Morgunblaðið - 23.03.1988, Page 33

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 23. MARZ 1988
33
Paul Midtlyng Morgunblaðið/Þorkell
strangar prófanir og eftirlit, sem
uppfyllir skilyrði „Fiskheilbrigðis-
áætlunarinnar". Á íslandi þurfum
við sérstaklega að gæta þess að
ekki sé nýmaveiki að fínna í seiðun-
um. Hins vegar eru aðstæður á ís-
landi að mörgu leyti betri en til
dæmis í Finnlandi og Svíþjóð. Vatn-
ið hér er gott, við höfum átt mjög
gott samstarf við starfsliðið á Keld-
um, sem annast rannsóknir á físki,
og við höfum lært mikið til dæmis
af rannsóknum ykkar á nýmaveik-
inni. Við sjáum líka að íslendingar
fjárfesta mikið í fiskeldi og er mik-
ið í mun að vel takist til. Þess vegna
held ég að íslenskar fískeldisstöðvar
komi vel til móts við kröfur okkar.
Fiskeldið í Svíþjóð og Finnlandi mun
eiga erfíðara með það, enda hafa
þessar þjóðir ekki lagt mikla áherslu
á útflutning.
Hlutverkaskipti líkleg
— Hverjar telurðu líkurnar á að
íslendingar geti haldið áfram inn-
flutningi laxaseiða til Noregs?
„Það veltur kannski frekar á
markaðsaðstæðum en heilbrigði
físksins. Gæðakröfur okkar munu
tæpast standa í vegi fyrir innflutn-
ingi. Hins vegar er ástandið í fisk-
eldi Norðmanna að breytast, við
leggjum mikla áherslu á seiðaeldið
núna og á næstu ámm komumst
við vonandi yfír seiðaskortinn, sem
verið hefur fram að þessu. Það
gæti svo farið, að innan fárra ára
standi stjómvöld á hinum Norður-
löndunum frammi fyrir þeirri spurn-
ingu, hvort þau eigi að leyfa inn-
flutning á norskum hrognum og
seiðum - hlutverkin gætu snúist
við.“
Sáralítil hætta hér
vegna þynningar
á ósonlaginu
- segirEQynur Sigtryggsson veðurstofustjóri
„VIÐ höfum mælt ósonlagið í
allmarga áratugi og niðurstöður
mælinganna hafa verið birtar
jafnóðum í Veðrúttunni. Af þeim
mælingum er ekki að sjá að mikl-
ar breytingar hafi orðið á óson-
magni í loftinu hér yfir, nema
það sem eðlilegt telst, vegna árs-
tíðabreytinga og breytinga á
milli ára. Hætta af gatinu hér
er sáralitil, minni en í Norður-
Noregi,“ sagði Hlynur Sigtryggs-
son veðurstofustjóri, er hann var
inntur eftir hættu hér af völdum
þynningar ósonlagsins.
Hlynur segir breytingamar sem
komið hafí í ljós yfirleitt vera norð-
ar eða á suðurhveli jarðar.
„Nýjustu fréttir af ósongatinu
yfír Suðurpólnum síðasta vetur vom
að minna óson var á svæðinu en
það var takmarkað og hafði ekki
breiðst út. í næstu viku hittast veð-
urstofustjórar á Norðurlöndum í
Helsingfors og ég býst við að breyt-
ingar á ósonlagi verði ræddar þar
ásamt öðru. Veðurstofurnar á Norð-
urlöndum hafa verið með mælingar
á ósonmagni í alllangan tíma og
verður hugsanlega rætt um tæki
til að koma upp ósonathugunar-
stöðvum," sagði Hlynur.
við hér á landi.
Voight komi þar við sögu er hins
vegar óvíst," sagði Ágúst.
Að sögn Páls er Barry Voight
virtur vísindamaður og hefur hann
alloft komið hingað til lands. Sér-
grein hans er aflfræði bergs. Þá
má nefna það að hann er bróðir
kvikmyndaleikarans John Voight.
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir NIGEL HAWKES
Gorbatsjov gerir mikið af því að blanda geði við alþýðu manna og ræða við fólk um samfélagslega
og efnahagslega endurnýjun. Sovéskur verkalýður á enn eftir að sjá einhvem árangur af henni.
Umbótaáætlun Gorbatsjovs
í alvarlegum erfiðleikum?
ÞRÁTT fyrir tilraunir Míkhaíls Gorbatsjovs, leiðtoga Sovétríkj-
anna, til að koma á umbótum í efnahagslífinu gefa hagtölurnar
heldur dapra mynd af árangrinum. Hagvöxtur fer minnkandi,
smásöluverslunin hefur dregist saman og umbætumar í land-
búnaði hafa ekki skilað sér enn. Perestrojka, metnaðarfull um-
bótaáætlun, sem Gorbatsjov ætlar að standa og falla með, virðist
vera í alvarlegum erfiðleikum.
Fram að þessu hefur Sovét-
mönnum gengið miklu verr
en Kínveijum á fyrstu árum efna-
hagsumbótanna, sem Deng Xiaop-
ing gekkst fyrir seint á áttunda
áratugnum. Þegar fram kom á
árið 1980 og ’81 var mikið fjör
hlaupið í kínverskt efnahagslíf.
Matvælaframleiðslan var meiri,
sumir voru famir að auðgast og
neysluvamingur stóijókst í versl-
unum.
Þijú ár of skammur tími
Ekki em samt allir hagfræðing-
ar, sem fylgjast með sovéskum
efnahagsmálum, svartsýnir á
framhaldið. Segja þeir, að ekki
sé hægt að vænta raunverulegs
árangurs á þremur ámm og þótt
tölumar séu ekki uppörvandi,
bendi þær þó til, að eitthvað sé
verið að reyna. Ef kveðinn hefði
verið upp endanlegur dómur yfír
Margaret Thatcher, forsætisráð-
herra Bretlands, eftir fyrstu þijú
árin, hefði hún verið dæmd óal-
andi og óferjandi, segja þeir en
viðurkenna þó, að enn sé ekki sjá,
að stefna Gorbatsjovs hafí borið
neinn ávöxt.
Næstminnsti hagvöxtur
eftir stríð
Áætlunin fyrir árið 1987 gerði
ráð fyrir, að þjóðarframleiðslan
ykist um 4,1% en hún jókst hins
vegar aðeins um 2,3%, sem er
næstminnsti hagvöxtur í Sov-
étríkjunum eftir stríð. Smásölu-
verslunin hefur á þremur ámm
aðeins aukist um 0,7% og ef fólks-
ljölgun er höfð í huga er í raun
um samdrátt að ræða. Ein ástæð-
an er takmörkun á vodkasölu, sem
hefur minnkað um helming á
sama tíma, en augljóst er, að pen-
ingarhir, sem hafa sparast við
það, hafa ekki farið til kaupa á
neinu öðm.
Gorbatsjov hefur sagt, að ár-
angur Perestrojka verði metinn
eftir tvennu: Eftir auknum hag-
vexti og meiri og betri vöm. Ef
þetta em prófgreinarnar virðist
hann ætla að falla. Starfsmenn
PlanEcon, stofnunar í Washing-
ton, sem fylgst hefur með sovésk-
um efnahagsmálum, segja raunar,
að reyndir hagfræðingar í Aust-
ur-E3viúpu hefðu getað bent Gor-
batsjov á, að þetta tvennt færi
ekki saman, ekki á fyrstu stigum
efnahagsumbótanna. „Hvenær
kom það hins vegar fyrir síðast,
að Sovétmenn vildu læra af
reynslu annarra," spyija þeir.
Mistök Gorbatsjovs?
Sovéskir hagfræðingar, sem
nýlega tóku þátt í ráðstefnu, sem
haldin var í Ditchley Park í Ox-
fordshire í Englandi, komu með
margar og ólíkar skýringar á ár-
angursleysinu hingað til. Ein var
sú, að Gorbatsjov hefðu orðið á
mikil mistök með því að leggja
ekki meiri áherslu á landbúnaðinn
eins og Deng gerði í Kína. Um-
bætur í landbúnaði hefðu skilað
sér fyrr með auknu matvælafram-
boði og það hefði aftur auðveldað
verkafólki að sætta sig við meiri
aga á vinnustað, minni kaupauka
meðan verið væri að bæta gæði
vörunnar og við biðraðimar eftir
vodkanu.
Umbætumar í Kína hófust með
auknu fíjálsræði í landbúnaði og
auknu markaðsfrelsi, sem jók ekki
aðeins matvælaframleiðsluna,
heldur gerði suma bændur ríka á
kínverskan mælikvarða. Á sama
tíma skar Deng niður útgjöldin
til vamarmála, sem voru þá 14%
áf þjóðarframleiðslu, og notaði
peningana til að kaupa neyslu-
vaming. Bændumir höfðu þá eitt-
hvað að kaupa fyrir andvirðið og
það ýtti undir enn frekari um-
bótaáhuga. Þátttakendur á ráð-
stefnunni í Ditchley voru þó sam-
mála um, að Gorbatsjov ætti ekki
kost á því síðastnefnda.
Hann getur aðeins dregið úr
útgjöldum til vamarmála í kjölfar
afvopnunarsamninga við Vestur-
lönd en þeir taka sinn tíma. Þang-
að til þarf hann á fjármagni að
halda tíl að endumýja að mörgu
leyti úreltan iðnaðinn.
Úreltur idnaður
Einn kosturinn er sá, sem fram
kom hjá sovéska hagfræðingnum
Nikolaj Shmelov, að taka meiri lán
á Vesturlöndum. Telur hann, að
Sovétríkin geti aukið skuldir sínar
um 35-50 milljarða dollara án
þess, að nein hætta sé á ferðum.
Ef Perestrojka mistækist væri
hins vegar illt í efni: Snemma á
Jegor Lígatsjov, hugmynda-
fræðingur flokksins. Hann
bíður síns tíma.
næsta áratug væri skuldin þá
komin í 75-90 milljarða dollara
og engin leið að endurgreiða hana.
Þetta er einmitt reynsla annarra
Austur-Evrópuríkja og ekki að
undra þótt Gorbatsjov vilji ekki
hætta á hana. Hitt er þó alveg
ljóst, að komi ekki til nýtt íjár-
magn verður endumýjun iðnaðar-
ins mjög hæg, jafnvel þótt ráða-
mönnunum bregðist aldrei boga-
listin í ákvörðunum sínum.
Breytingamar, sem nú eiga sér
stað, mæða fyrst og fremst á sov-
éskum verkalýð án þess, að nokk-
uð virðist koma í staðinn. Mennta-
mönnunum líkar vafalaust vel við
Perestrojku enda hleypur Glasn-
ost, opnari umræða, á eftir en
almenningur lætur það sig litlu
varða.
Hvaða kosti á Gorbatsjov?
Ef Perestrojka mistekst, hvað
verður þá um Gorbatsjov? Ekki
er víst, að hann láti af völdum.
Eins líklegt er, að hann leggi bara
alvarlegar umbætur á hilluna rétt
eins og Brezhnev gerði um miðjan
sjöunda áratuginn og láti fallast
í faðma við miðstýrðan sofanda-
háttinn.
Flestir sérfræðingar telja þó,
að Gorbatsjov hafi lagt svo mikið
undir, að hann eigi ekki annarra
kosta völ en fara frá ef umbæ-
tumar mistakast og þá mun ann-
ar og afturhaldssamari maður
taka við.
Sá, sem stendur í gættinni og
bíður eftir þeirri niðurstöðu, heitir
Jegor Lígatsjov, fulltrúi aftur-
haldsins í stjómmálaráðinu.
Höfundur er fréttamaður
við fréttaþjónustu Observer