Morgunblaðið - 10.02.1988, Blaðsíða 40

40
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 10. FEBRÚAR 1988
Nokkrar ábendingar
geðlæknis varðandi
bj órfrumvarpið
HEILDARNEYSLA
-0- ISLAND
F ÆREYJAR
FINNLAND
N0REGUR
SVÍÞJÖÐ
Línurit 1: Línuritið sýnir heildarneyslu mælda í lítrum hreins vínanda
(100% alkóhóls) miðað við einstaklinga 15 ára og eldri hjá 5 Norður-
landaþjóðum á árunum 1978—1984.
ÍSLAND
-o HEILDARNEYSLA
- LETT VIN
► STERK VIN
Linurit 2: Línuritið sýnir hvaða breytingar hafa orðið á heildar-
neyslu íslendinga undanfarna áratugi og hver áhrif verðstýring
hefur haft á neysluhlutföll veikra og sterkra vína.
eftir Grétar
Sigurbergsson
Undanfamar vikur hefur birst í
dagblöðunum fjöldi greina, sem
gagnrýna þá ákvörðun mína og
fjölda annarra lækna að skrifa und-
ir ályktun þess efnis, að við teljum
íslendingum ekki muni stafa sér-
stök hætta af bjór, verði hann leyfð-
ur hér á landi.
Það er vissulega alvarlegt mál,
þegar þeir, em hafa sérmenntað sig
í leiðum til að bæta heilsufar þjóðar-
inar, finna sig knúna til að skrifa
undir slíka yfirlýsingu og má ljóst
vera að slíkt er einungis gert að
“•Vel íhuguðu máli.
í umræðu undanfarinna mánaða
hefur alltof lítið verið um að menn
styddu mál sitt með vísindalegum
rökum, aftur á móti þeim mun al-
gengara að slegið sé fram órök-
studdum fullyrðingum. Gjaman er
vitnað til reynslu annarra þjóða,
sérstaklega Norðurlandaþjóða, af
bjór, og hún sögð okkur víti til vam-
aðar. I versta falli er vitnað í skýrsl-
ur Heilbrigðisstofnunar Sameinuðu
þjóðanna, þær rangtúlkaðar og
síðan dulbúnar sem „staðreyndir"
sem mæli gegn því að leyfa bjór í
landinu. Mun ég víkja nánar að
slíkum skrifum síðar.
Þegar nokkrir prófessorar í
læknadeild Háskóla íslands sáu
ástæðu til að auglýsa álit sitt á
bjórfrumvarpinu í dagblöðum í
krafti sinna embætta mátti skilja
það sem svo, að þar væri á ferðinni
skoðun læknastéttarinnar almennt
og að stuðst væri við vísindaleg
rök. Varð þetta kveikjan að undir-
skriftum sérmenntaðra lækna.
Mér þykir sjálfsagt að gera grein
fyrir þeim rökum, sem liggja að
baki minni undirskrift en vil taka
skýrt fram, að ég er ekki að skrifa
-íyrir hönd annarra lækna.
Heildarneysla
Allt það líkamlega, félagslega og
geðræna tjón, sem áfengi veldur,
er jafnan talið vera í réttu hlutfalli
við heildameyslu hverrar þjóðar,
mælt í hreinum vínanda á mann,
15 ára og eldri. Ef heildameysla
vínanda eykst, þá eykst einnig tjón-
ið sem það veldur. Þetta á þó ekki
við um drykkjusýki. Tíðni drykkju-
sýki er sú sama t.d. í Bandaríkjun-
um og Svíþjóð þótt heildameysla á
íbúa í Bandaríkjunum sé mun meiri
en í Svíþjóð. Drykkjusýki virðist því
lúta öðrum lögmálum en annað það
ijón, sem vínandi veldur. Til dæmis
eru erfiðaþættir mikilvægir í tilurð
drykkjusýki (1). Hafa verður í huga,
þegar rætt er um heildarneyslu
hverrar þjóðar, að 10% þjóðarinnar
neyta 50% þess vínanda sem þjóðin
neytir í heild. Heildameyslan segir
því iítið til um hver almenn neysla
vínanda er (1,2). Þá ber að hafa í'
huga að ekki eru allir ofneytendur
áfengis drykkjusjúkir.
Við íslendingar höfum jafnan
státað okkur af lágri heildameyslu
vínanda (sjá línurit 1). í skýrslum
Hagstofunnar (3) er þó tekið fram,
að tölur um heildameyslu lands-
manna, sér í lagi hin síðari ár, séu
mjög óáreiðanlegar, og kemur þar
margt til. Til dæmis er ekki tekið
með í tölum um heildameyslu allt
það áfengi sem íslendingum er selt
í Fríhöfninni og Hagstofan telur að
þar sé um mikið magn að ræða
(3). Á síðasta ári munu íslendingar
hafa keypt um 900 þús. lítra af
bjór í Fríhöfninni. Ef áætlað er að
álíka fyöldi hafi keypt leyfilegan
skammt af bjór eða sterku víni,
þ.e.a.s. 6 til 8 lítra af bjór og/eða
1 lítra af sterku víni, þá selst þar
á ári sem svarar hálftim lítra af
hreinum vínanda á hvem íbúa, 15
ára og eldri. Áfengi það sem far-
menn fá að caka með sér inn í
landið er heldur ekki með í tölum
Hagstofunnar um heildameyslu og
er það þó umtalsvert magn.
Þá er ótalið allt það áfengi sem
smyglað er til landsins og erfitt er
að áætla. Þó virðist sem hver sem
vill geti orðið sér úti um bjórkassa
hvenær sem er, reyndar á upp-
sprengdu verði. Vil ég leyfa mér
að fullyrða, að ef allt smyglað
áfengi væri talið með í tölum um
heildameyslu, þá væri heildarneysla
hér svipuð og hjá öðrum Norður-
landaþjóðum, ef ekki meiri.
Að sjálfsögðu er smygl mun
minna hjá öðrum Norðurlandaþjóð-
um af ýmsum augljósum ástæðum.
Þar er áfengi mun ódýrara en hér
og óþárft er að smygla bjór þar eð
hann er seldur í löndunum. Auk
þess er komufarþegum til landanna
ekki leyft að versla í fríhöfn líkt
og hér. Hlutfallslega ferðast íslend-
ingar mun meira til útlanda og far-
menn eru hlutfallslega margfalt
fleiri hér. Þó heyrði ég því nýlega
haldið fram og það af prófessor,
að smygl væri mun meira í Svíþjóð
en hér, vegna þess að ferðalög til
útlanda væru mun tíðari þar, þeir
væru jú margfalt fleiri en við! Rök-
hugsun jafnvel mætustu manna
nær sem sagt ekki langt þegar bjór-
málið er annarsvegar. Þá virðist
hún blindast af bannáráttunni.
Ráðleggingar WHO (4)
Heilbrigðisstofnun Sameinuðu
þjóðanna hefur bent þjóðum heims
á vænlegar leiðir til að halda heild-
ameyslu niðri í þeirri von að draga
muni úr áfengisskaða. WHO ráð-
leggur eftirfarandi:
1. Takmarka má aðgang að
áfengi með
a) stjómun á innflutningi og
framleiðslu
b) stjómun dreifíngar, þ.e.a.s.
takmörkun á fjölda útsölu-
staða, ákvæðum um lág-
marksaldur, vínveitingaleyfí
o.s.frv.
c) verðstýringu með skattlagn-
ingu.
2. Draga má úr eftirspum eftir
áfengi með
a) upplýsingum og fræðslu um
áfengi o g vandamál sem
skapast af því
b) takmörkunum á auglýsingum
á áfengi
c) beitingu siðferðilegra og trú-
arlegra afla í þjóðfélaginu.
Hvergi er í ráðleggingum WHO
að fínna neitt, sem styður bjórbann.
T.d. er ekki talið í þessum ráðlegg-
ingum að fækkun tegunda áfengis
leiði til minni heildameyslu við
óbreytt sölufyrirkomulag. Hvergi
er að fínna stafkrók um að áfengi
sé hættulegra í sínu veikasta formi
en þeim sterkari, enda slíkt rök-
leysa. Þessar ráðléggingar WHO
hefur þó ýmsum tekist að rangtúlka
sem svo, að þær styddu bjórbann.
Er bágt til þess að vita að nafn
WHO skyldi bendlað við annað eins
veraldarviðundur og bjórbannið er.
Skýrt er tekið fram í áfengis-
stefnu margra þjóða, t.d. Breta (5)
og Svía (6), að beina beri neyslu
frá sterku áfengi til hinna veikari
tegunda, svo sem bjórs og léttra
vína, með því að skattleggja áfengi
í hlutfalli við styrkleika þess.
Áfengisskaði á íslandi
Áfengisskaði á íslandi er gífur-
legur. Flestir meiriháttar glæpir,
morð og sjálfsmorð tengjast of-
neyslu áfengis. Sama er að segja
um alvarleg umferðarslys, hjóna-
skilnaði, sjúkdóma, húsbmna
o.s.frv. Talið er að fjórði hver mað-
ur sem leggst inn á sjúkrahús geri
það vegna líkamlegra áfalla, sem
stafa beint eða óbeint af áfengis-
neyslu. Kostnaður þjóðfélagsins af
áfenginu er meðal flestra þjóða tal-
inn margfaldur sá „gróði“, sem
fæst af sölu þess með skattlagn-
ingu.
Síðustu 12 árin hefur stór hluti
landsmanna verið meðhöndlaður við
ofneyslu áfengis eða drykkjusýki
hérlendis og/eða erlendis. Með
sama áframhaldi verður mest öll
þjóðin búin að fá slíka meðferð inn-
an fárra áratuga. Hvergi á byggðu
bóli em til hlutfallslega jafn mörg
sjúkrarúm fyrir ofneytendur áfeng-
is og drykkjusjúka. Þessi þróun
bendir að mínu mati ekki til, að
núverandi áfengisstefna sé sérlega
heillavænleg eða líkleg til að draga
úr heildameyslu hvað þá áfengis-
skaða. Þvert á móti virðist áfengis-
stefnan ýta vemlega undir of-
neyslu. Meðferðin á hveijum ein-
staklingi kostar skattborgarana
stórfé. Hundmð em á biðlistum.
Verðstýring
íslensk stjómvöld hafa fyrst og
fremst haldið niðri heildameyslu
með takmörkun á fjölda útsölustaða
og með gífurlegri skattlagningu,
sem að mínu mati er fyllilega rétt-
lætanleg með hliðsjón af þeim
kostnaði, sem ofneysla áfengis hef-
ur í för með sér fyrir ríkissjóð.
Grétar Sigurbergsson.
„En frá mínum bæjar-
dyrum séð f innst mér
álit lækna, hvort sem
þeir eru prófessorar
eða ekki, skipta
minnstu máli í sam-
bandi við bjórinn. Mér
finnst málið fyrst og
fremst vera ágætis
prófsteinn á lýðræðið í
landinu. Það þarf afar
sterk rök til þess að
hægt sé að réttlæta það,
að þingmenn gangi í
berhögg við vilja mikils
meirihluta þjóðarinnar
í þessu máli sem öðr-
um.“
Verðstýring og einkasala eru lang
áhrifamestu leiðir til að halda niðri
heildameyslu og með skattlagningu
eftir styrkleika má tiltölulega auð-
veldlega beina neyslunni í ákveðinn
farveg, t.d. til sterkra vína, léttra
vína eða enn veikari tegunda, séu
þær á boðstólum.
Því miður hefur verðstýring á
sölu hinna ýmsu tegunda áfengis á
íslandi síðustu ár aðallega stjómast
af því, hversu mikið vantar í ríkis-
kassann hveiju sinni. Ekkert annað
virðist ráða stefnunni. Eftir já-
kvæða þróun síðustu áratuga í átt
til neyslu veikra vína hefur þróunin
snúist við hin síðustu ár (sjá línurit
2). Skattlagning hefur verið aukin
hlutfallslega á léttum vínum og því
hefur neysla sterkra vína aukist.
Fyrir ríkissjóð er hagstæðara að
hvetja til neyslu sterkra vína þar
eð þau eru hlutfallslega ódýrari í
innkaupi og framleiðslu. Fyrir þjóð-
félagið í heild hlýtur þessi þróun
þó að teljast afleit og að mínu
mati að ýta undir ofneyslu og þar
með áfengisskaða.
Línuritið sýnir auk þess, að auk-
ist neysla sterkra vína þá minnkar
neysla veikra vína, en heildameysla
helst nánast óbreytt. Því má reikna
með að tilkoma bjórs mundi draga
úr neyslu sterkari tegunda áfengis,
enda hefur sú orðið raunin annars
staðar, eins og ég kem að síðar.
Bjórleysið ýtir aftur á móti undir
neyslu sterkra tegunda. Árið 1986
dmkku íslendingar, 15 ára og eldri,
8,55 lítra af sterku víni, Norðmenn
3,90 lítra, Svíar 6,65 lítra, Danir
4,83 lítra og Grænlendingar 4,43
lítra. Aðeins Finnar stóðu okkur á
sporði í þessu efni (7). Því miður
hef ég ekki tölur frá Færeyjum
fyrir árið 1986. Tölur um söluna í
Áfengisverslun ríkisins á síðasta ári
em ekki sérlega uppörvandi. Fyrstu
9 mánuði ársins varð söluaukningin
í lítrum talið 3,22% og í alkohollítr-
um 4,88%, miðað við 1986(8). Virð-
ast því sterk vín enn hafa sótt á.
Sala á gini jókst um 55%, vodka
um 16% en sala á hvítvíni minnk-
aði um nær 6%. Þegar litið er í
verðlista ÁTVR kemur í ljós að
hver sentilítri af hreinum vínanda
er langódýrastur í formi sterkustu