Morgunblaðið - 23.03.1988, Side 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 23. MARZ 1988
Hin sameiginlega
eign okkar - tungan
eftírSvein Guðmunds-
son, Miðhúsum.
íslendingar eiga eina sameign og
miklu verðmætari en íslandsklukku
þá er hékk fyrir gafli lögréttuhússins
á Þingvöllum, en það er íslensk
tunga. Við getum selt sjálfstæði okk-
ar og fengið það aftur en glötum við
tungumáli okkar er ekki hægt að
endurheimta það.
Það eru til nokkrir islendingar sem
vilja leggja niður íslenskt mál og
taka upp enska tungu í staðinn. Þó
nokkrir eru famir að tala og skrifa
„ís-ensku“ en stofnanamál okkar er
angi af henni.
Við hrukkum dálítið við síðasta
vor þegar einkunnir í íslensku fóru
að meðaltali niður fyrir _5 í 9. bekk
grunnskólans. Eins og íslendingum
er tamt þarf alltaf að hengja ein-
hvem eða einhverja og verðlauna
aðra. Við Vestfirðingar vomm taldir
heimskastir alira og með lélegustu
kennarana og ég tala nú ekki um
leiðbeinenduma.
í sjálfu sér er það ekki stórmann-
legt að kasta auri í leiðbeinendur
vegna þess að þar er oft um mjög
hæft fólk að ræða og þeir vinna yfir-
leitt störf sín vel og jafnvel betur en
sumir kennarar. Við vitum að allar
stéttir hafa misgóða menn innan
sinna vébanda. Góður hirðir veit að
í hjörð vilja einhverjir einstaklingar
fóðrast illa, en því færri sem aðgæsl-
an er meiri.
Erindið með þessum línum er að
tala um íslenskukennslu i þremur
efstu bekkjum skólans og hvort hægt
sé að bæta árangurinn.
í raun og vera er íslenska margar
samtengdar námsgreinar sem settar
era saman í eina kennslugrein. Einn
góður nemandi sagði við mig: Þegar
við eram búin að læra einhveija að-
ferð er byijað á nýrri og svona er
þetta allan veturinn og þá vill allt
renna saman. Enginn tími er ætlaður
til upprifjunar undir próf og svo verð-
ur útkoman eftir því.
Við skulum byija á málfræðinni
og er hún kenn í nær öllum bekkjum
grunnskólans.
Málvísin er um 40% af íslensku-
prófinu og til þess að geta svarað
þeim spumingum er þar koma verður
nemandinn að hafa vald á flestum
þáttum málfræðinnar.
Setningafræði. Þar skal nemand-
inn þekkja framlag, umsögn, andlag,
sagnfyllingu, nafnlið, sagpilið, for-
setningarlið og atvikslið. Ennfremur
að kunna skil á beinni og óbeinni
ræðu.
Bak við hvem þátt í setningafræði
liggur mikil vinna í kunnáttu í mál-
fræði.
Hljóðfræði og talað mál. Nemend-
ur átti sig á hlutverki talfæranna við
að skýra mótun málhljóða og kunna
skil á eftirfarandi atriðum: Sérhljóð-
um og helstu flokkun samhljóða. Auk
þess þekki þeir helstu staðbundin
framburðarafbrigði.
Nú er venjulega spurt um hvar
þessi og þessi framburður sé til stað-
ar. Ef hljóðvillan svonefnda er tekin
með þá heyri ég hana oftar í
Reykjavík en meðal Austfirðinga.
Hljóðvillan kemur sennilega austur
í kringum sfðustu aldamót og verður
þar að tískufaraldri. Afí minn og
amma í föðurætt vora Austfírðingar
og vora bæði óhljóðvillt. Afi og amma
f móðurætt vora ættuð að norðan
og amma mfn var óhljóðvillt. Móður-
afi minn var dáinn fyrir mitt minni.
Foreldrar mínir vora bæði hljóðvillt
og þó móðir mín meira og hefði hún
þó frekar átt að sleppa. Sannleikurin
er sá að þegar sjávarþorpin fóra að
byggjast upp komu margir innflytj-
endur frá Suðumesjum og þeir komu
með hljóðvilluna með sér.
Þá er það valþáttur, þá eiga þau
að lýsa einhveiju og þar er metin
hæfni nemandans til þess að tjá sig
í rituðu máli.
Einnig má gera útdrátt, en þar á
að koma fram aðalatriði frásagnar
og röklegt samhengi.
Þá er prófað í lesskilningi og hann
er oft býsna þungur í skauti. Prófað
er úr Gísla sögu Súrssonar og svo
má velja á milli 5 bóka sem tilheyra
frekar nútímanum.
Þá koma ólesnir textar sem era
venjulega heldur erfíðir viðfangs fyr-
ir unglinga vegna þess að textamir
era ekki valdir með tilliti til þess að
unglingar fjalli um þá.
Ljóð verða þau að geta skilið,
kunna skil á lfkingamáli, túlkun og
orðavali. Stundum hafa kvæðin verið
valin þannig að þau virðast ekki
ætluð nema þroskuðustu nemendun-
um.
Nú kemur laust mál. Þar reynir á
skilning og merkingarlegt samhengi
máls. Reynt á skilning á orðfæri
texta, til dæmis koma þar máls-
hættir, orðtök (myndhverf orðtök),
margræðni orða, blæbrigðamunur,
samheiti, andheiti, nýyrði ogtökuorð.
Lengd prófanna er mjög mikil
þegar miðað er við aldur og þroska.
Ekki er óalgengt að sjá 14 til 16
vélritaðar sfður.
Auðvitað er hér fljótt farið yfir
sögu, en bak við hvert atriði liggur
mikil vinna og utanaðbókarlærdóm-
Sveinn Guðmundsson
„Sá sem skilur og talar
daglegt mál getur ekki
fengið lægra en 5 í
íslensku. Prófin eru
borin saman eftir ein-
kunnagjöf, en ekki eftir
þyngd þeirra eða kröf-
um sem gerðar eru.
Nemandi sem fær til
dæmis 8 í ensku og 4 í
íslensku, hlýtur að
draga þá ályktun að
leggja beri íslenskuna
niður. Hún sé bæði leið-
inleg og torlært tungu-
mál.“
ur.
Setningafræði Bjöms Guðfinns-
sonar hefur ráðið hér ríkjum og ver-
ið handhæg kennslubók. Indriði
Gfslason reyndi nýja aðferð sem fékk
nafnið kvíslgreining eða krossfest-
ing. Adam var ekki lengi í paradís
og þykir mér sennilegt að mesti gall-
inn á kvíslgreiningunni var sá að það
var frekar auðvelt að fá flesta nem-
endur til þess að finna kjama hverr-
ar setningar, sem er í raun aðalatrið-
ið. Þessi lausn var góð fyrir marga
og hún var líka lausn fyrir þá sem
vildu kafa dýpra. Hins vegar gat
enginn kennt kvíslgreiningu nema
að þekkja vel Bjöm Guðfinnsson.
Búið er að fordæma þessa aðferð,
en hvers vegna veit ég ekki.
Kennslubækur með henni er for-
dæmdar. Hafi Indriði þökk fyrir til-
raun sína. Ég hygg að hún eigi eftir
að koma aftur til sögunnar.
Kvíslgreiningin hefur marga kosti
fram yfir „hrísluna" og skipta setn-
ingu í framlags- og umsagnarhluta.
Ekki spyr ég sjálfan mig hvort ég
eigi að fara í umsagnarstökk og
byija næstu setningu á sögn í per-
sónuhætti. Detti mér það ailt í einu
í hug þá framkvæmi ég það án þess
að hugsa um að að ég sé að fara í
umsagnarstökk.
Nú hef ég farið yfir hvað 15 til
16 ára unglingur verður að kunna í
íslensku tij grannskólaprófs í stóram
dráttum. íslenska er svo sem ekki
ein a dagskrá skólanna og í þeim
línum sem eftir era ætla ég að leggja
orð í belg, hvemig best muni verða
að ná árangri í grannskólanum.
Við vitum að sagt er að allir kenn-
arar grannskólans eigi að vera
íslenskukennarar. Falleg orð en
gagnslítil.
Ekki er ég inn á þvf að auka mik-
ið við tímafjölda í íslensku eða
þyngja. Ég hygg að betri og meiri
árangur náist ef grannskólaprófinu
er skipt á milli 8. og 9. bekkjar.
Lokapróf ætti að vera upp úr 8.
bekk í málfræði og setningafræði og
bæta þar við nýrri grein en það er
framburðarkennsla.
í 9. bekk er líka nóg að gera.
Kenna þarf nemendum bragfræði,
þannig að nemendur læri ljóðstafa-
setningu, kveður og rím. Það er
slæmt að skila fólki frá grannskól-
anum án þess að það viti hvað ljóð-
stafir era. Hins vegar ber að forðast
að gera kennsluefnið of flókið. Bæta
má alltaf við ef undirstaðan er traust.
Kenna þarf nemendum að gera út-
drátt og æfa nemendur í að gera
fundargerðir. Ritgerðarsmíði þarf að
kenna og er það sennilega þarfari
kennsla en margt annað og nú þarf
að kenna nemendum að nota orðabók
svo að sem fæstar villur verði og
„Höfum víð efni áþví að greiða
góðum kennurum góð laun?“
Opið bréf frá Bjarna Ólafssyni tíl Jóns Baldvins Hannibalssonar
Kæri Jón!
Fyrir nokkram dögum boðaðir
þú til blaðamannafundar vegna
þess að samningar kennara era
lausir og framundan var atkvæða-
greiðsla um verkföll á vördögum í
skólum landsins. Þér til hægri hand-
ar hafðirðu embættismann þinn,
Indriða H. Þorláksson, formann
samninganefndar ríkisins, og var
sá ekki glaður í bragði, handlang-
aði tölur til þín og andrúmsloftið
var þrungið ábyrgð og hneykslun
yfír kröfum kennara. Kennarar
hafa áður séð framan í Indriða og
búast ekki við neinni kátínu af hon-
um en var það rétt sem mér sýnd-
ist af skjánum? Leið þér verr í
flóðbirtu sjónvarpsvélanna en
endranær?
Satt að segja kæmi mér það ekki
á óvart. Þú hefur ekki gegnt starfi
fjármálaráðherra nema tæpt ár. Þú
varst lengi kennari við gagnfræða-
skóla og svo skólameistari í
Menntaskólanum á ísafirði. Síðar
varðstu þingmaður eins og alþjóð
veit og því ekki undarlegt að kenn-
arar teldu sig geta átt þar hauk í
homi. Enda kom það á daginn.
Þegar kennarar stóðu í ströngu í
mars 1985 kom mál þeirra til um-
ræðu utan dagskrár á hinu háa al-
þingi og urðu ýmsir til að leggja
orð í belg. Einn þeirra var Jón
Baldvin Hannibalsson, þá utan
ríkisstjómar. Ég sat á þingpöllum
ásamt fleiri kennurum en hér þarf
ekkert að treysta minninu því að
ræða þín er prentuð í heild í Al-
þingistíðindum eins og allt sem sagt
er á þingi, en hún tekur þar heila
blaðsíðu.
í ræðu þinni 14. mars 1985 er
heldur betur stungin tólg og verður
að ráðleggja mönnum að lesa hana
í heild því að hér gefst ekki rúm
til að taka langa kafla úr henni.
Þú lýsir þar m.a. hvemig „einhver
besti starfskraftur sem ég hef nokk-
um tíma haft í starfi þar sem ég
hef haft mannaforráð" er nú að
hverfa úr kennslu og ráða sig hjá
„litlu fyrirtæki í Reykjavík í einka-
geiranum". Og auðvitað fyrir þre-
föld kennaralaun. Fyrirsögn þessa
bréfs sæki ég í ræðu þína. Ég held
að öllum hljóti að þykja fróðlegt
eins og mér að lesa eftirtalda bjóra
úr ræðunni undir lok hennar og því
tek ég hér orðrétt upp:
„ . .. Þegar svo er komið að ríkis-
valdið er svo nánasarlegur at-
vinnurekandi að því helst ekki á
góðu fólki og hefiir ekki skilning
á nauðsyn þess að manna skólana
með góðu fólki, þá er ekki von
á góðu.
Ég óttast það ekki að kennar-
ar verði á flæðiskeri staddir. Það
vill svo til að þeir munu allir eiga
þess kost að taka upp miklu bet-
ur launuð störf þar sem þekking
þeirra og starfshæfni verður
metin til launa. Það vill bara svo
til að það er íslenska ríkið sem
telur sig ekki hafa efni á því að
greiða þeim laun sem nægja til
framfærslu flölskyldu. Spuming-
in er síðan: Eru til peningar til
þess að greiða þeim laun? Höfum
við eftii á því að greiða góðum
kennurum góð laun? Við gætum
eins orðað þessa spumingu á
annan veg: Höfum við efni á því
að greiða þeim ekki almennileg
laun? Þeir sem eru kunnugir
ríkisbúskapnum geta spurt sjálfa
sig einnar spumingar. Halda
menn að það þurfi að leggja á‘
nýja skatta eða halda menn að
til séu þeir liðir í fjárlögum ríkis-
ins þar sem auðvelt er að sýna
fram á að peningum er illa varið,
þar sem mætti flytja þá til ann-
arra og þarfari hluta, m.a. til
þess að greiða góðum kennuram
góð laun? Það er ekki mikið
vandamál að benda á þá liði.
M.ö.o., vandamálið er ekki það
að ekki séu til peningar....
Menn þurfa ekki að óttast það
að þetta þjóðfélag fari á hvolf
vegna verðbólgu þó að ríkisvaldið
settist niður í alvöra og reyndi
að móta sér stefnu um það hvem-
ig það ætlar að brúa bilið milli
hins opinbera geira og markaðs-
kerfísins og hvað það vill á sig
leggja og hvað það vill greiða til
þess að skólunum haldist á hæf-
um kennurum.
Það á að gera strangar kröfur
til kennara og það á að gera
strangar kröfur til skóla. En það
á líka um leið að borga markaðs-
laun fyrir störf hæfra kennara.
Við höfum ekki efni á öðra.“
(Alþt. 17. hefti 1984-85.)
Éftir þennan lestur velta menn
sjálfsagt ýmsu fyrir sér. Getur þessi
ræða verið eftir sama manninn og
þann sem sat við hlið Indriða á
blaðamannafundinum fyrir nokkr-
um dögum og veifaði meðaltölum
sem Indriði hefur reiknað af yfir-
vinnu og rektorslaunum og við vit-
um ekki hveiju og kallar svo meðal-
laun kennara? Þetta er gamalkunn-
ur blekkingaleikur sem hver fjár-
málaráðherrann á fætur öðrum hef-
ur fengið þennan embættismann til
að annast fyrir sig og miðar að því
að festa í sessi láglaunastefnu og
yfirvinnufargan í skólum. Var það
Bjarni Ólafsson
„Getur þessi ræða verið
eftir sama manninn og
þann sem sat við hlið
Indriða á blaðamanna-
fundinum fyrir nokkr-
um dögfum og veifaði
meðaltölum.“
ekki einmitt þetta sem þú varst að
gagnrýna í þinni skeleggu ræðu þar
sem þú barst hag kennara svo mjög
fyrir bijósti fyrir þremur árum?
Talar þú þá aðeins eftir því
hvernig vindurinn blæs og snýst
eins og vindhani á burst eftir því
hvort þú ert í rikisstjórn eða
ekki? Slíkt er lýðskrumara háttur.
Eða ætli þau stakkaskipti hafi orð-
ið á kjörum kennara sem þingmað-
urinn Jón Baldvin lýsti eftir í mars
1985? Mér sýnist að þú verðir að
halda því fram ef þú átt að geta
vænst þess að nokkur maður taki
mark á þér eftir þessa kúvendingu.
Öllum sem vita vilja er kunnugt
um að kennarar hafa gengið inn í
skólana aftur eftir vinnustöðvanir
sínar án þess að hafa fengið þær
kjarabætur sem þú og aðrir virtust
sammála um að þeim bæri. Þeir
hafa fallið fyrir „bókunum“ um að
réttsýnar matsgerðir, kannanir og
skýrslur gerðar af óvilhöllum aðil-
um ættu að færa kennuram stór-
bætt kjör. Síðast tók fjármálaráðu-
neytið sjálft þátt í að vinna að tillög-
um sem byggja skyldi endurreisn
skólakerfisins á. En þegar komið
er að því að opna budduna segir
þú að rennilásinn sé ryðgaður fast-
ur. Ætlarðu þá að kokgleypa
stóru orðin frá 1985? Til samræm-
is væri þá eðlilegt að mælast til
þess að kennarar kyngi bókunum
og skýrslum rétt einu sinni og láti
það verða sína magafylli. Þá hefur
ekki annað gerst en að einn ráð-
herra héti lýðskrumari og nokkur
hundruð kennarar mættu heita
skaplausir menn.
Haldir þú á hinn bóginn fast við
það að kröfur þínar fyrir hönd
kennara frá því í mars 1985 hafi
nú verið uppfylltar og það hafi
einmitt verið núverandi ástand
sem þú varst að biðja um, þá er
ekki annað eftir en að biðja þig að
útskýra tvö smáatriði fyrir mér og
öðrum lesendum. Þau era þessi:
1. Hvemig stendur á því að skól-
amir halda ekki góðum og vel
menntuðum kennuram í sam-
keppni við hinn almenna vinnu-
markað og því helst ekki nema
lítill hluti þeirra, sem nýlega
hafa lokið kennaranámi, við
kennslu?
2. Telur þú það til góðs fyrir
menntun í landinu að kennarar
vinni þá gegndarlausu yfírvinnu
sem nú þekkist í skólum landsins
samkvæmt upplýsingum emb-
ættismanna þinna?
í von um greinargóð svör.
Höfundur er kennari ÍHinu
íalenaka kennarafélagi.