Morgunblaðið - 31.03.1988, Qupperneq 61

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 31. MARZ 1988
C 61
Kröfur Tékka um trúfrelsi:
Þúsundír kaþólskia
krefjast mannréttínda
Reuter
Myndin er tekin i fyrstu viku mars þegar hundruð kaþólskra Tékka flykktust að húsi Frantiseks
Tomaseks kardinála og erkibiskups í Prag og hrópuðu: „Við viljum trúfrelsi!“, „Við viljum bisk-
upa!“, „Við viljum páfann!" og „Lengi lifi kardínáiinn!“
Í fyrstu viku marsmánaðar
flykktust hundruð kaþólskra Tékka
að húsi Frantiseks Tomaseks
kardínála og erkibiskups í Prag
sem nú er 88 ára að aldri. Fólkið
bar fram háværar kröfur um trú-
frelsi í landinu og að skipaðir yrðu
biskupar í þau 10 biskupsdæmi af
13 sem nú bíða forustumanns.
Fólk þetta var úr hópi á að giska
8.000 manna sem höfðu sótt messu
í dómkirkju hl. Vftusar. Sú messa
var sungin til minningar um hina
sælu Agnesi, sem var prinsessa í
Bæheimi á 13. öld og afsalaði sér
tign og auði er hún stofnaði klaust-
ur og gistiheimili. Hún mun verða
tekin í tölu heilagara síðar á þessu
ári. í þessari messu las Tomasek
kardínáli bréf frá Jóhannesi Páli
II. páfa til hinnar „elskuðu þjóðar"
Tékka og Slóvaka og var kveðju
áfa tekið með dynjandi lófataki.
sfðustu viku kom svo til mót-
mæla kaþólskra í Bratislava.
Stjómvöld f Tékkóslóvakíu eiga
nú í viðkvæmum viðræðum við full-
trúa Vatíkansins um biskupamálið.
Páfastóllinn neitar að fallast á til-
nefningar ríkisvaidsins til biskupa-
embætta og neitar einnig að fallast
á nokkum þann sem tilheyri sam-
tökunum „Pacem in terris" sem eru
hliðholl ríkisvaldinu. Hinsvegar
neitar ríkisstjómin að fallast á til-
lögur Vatfkansins um biskupa svo
málið er í sjálfheldu eins og sakir
standa.
Kaþólskir Tékkar hafa borið
fram kröfur í 31 lið um trúfrelsi,
pólitfsk grundvallarréttindi fólksins
og aðskilnað ríkis og kirkju og
hefur Tomasek kardínáli fallist á
þær. Um það bil 300.000 manns
hafa skrifað undir kröfur þessar
og þeir sem stóðu að „frelsis-
skránni 77“ styðja þær einnig.
Málgagn tékkneska kommún-
instaflokksins, Rude Pravo sagði í
febrúar að aðskilnaður ríkis og
kirkju kæmi ekki til greina, kirkjan
þyrfti á fjárstuðningi ríkisins að
halda til þess að geta gegnt hlut-
verki sínu. Ríkið hafí samþykkt val
presta og biskupa allt frá 17. öld
og greitt þeim laun og við þeirri
venju hafí kommúnistastjómin tek-
ið 1948, þegar hún tók við völdum
í landinu. Rude Pravo sagði að sú
upphæð, sem ríkisvaldið greiddi til
kirlq'unnar, næmi nú sem svarar
hálfum öðrum milljarði ísl. króna
á ári og auk þess nytu prestar og
klausturfólk sömu almannatrygg-
inga og aðrir landsmenn.
Ibúar Tékkóslóvakfu eru nú
kringum 15 milljónir og eru þrír
fjórðu af þeim taidir vera kristnir,
flestir kaþólskir.
Kröfur kaþólskra
En hveijar em þessar kröfur sem
kaþólskir í Tékkóslóvakíu hafa bor-
ið fram? Þær eru sem hér segir:
1. Við krefjumst þess að kirkja
og ríki verði aðskilin, sem leiðir til
þess að ríkisvaldið blandi sér ekki
lengur í skipulag og starfsemi
kirkjunnar.
2. Við krefjumst þess að ríkis-
valdið hindri ekki tilnefningu
presta til biskupsembætta. Tilnefn-
ing nýrra biskupa er mál sem snert-
ir aðeins þá sem í kirkjunni eru
og kemur rikisvaldinu ekki við.
3. Við krefjumst þess að ríkis-
valdið blandi sér ekki f skipun sálu-
sorgara í söfhuðunum.
4. Við krefjumst þess að ríkis-
valdið skipti sér ekki af skráningu
guðfræðistúdenta, hvorki fjölda né
hveijir skrá sig, og ekki heldur af
tilnefningu prófessora.
5. Við krefjumst þess að guð-
fræðideildin í Olmutz taki aftur til
starfa.
6. Við krefjumst þess að djákna-
þjónusta verði tekin upp, sam-
kvæmt ákvörðun Páls VI páfa frá1
18. júní 1967.
7. Við krefjumst þess að allar
klausturreglur karla og kvenna fái
að hefja starfsemi sína á ný og þær
fái einnig að taka við nýjum bræðr-
um og systrum, eins og í nágranna-
löndum okkar, Þýska alþýðulýð-
veldinu og Póllandi.
8. Við krefjumst þess að hinir
trúuðu fái að notfæra sér réttindi
sín til að stofna ný samtök leik-
manna.
9. Við kreflumst þess að trú-
fræðsla verði leyfð á umráðasvæði
safnaðanna, utan vébanda skól-
anna.
10. Við krefjumst þess að prest-
um verði leyft að fara í heimsóknir
í fangelsi og á sjúkrahús, ef fang-
ar, sjúklingar eða aðstandendur
þeirra óska þess.
11. Við krefjumst þess að léýft
verði að halda kyrrðar- og þagn-
artfma fyrir leikmenn.
12. Við krefjumst þess að öllum
söfnuðum verði leyft að koma upp
hjá sér sóknarráði með þeim leik-
mönnum sem vilja styðja prestana.
13. Við krefjumst þess að okkur
verði leyft að koma á sambandi við
kristin félagasamtök um heim all-
an.
14. Við krefjumst þess að trúuðu
fólki — hvort sem um einstaklinga
eða samtök trúaðra er að ræða —
verði leyft að taka þátt í pílagríms-
ferðum erlendis.
15. Við krefjumst þess að trúuðu
fólki verði tryggðir möguleikar á
að gefa út allt sem það þarfnast.
Það hlýtur að vera hægt að reka
trúarlega útgáfustarfsemi innan
vébanda kirkjunnar.
16. Við krefjumst þess að það
verði ekki lengur ólöglegt og refsi-
vert að fjölfalda trúarlegt efni og
dreifa því.
17. Við krefjumst þess að okkur
verði gert kleift að flytja inn frá
útlöndum trúarlegt lesefni í sam-
ræmi við áhuga og þarfír hinna
trúuðu.
18. Við krefjumst réttinda til að
senda út trúarlegt efni í útvarpi
og sjónvarpi, samkvæmt sam-
komulagi við stjóm kirkjunnar og
eftir ákvörðun biskuparáðsins.
19. Við kreíjumst þess að hætt
verði að trufla útsendingar Vatík-
anaútvarpsins á tékknesku og slóv-
akísku, með því að senda annað
efni af ásettu ráði á sömu bylgju,
og að útvarpa megi heilagri messu
á tékknesku og slóvakisku frá Út-
varpi fijálsrar Evrópu, án þess að
það útvarp verði truflað.
20. Við krefjumst þess að guð-
leysingjar fái ekki einir að halda
uppi áróðri, heldur að einnig verði
leyft að boða kristna trú og breiða
hana út, hvort sem er fyrir atbeina
presta eða leikmanna. Marxistar
og guðleysingjar hafa réttindi til
að kanna og gagniýna trúarbrögð-
in og kirkjuna og sömu réttindi
eiga líka kristnir menn og aðrir
þjóðfélagsþegnar að hafa til að
kanna og gagnrýna kenningar
Marx og Leníns án þess að litið sé
á það sem afbrot.
21. Við krefjumst þess að okkur
verði leyft að byggja kirkjur þar
sem þeirra er þörf.
22. (Þessi krafa hefur fallið nið-
ur hjá sænska tímaritinu „Signum“
sem birti kröfulistann í 2. hefti
1988.)
23. Við krefjumst þess að kross-
ar, styttur, kapellur og aðrar trúar-
legar og menningarlegar minjar frá
hendi forfeðra okkar verði ekki
fjarlægðar umsvifalaust þaðan sem
þær standa við götur, vegi, akra,
þorp og borgir.
24. Við krefjumst þess að sá
fulltrúi ríkisins, sem fer með kirkju-
mál, verði sviptur valdi til að hafa
áhrif á tilnefningu presta, flutning
þeirra svo og önnur mál sem þá
varða.
25. Við krefjumst þess að prest-
ar, fólk í klausturreglum og leik-
menn, sem hlotið hafa dóma sem
stríða gegn lögum, fái fullkomna
leiðréttingu sinna mála.
26. Við krefjumst þess að hætt
verði allri mismunun gagnvart trú-
uðu fólki á vinnustöðum — sérstak-
lega í fræðslustarfinu.
27. Við kreQumst þess að trúuð-
um þjóðfélagsþegnum verði leyft,
innan þeirra reglna sem gilda um
málaleitanir, að taka opinbera af-
stöðu til hvaða mála sem er eftir
því sem samviska þeirra segir þeim
að sé siðræn skylda þeirra.
28. Við krefjumst þess að yfír-
völd afnemi þær ákvarðanir sem
gera trúarlegar athafnir presta eða
leikmanna að glæpsamlegu athæfí,
þvert ofan í lög.
29. Við krefjumst þess að grein-
ar 16, 20, 24, 28 og 32 í stjómar-
skrá okkar verði fulikomnaðar eða
endumýjaðar þannig að þær verði
í samræmi við kröfur okkar.
30. Við krefjumst þess að öll
gildandi lög, sem beint aða óbeint
snerta svið trúmálanna, verði sam-
ræmd alþjóðlegum réttarvenjum og
mannréttindum.
31. Við krefjumst líka að stofnuð
verði nefnd forustumanna ríkis-
valdsins og kaþólsku kirkjunnar —
einnig skipuð leikmönnum sem
Tomasek kardlnáli tilnefni — og
fulltrúum kaþólsku kirkjunnar í
Slóvakiu og fjalli hún um kröfur
okkar.
Heimildir: The Tablet, 12.S.’88
Signum, 2. h. 1988.
Hálfkæft hróp
Fjölskylda Woods á landamærum Lesotho og Suður-Afríku.
Kvikmyndir
Sæbjöm Valdimarsson
LAUGARÁSBÍÓ:
Hrópað a frelsi.
„Cry Freedom"
Leikstjóri Richard Attenboro-
ugh. Handrit John Briley, e. bók-
unum Biko og Asking For Tro-
uble. Kvikmyndatökustjóri Ronnie
Taylor. Tónlist George Fenton og
Jonas Gwangwa. Aðalleikendur
Kevin Kline, Penelope Wilton,
Denzel Washington, John
Hargreaves, Alec McGowen, Kevin
McNally, Zakes Mokae, Ian Ric-
hardson, Josette Simon. Bresk-
bandarísk. Universal 1987.
Hrópað á frelsi kemur dálítið á
óvart. í þeirri miklu, nauðsynlegu
umræðu um jafhréttisbaráttu frum-
byggja Suður-Afríku og hina for-
smáðu „apartheid“-stefnu hvítra
stjómvalda, kemur þessi viðamikla
stórmynd þar sem einn kunnasti mál-
svari þeldökkra, frelsishetjan og þjóð-
sagan Stephen Biko er EKKI í aðal-
hlutverki — þó til þess hafi leikurinn
verið gerður. Öllu frekar huggulegur
boðskapur í vandaðri og snöfurmann-
lega gerðri spennumynd um ritstjó-
rann Donald Woods, og hvemig máls-
vöm hans og vinátta við Biko varð
til þess að hann mátti flýja land ásamt
fjölskyldu sinni. Hér hefur greinilega
sitthváð farið útaf sporinu og hefði
hlutur hinnar suðurafríkönsku þjóð-
hetju mátt vera miklu meiri.
En hér er fylgt kynnum ritstjórans
Woods (Kline) af Biko (Washington)
og stefnu hans, sem ögraði reiddri
svipu hinna hvftu stjómvalda og að-
skilnaðarstefnu þeirra. Lauslega er
drepið á skoðanir hans, þar sem hann
má dúsa í einangrun, baráttuaðferð-
um, handtöku og að lokum, morði í
suðurafríkönsku fangelsi. Jafnframt
eykst þrýstingurinn á Woods og mál-
flutning hans í The Daily Dispatch
og fer svo að lokum að yfírvöld meina
honum að fara úr landi og bannfæra
líkt og Biko. Verður Woods að dulbú-
ast til að flýja land til að koma gagn-
rýni sinni og reynslu (sem myndin
byggir á) á framfæri.
Myndin Hrópað á frelsi er talsverð
afturför hjá Attenborough frá hinni
sterku og athuglisverðu Gandhi (og
er það mjög almennt álit erlendis,
þrátt fyrir hið gagnstæða í fréttatíma
í einum fjölmiðlanna). Það kann ekki
góðri lukku að stýra að láta söguhetj-
una falla frá í vart miðri mynd, því
vafalaust koma flestir að sjá hana til
að forvitnast um frelsisbaráttu goð-
sagnarinnar Biko. En, horft fram hjá
þessu, situr eftir fáguð spennumynd
þar sem vissulega er gefín fróðleg
innsýn í fasistaríki og meðöl þess.
Kvikmyndatakan er falleg og fln og
sömuleiðis notkun á tónlist innfæddra
(sem Paul Simon hóf svo eftirminni-
lega til vegs og virðingar á síðasta
ári með Graceland). Leikstjóm Atten-
boroughs er hinsvegar fagmannleg
en hversdagsleg uns kemur að lokaat-
riðinu. Þá fær hann að glfma við fjöld-
asenur, þær eru sem fyrr hans sterka
hlið. Washington bregður upp heil-
steyptri, aðlaðandi mynd af goðsögn-
inni, en enn og aftur verð ég að taka
fram að henni er ekki gerð nægileg
skil. Kline skilar hlutverki sínu af
kunnáttusemi. Þau McGowen, Ástral-
inn Hargreaves og ekki sfst Wilton
og Mokae, þétta myndina með góðum
leik.
En hvað svo sem stærð þáttar Biko
líður, þá tel ég víst að Hrópað á frelsi
vekji mikla athygli og umtal á högum
litaðra í Suður-Afríku. Þessu sólríka
gósenlandi sem státar af eindæma
náttúrufegurð, dýra- og gróðurríki,
hvar eðalsteinar koma stærstir úr jörð
á meðan hinir upprunalegu íbúar þess
sitja afskiptir við borð. Þá er tilgang-
inum náð, en það munar bara svo
grátlega litlu að Hrópað á frelsi hafí
orðið sú vakning á samvisku um-
heimsins sem til stóð.