Það er auðvitað ljóst, að matvæla-
liðurinn hækkar nokkuð með álagn-
ingu söluskatts á allar matvörur nú
um áramótin. Þessi hækkun er talin
geta orðið um 7% að meðaltali.
Astæðan fyrir því, að matvælaliður-
inn hækkar ekki meira, þrátt fyrir
álagningu söluskatts á öll matvæli,
er meðal annars sú, að ýmsar mikil-
vægustu matvörur heimilanna eins
og mjólk, smjör, skyr og dilkakjöt
hækka alls ekki í verði. Auk þess
hækkar fiskur einungis um 10% og
sama gildir um flestar aðrar kjötvör-
ur, egg og osta. Þess vegna er það
alls ekki rétt, sem ýmsir hafa gefið
í skyn, að matvörur hækki um fjórð-
ung. Þær hækka um 7%.
6. Hvað eru þetta miklar
fjárhæðir?
Ef við lítum aftur á vísitölufjöl-
skylduna, mælist þessi 7% hækkun
á matvælaliðnum í kringum 1.800
krónur á mánuði, rúmlega 20 þúsund
krónur á heilu ári. Á móti þessu
vegur hins vegar jafnmikil lækkun á
öðrum neysluvörum, þannig að heild-
arframfærslukostnaður þessa meðal-
heimilis ætti ekki að hækka vegna
þessara breytinga.
Auk þess má nefna, að byggingar-
kostnaður mun lækka nokkuð við
þessar breytingar. Þar með lækkar
lánskjaravísitalan — eða a.m.k. dreg-
ur úr hækkun hennar — um rúmlega
hálfa prósentu.
7. En hvað með önnur heim-
ili? Heimili lágtekjufólks,
einstæðra foreldra, eldra
fólks? Vega matarútgjöld
þeirra ekki þyngra en hjá
meðalfjölskyldunni? Koma
þessi heimili ekki verr út úr
þessum breytingum?
Hækkun á verði matvæla kemur
náttúrulega ekki jafnt við pyngju
allra heimila. Barnmargar fjölskyld-
ur og tekjulág heimili veija stærri
að fólk missti vinnuna en við því
væri ekkert að gera.“
Eins og fram kemur hér að fram-
an kom þetta ekki fram í viðtalinu,
en auðvitað er það ekkert gaman-
mál að missa vinnuna. í sumum
tilfellum getur það verið skelfilegt
eins og Sigríður segir í grein sinni.
Við erum þó svo lánsöm að búa við
næga atvinnu, jafnvel er skortur á
vinnuafli, og er atvinnuástandið því
sem betur fer ekki eins slæmt hér
á landi og víða í nágrannalöndum
okkar, þar sem atvinnuleysi ríkir.
Ullarrisinn og
námskeið fyrir
iðnverkafólk
Sigríður hefur horn í síðu „ullar-
risans" og segir í grein sinni,
„þá er það líklega í hans þágu
að allir aðrir fari á hausinn, risinn
getur þá í friði haldið áfram að
tapa og SÍS og ríkið haldið áfram
að ausa í hann peningum."
Þessi tvö fyrirtæki voru einmitt
sameinuð til þess að freista þess
að bæta reksturinn og meðal ann-
ars til þess að koma í veg fýrir að
„ausa þyrfti í þau peningum“ og
að nokkur hundruð manns misstu
atvinnu sína.
Rétt fyrir jól við lok námskeiðs
í fata- og vefjariðnaði, sem haldið
var fyrir forgöngu samtaka at-
vinnuveitenda og launþega í grein-
inni og var styrkt af opinberu fé,
sagði ég m.a.:
„Vel menntað og þjálfað starfs-
fólk er sennilega einhver besta
trygging fyrir því að fyrirtæki
geti aukið sína samkeppnishæfni
og verðmætasköpun í þeirri sam-
keppni sem nú ríkir hvarvetna.
Það er mín von að samskipti aðila
vinnumarkaðarins megi í fram-
tíðinni mótast í meira mæli af
samstarfi en deilum. Námskeið
sem þetta er gott dæmi um það
hvernig samstarf þessara aðila
hluta af tekjum sínum til matarinn-
kaupa en önnur. Það var ekki síst
af þessum ástæðum, að ákveðið var
að grípa til stórfelldra niður-
greiðslna, þannig að helstu nauð-
hefur tekist vel, og stuðlar að
aukinni samkeppnishæfni inn-
lends atvinnulífs i þeirri miklu
alþjóðasamkeppni sem nú ríkir.
Aðeins með slíku samstarfi mun
okkur takast að leggja grunn að
aukinni verðmætasköpun í fram-
tíðinni innan einstakra fyrirtækja
sem og þjóðfélagsins alls. Einung-
is þannig getum við bætt lífskjör
okkar í framtiðinni."
Ullariðnaður undir
landbúnaðarráðuneyti
Varðandi þá ábendingu Sigríðar,
að ullariðnaðinum væri best borgið
undir landbúnaðarráðuneytinu, þá
er það ósennilegt að iðnaðurinn vilji
láta hneppa sig í fjötra skömmtun-
arkerfis og framleiðslustjórnunar
synjavörur hækkuðu alls ekkert í
verði. I sama tilgangi voru barnabæt-
ur hækkaðar sérstaklega um 9-10%
og lífeyrisgreiðslur um 6-8%. Auk
þess voru gerðar lagfæringar á
landbúnaðarins, jafnvel þótt fjötr-
unum fylgi ríkisstyrkir.
Staðreyndin er sú, að vandi ullar-
iðnaðarins stafar af því, að innlendir
kostnaðarliðir hafa hækkað veru-
lega, einkum laun, á sama tíma og
framleiðsluverðmætið rýrnaði.
Lækkun olíunnar fyrir nokkrum
misserum kom sjávarútvegi til góða
en ekki ullariðnaðinum. Fiskafurðir
okkar hafa hækkað í verði á erlend-
um mörkuðum á meðan verð á
ullarvörum stóð í stað eða lækkaði
á seinustu árum. Þessi atriði skýra
að mestu leyti þann vanda, sem
greinin stendur frammi fyrir.
Það er von mín, að ullariðnaður-
inn rísi úr þeirri lægð, sem hann
hefur verið í að undanförnu. Stór
orð og rangar fullyrðingar leysa því
miður engan vanda.
bamabótaaukanum, sem koma bam-
mörgum fjölskyldum sérstaklega til
góða. Með þessu er leitast við að
tryggja, að bammargar og tekjulág-
ar fjölskyldur beri ekki skarðan hlut
frá borði vegna skattbreytinganna
nú um áramótin.
8. Hefði ekki verið einfald-
ara að selja lægri söluskatt
á matvæli eða jafnvel engan
í stað þess að hækka niður-
greiðslur og barnabætur?
Þetta er í sjálfu sér eðlileg spum-
ing. Raunar hefur nákvæmlega þetta
atriði verið kannað bæði oft og ítar-
lega erlendis, meðal annars af
sérstakri rannsóknarnefnd í Svíþjóð
fyrir nokkmm ámm. Niðurstaðan
hefur alltaf orðið sú sama, að það
sé árangursríkara að beita niður-
greiðslum og barnabótum o.fl. til
þess að draga úr áhrifum söluskatts
á matvæli heldur en að hafa lægri
söluskatt eða engan á matvömm.
Fyrir þessu em margar ástæður, en
þyngst vegur, að óhagræðið, sem
margþrepa skattur hefur í för með
sér, er svo mikið og skatteftirlit svo
margfalt erfiðara. Þar með opnuðust
svo margar leiðir til skattsvika. Þess
vegna var sá kostur einnig valinn
hér að halda sig við eitt þrep í sölu-
skatti á allar vömr, en grípa jafn-
framt til stórfelldra niðurgreiðslna
og millifærslna til þess að draga úr
áhrifunum á afkomu hinna tekju-
lægstu.
9. Eru íslendingar einir um
að leg-gja jafnháan söluskatt
á allar vörur og einir um
að leggja söluskatt á mat-
væli?
Undanfarnar vikur hefur ekkert
eitt atriði verið jafnmikið rangfært
af jafnmörgum jafnoft og það, að
með því að leggja söluskatt á mat-
væli hér á landi sé verið að setja
heimsmet,t að minnsta kosti í Evr-
ópu! Því hefur jafnvel verið haldið
fram, að með því að leggja jafnháan
söluskatt á allar vömr væri verið að
ganga lengra en sjálft Evrópubanda-
lagið, sem nýverið kynnti tillögur
sínar um að mæla með tveggja þrepa
virðisaukaskatti. Minna mátti það
ekki vera!
Hveijar em svo staðreyndirnar í
þessu máli? Jú, í fyrsta lagi þá er
mjög einföld ástæða fyrir þeirri af-
stöðu framkvæmdanefndar Evrópu-
bandalagsins að mæla með tveggja
þrepa skatti. Hún er sú, að þar er
verið að gera tilraun til þess að sam-
ræma og einfalda núgildandi kerfi í
aðildarríkjum Evrópubandalagsins,
þar sem skattþrepin em í dag bæði
mishá og mismörg, eða frá einu í
Danmörku upp í sex í Belgíu. Enda
er staðan einfaldlega sú, að í átta
af tólf ríkjum Evrópubandalagsins
er virðisaukaskattur í þremur eða
fleiri þrepum. í þremur ríkjum er
skatturinn í tveimur þrepum.
Aðeins í einu þeirra, í Danmörku,
er skatturinn í einu þrepi. Það er
þess vegna ekkert undarlegt, þótt
menn treysti sér ekki til þess að
ganga lengra í samræmingarátt að
þessu sinni en fækka þrepunum úr
sex niður í tvö. Tillögur Evrópu-
bandalagsins em því vissulega um
róttæka uppstokkun á núgildandi
skattkerfi, en menn treysta sér hrein-
lega ekki til að ganga lengra í bili.
Hins vegar er það almennt viður-
kennt og kemur fram í skýrslum um
þetta mál bæði á vettvangi Evrópu-
bandalagsins og raunar innan
annarra samtaka, svo sem OECD,
að langæskilegast væri að halda sig
við eitt skatthlutfall, sem legðist
undantekningalaust á allar vömr.
Vilji menn leita leiða til þess að jafna
kjör þegnanna, sé heppilegra og mun
árangursríkara að gera það með
hækkun bamabóta og tilfærslna en
með undanþágum eða margþrepa
söluskatti. Um þetta grundvallaratr-
iði virðast flestir sammála niðurstöð-
um sænsku nefndarinnar, sem nefnd
var hér að framan.
í öðm lagi má nefna — og á það
er raunar rétt að leggja sérstaka
áherslu, því að í umræðum hér að
undanfömu hefur öðm verið haldið
fram — að öll Norðurlöndin halda
sig nær undantekningalaust við eitt
skattþrep í virðisaukaskatti á vömr.
I Danmörku, Svíþjóð og Noregi em
allar' vömr skattskyidar, matvömr
sem aðrar, en í Finnlandi em kjöt-
og mjólkurvörur að mestu skatt-
fijálsar, þar sem skatturinn er meira
og minna allur endurgreiddur. Það
er því aðeins í þeim löndum, sem
notast við margþrepa skatt, að mat-
væli em minna skattlögð en aðrar
vömr. Raunar er það víða svo, að
það em aðeins brýnustu matvömr,
sem em í lægra skattþrepi, en aðrar
matvömr fá venjulega skattmeðferð.
10 Eru neysluskattar á Is-
landi með þeim hæstu í
heiminum?
Þetta er rétt, svo langt sem það
nær, þ.e. ef eingöngu _er litið á þenn-
an þátt skattanna. Á hinn bóginn
segir þetta ekki alla söguna um sam-
anburð heildarskatta hér á landi og
annars staðar. Til þess þarf að líta
á aðrar tegundir skatta, svo sem
tekju- og eignarskatta, launaskatta
o.fl. Til þess að fá raunhæfan saman-
burð þarf að líta til allra þessara
þátta í samhengi.
Málið er nefnilega það, að hér á
landi vega neysluskattar og aðrir
óbeinir skattar miklu þyngra í heild-
arsköttum hins opinbera en víðast
hvar annars staðar. Tekjuskattar em
á hinn bóginn mun lægri á íslandi en
í nágrannalöndunum. Gróft reiknað
má segja, að tveir þriðju hlutar allra
skatta hins opinbera hér á landi séu
skattar á vöm og þjónustu, saman-
borið við einn þriðja hluta í öðmm
OECD-ríkjum. Aftur á móti vega
tekjuskattar aðeins um fimmtung
heildarskatta á íslandi, eða helmingi
minna en í öðmm ríkjum OECD.
Þegar allir skattar em lagðir sam-
an, kemur hins vegar í Ijós, að
skattbyrðin hér á landi er umtalsvert
lægri en að jafnaði í flestum öðmm
vestrænum ríkjum. Samkvæmt
bráðabirgðatölum fyrir árið 1986
má ætla, að hlutfall heildarskatt-
tekna hins opinbera hafi verið um
29% af landsframleiðslu hér á landi,
eða þriðja lægsta hlutfallið í hinum
24 aðildarríkjum OECD. Þetta er
svipuð skattbyrði og í Bandaríkjun-
um. Til samanburðar má nefna, að
sambærilegt hlutfall er um og yfir
50% í Danmörku, Noregi og Svíþjóð
og að jafnaði um 37-38% í öllum
ríkjum OECD (sjá nánar í meðfylgj-
andi töflu). Þótt skatthlutfallið hér á
landi muni vafalaust hækka nokkuð
á þessu ári, þá verður það enn langt
fyrir neðan það sem gengur og ger-
ist meðal grannþjóðanna.
Höfundur er hagfrædingnr og
starfar í fjármálaráduneytinu.
Lánveitingar
Vömþróun
Markaðsaðgerðir
Hlutfallslega eftlr iðngreinum;
Matvælaiðnaður
Ullar- og fataframl.
Vefjariðnaður
Húsgagna- og innrétt.frl.
Pappírsiðnaður
Prentun, bókband, útg.
Efnaiðnaður
Jarðefnaiðnaður
Jám- og málmiðn.
Rafeindaiðnaður
Plastiðnaður
Gúmmíiðnaður
Hugbúnaðarframl.
Verktakastarfsemi
Annað
Samþykkt í þús. kr.
1985 1986 1987**
22.485 30.713 22.879
10.113 17.385 28.960
32.598 48.098 51.839
1.3 . 5,1 15,8
4,9 22,9 35,4
2,4 13,3 4,6
16,4 6,3 1,2
0,0 1,6 0,0
0,0 1,5 0,0
20,0 5,8 0,0
1,7 12,5 7,8
14,0 9,0 11,8
25,4 10,0 12,7
3,9 3,1 0,0
0,0 0,0 0,0
3,0 8,3 6,2
5,8 0,6 1,5
1,2 0,0 3,0
100,0 100,0 100,0
•• Fyrstu 11 mánuðir ársins.
Lánveitingar vöruþróunar- og
markaðsdeildar Iðnlánasjóðs