Morgunblaðið - 25.03.1988, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 25. MARZ 1988
UM REFABÚ OG ÞÓ
ANNAÐ FREMUR
eftir Gísla Jónsson
1.
Árið 1840 orti Jónas Hallgríms-
son eitt frægasta kvæði sitt Alþing
hið nýja. Kristján konungur átt-
undi, rómantískur maður og velvilj-
aður Í6lendingum, hafði þá birt
þann konunglega vilja sinn, að ís-
lendingar fengju alþing á ný eftir
fjögurra áratuga hlé. Jónasi var
þetta mikið fagnaðarefni og hann
orti lof um konung og hina væntan-
legu samkomu. Kvæðinu lýkur svo:
Vaki vaskir menn!
Til vinnu kveður
giftusamur konungur
góða þegna.
Jónasi sást ekki yfír gildi vinn-
unnar. í fyrri hluta kvæðisins, sem
nú var vitnað í, bregður hann upp
ógleymanlegum og sígildum mynd-
um af starfí íslenskrar alþýðu,
bændanna og sjómannanna. í þess-
ar myndir sækja menn spakmæli
enn í dag.
Hörðum höndum
vinnur hölda kind
ár og eindaga,
siglir saerokinn,
sólbitinn slær,
stjörnuskininn stritar.
Sjómaðurinn siglir í særokinu,
bóndinn slær í sólskininu, og báðir
strita fram á nótt.
En hví skyldi Jónas hafa brugð-
ið upp slíkum myndum af striti
alþýðunnar í kvæði um alþing og
konunginn? Því að hann vissi að
hátimbruð grind þjóðfélagsbygg-
ingarinnar yrði ekki á öðru reist
en starfí bænda og sjómanna. Því
orti hann um „trausta homsteina
hárra sala“ og „kjörvið f kili“. Því
gaf hann íslenskum bændum ein-
hverja frægustu einkunnina sem
þeir hafa hlotið:
Bóndi er bústólpi,
bú er landstólpi,
því skal hann virður vel.
Ef máli þykir skipta, var íslenski
bóndinn þá bæði landbóndi og út-
vegsbóndi.
2.
Það var ári fyrr en Jónas kvæði
um alþing hið nýja. Til Kaup-
mannahafnar var kominn franskur
vísindamaður, sá er hafði sýnt ís-
lendingum sóma, að nafni Paul
Gaimard. íslendingar vildu heiðra
góðan gest og báðu Jónas Hall-
grímsson að yrkja veislukvæði fyr-
ir minni hans. Síðan sungu menn
í hófínu kvæðið Til herra Páls
Gaimard. Úr því hafa orðið fræg-
astar þessar línur:
Vísindin efla alla dáð,
orkuna styrkja, viljann hvessa,
vonina glæða, hugann hressa,
farsældum vefja lýð og láð.
Ef mér fípast ekki minni því
meir, hefur Háskóli íslands, sem
ég var svo heppinn að mega sækja
ungur, haft fyrstu ljóðlínuna þama
að einkunnarorðum sínum.
3.
Þegar Norðlendingar fengu
lærðan skóla á ný eftir langt hlé,
kostaði það að vísu mikla baráttu,
uns lyki með fullum sigri 1930.
Mörg orð vom þá sögð á alþingi
því, sem Jónas Hallgrímsson orti
um, og margt létu kennendur Hins
almenna menntaskóla í Reykjavík
sér um munn fara gegn þessu
máli. Allt kom það fyrir ekki.
Framrás tímans varð ekki stöðvuð.
Menntaskólinn á Akureyri tók til
starfa með fullum réttindum, til
mikils gagns fyrir almenna mennt-
un í landinu, ekki síst hina svoköll-
uðu landsbyggð. í öllum þeim
löngu og hörðu deilum, sem háðar
vora um Menntaskólann á Akur-
eyri, hef ég hvergi rekist á samlík-
ingu við loðdýr eða annað þvílíkt
gaspur.
Ekki er það vonum fyrr, að
Háskólinn á Akureyri hefur nú
hafíð starfsemi sína eftir langan
og vandaðan málatilbúnað. Norð-
lendingar hafa átt hina röskvustu
málsvara á alþingi, og hver
menntamálaráðherra af öðram
hefur lagt metnað sinn og skilning
við þetta mál. Ég hygg að menn
séu nokkuð á einu máli um að
stofnun og hald háskóla á Akur-
eyri sé mesta byggðamál sem uppi
er í landinu. Enda þótt fjárvon sé
oft meiri í höfuðstaðnum en „úti á
landi“, þá ráða þó aðstæður í félag-
málum og menningarmálum löng-
um meira um flutninga fólks milli
byggðarlaga á landi hér.
Eg þarf ekki að nefna annað
en meðalskatttekjur á Vestfjörðum
Gísli Jónsson
„En hitt er ekki síður
mikils vert, að „visindin
efla alla dáð“, hvar sem
er á landinu. Það er
fullkomlega tímabært
að halda tvo háskóla á
Islandi, og mættu kenn-
endur Háskóla Islands
fagna því framtaki.“
og í Reykjavík á síðastliðnu ári,
og svo flutninga fólks vestan suð-
ur.
En hitt er ekki síður mikils vert,
að „vísindin efla alla dáð“, hvar
sem er á landinu. Það er fullkom-
lega tímabært að halda tvo há-
skóla á íslandi, og mættu kennend-
ur Háskóla íslands fagna því fram-
taki.
En þegar einn af kennendum
þessarar virðulegu stofnunar notar
tækifærið í varamannssæti á al-
þingi til að kasta í senn rýrð á hin
unga skóla á Akureyri og þá refa-
bændur á íslandi sem beijast í
bökkum, þá skal því ekki ómót-
mælt. Mjór er mikils vísir, og Há-
skólinn á Akureyri hreykir sér
ekki. En ef menn vilja gera lítið
úr háskóla sem hefur starf sitt
með kennslu í hjúkranarfræðum,
iðnrekstrarfræðum og sjávarút-
vegsfræðum, þá er fáviska og yfir-
læti í því. Við þurfum á heilsu að
halda, við þurfíim blómlegan iðn-
að, og enn veit hvert mannsbam
hvaðan obbinn af útflutningsvarn-
ingi okkar kemur. Þá verður eik
að fága sem undir skal búa, stend-
ur skrifað.
4.
Þótt íslenskir refabændur eigi í
tímabundnum erfíðleikum, er það
ekki þeirra sök. Þeir ráða ekki
markaðnum og þeir vora af mátt-
arvöldum landsins hvattir til þess-
arar iðju, að halda refí. Höfundur
þessarar greinar hefur að vísu
ekki mikið yndi af nefndum búpen-
ingi, en honum þykir ekki við
hæfí að kasta rýrð að þeim sem
þessa búgrein stunda. Það er eng-
um í hag, að þeir verði gjaldþrota,
en mörgum í hag að þeir verði það
ekki. Það er líka mörgum í hag,
að sá hluti íslenskrar alþýðu, sem
við köllum fískverkunarfólk, megi
hafa skapleg laun af starfí sínu.
Peningar verða ekki til í stresstösk-
um, heldur af störfum þeirra sem
Jónas Hallgrímsson minntist í
kvæði sínu um homsteina hárra
sala. Þeir peningar era notaðir til
að launa alþingismenn og prófess-
ora.
Það hefur aldrei þótt hygginna
manna háttur að kasta rýrð að
þeim sem veita þeim brauðið. Og
nú era líka komnir á „alþing hið
nýja“ menn sem sjá þann kost
vænstan, að mæla sem fæst orð á
tímann, þegar þeir standa þar í
ræðustóli. Þeim þingmönnum
þyrfti að Qölga.
Höfundur var menntaskólakenn-
ari á Akureyri.
Ferðamál á íslandi:
Göng og brýr á Vestfjörðum
„Stóraukinn straumur
ferðamanna til Vest-
fjarða, innlendra sem
erlendra, kemur fljótt á
dagskrá og góðar sam-
göngur eru grundvöll-
ur góðrar ferðaþjón-
ustu.“
um mæli tengjast jarðhita.
Norðan Kollafjarðarheiðar er
komið að Múla og Laugabóli, sem
fyrr segir. Þar nálægt má gera um
1 km langa brú og fyllingu yfir
ísa^örð og halda svo áfram út með
fírði að norðan. Þar með koma
Reykjanesskóli og Vatnsfjörður inn
í aðalumferðina.
Næsti Qörður er Mjóifjörður,
langur og seinfarinn. Þar er auð-
velt að brúa um Hrútey í utan-
verðum fírði.
Fyrir norðan Ögur era svo Skötu-
flörður og Hestfjörður, báðir langir
og seinfamir og alveg óbyggðir
utan stopullar sumardvalar. Brýr
yfír þessa fírði utanverða þurfa
ekki að vera nein stórvirki, eða 1,5
km og 1 km með fyllingum. Mér
skilst, að þegar vegurinn var lagður
um þessa fírði á áranum 1974—5
hafi komið til greina að byggja
fremur brú eða brýr, en því miður
var horfíð frá þeirri hugmynd. Það
má vel komast á dagskrá aftur. •
Öll þessi leið á að verða heilsárs-
eftirEinarÞ.
Guðjohnsen
Undanfarin sumur hefir leið mín
æði oft legið til Vestfjarða. Það
hefír því komið af sjálfu sér, að ég
hefí hugleitt og velt fyrir mér sam-
göngumálum á Vestijörðum og
hvemig hægt er að leysa þau smátt
og smátt þannig að lífvænlegt verði
í landshlutanum. Stóraukinn
straumur ferðamanna til Vest-
ijarða, innlendra sem erlendra,
kemur fljótt á dagskrá og góðar
samgöngur eru grandvöllur góðrar
ferðaþjónustu.
Það verður að taka strax fram,
að um „arðsemi" getur ekki alltaf
verið að ræða. Arðsemi má reikna
á margan hátt og ef einhver talna-
leikur um arðsemi á að stjóma ferð-
inni má allt eins vel leggja ýmis
útkjálkahérað í eyði og flytja alla
á mölina. Reikna verður með vera-
lega auknum ferðamannastraumi
og þjónustu, enda hafa hefðbundnir
atvinnuvegir riðlast mjög með auk-
inni miðstýringu að undanfömu.
Nú er talað um það í alvöra að
grafa göng, sem tengir ísafjörð við
Súgandaljörð og Önundafjörð, og_
að það verði gert innan fárra ára.
Þetta verður mjög þörf og mikilvæg
framkvæmd og nú er um að gera
að fylgja málinu eftir og láta það
ekki gufa upp á miðri leið.
Það er samt fleira, sem vinna
þarf að til bóta fyrir landsamgöng-
ur Vestfjarða um Austur-Barða-
strandarsýslu og Djúp. Styttist leið-
in með þessu um eina 120 km.
Sumt er þegar komið á dagskrá,
svo sem brú yfír Gilsfjörð og góður
vegur í Kollafírði. Sumarvegur fyrir
jeppa er um Kollafjarðarheiði úr
Kollafirði til Laugabóls við ísafjörð.
Sú leið er mun lægri og styttri en
t.d. Þorskaijarðarheiði og auk þess
mun sjóléttari að því er heimamenn
tjá mér.
Losna má við Hjallaháls og
Ódijúgsháls með því að flytja aðal-
leiðina um Reykhóla og brúa úr
Reylq'anesi yfír í Skálanes.
I mynni Þorskafjarðar er fjöldi
skeija, sem auðvelda það verk. Oft
hefír verið talað um fískirækt í
Þorskafirði og hliðarfjörðum hans,
Gufufirði og Djúpafirði. Gæti gú
framkvæmd tengst brúargerðinni
og auk þess má benda á jarðhita á
Laugalandi við Þorskafjörð, en
fískirækt hverskonar virðist í aukn-
vegur og oftast opin, en til þess að
tengjast byggðunum í Vestur-
Barðastrandarsýslu þarf að opna
tvenn göng undir norðurenda Bæj-
arfjalls og Svínafjalls. Þau göng
yrðu um 1,5 km og 1 km að lengd
og með þeim leggst Klettháls af,
en sá fjallvegur er nú aðalfarar-
tálminn að vetri til á þessu svæði,
og öll leiðin vestur að Kleifaheiði
komin niður að sjó.
Heldur meira fyrirtæki er svo að
grafa allt að 6,5 km göng undir
Kleifaheiði en getur þó alveg komið
til greina þegar tímar líða. Nú er
kominn ágætur vegur um Mikladal
milli Patreksfjarðar og Tálknafjarð-
ar, en Hálfdán þar fyrir norðan lok-
ar oft leiðinni til Bíldudals. Trúlega
má færa veginn þar eitthvað vestar
og losna við bröttu brekkurnar að
norðanverðu.
Aukaverkefni I Patreksfirði er
svo að byggja brú þvert yfír fjörð-
inn yfír að flugvellinum. Sú brúar-
gerð styttir ekki aðeins leiðina til
flugvallarins heldur veitir byggðinni
aukna þenslumöguleika, en lítið
byggingarland er norðan fjarðar
vegna snjóflóðahættu.
Þá er brú yfír Dýrafjörð komin
á dagskrá og verður trúlega byggð
innan fárra ára og verður Þingeyri
þá komin í sæmilegt vetrarsamband
við ísafjarðarsvæðið.
Allt þetta tal um brýr og göng
á Vestfíörðum era engir hugarórar
heldur framtíðardraumur, sem vel
getur orðið að veraleika. Æðimörg
ár hljóta þó að líða áður en heild-
inni er náð, en þá verður hægt að
aka flesta vetur milli Bfldudals og
Þingeyrar þó svo að lengri leiðina
verði að fara. Þá þurfa Vestfírðir
ekki að tæmast af fólki og stór
svæði geta farið að byggjast upp
aftur og nýtast til margskonar
ferðamannabúskapar.
Orð era til alls fyrst.
Höfundur eir ferðamálafrömuður.