Morgunblaðið - 24.04.1988, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 24. APRÍL 1988
Nils Isaksson
Morgunblaðið/Sverrir
Rœtt við Nils ísaksson
verslunar- og skrifstofumann,
sem m.a. var innanbúðar
hjá Lefolii verslun árið 1919
og annars staðar úr Rangárvalla-
sýslu. Það var mikil vínna að af-
greiða hvem og einn. En við vomm
margir að vinna við afgreiðsluna.
Við vorum alltaf tveir við að af-
greiða hvem og einn. Þá skrifaði
annar en hinn afgreiddi og viktaði.
Það vom um tvö þúsund manns
í reikningi hjá Lefolii og hafði hver
sitt númer, ég mundi þau flest þá.
Vömúrval hafði Lefolii gott en seldi
engan tilbúinn fatnað nema sjó-
klæði og olíufatnað. Hitt var allt
álnavara. Oft vildu bændumir
gleyma álnavömnni en það komust
þeir þó ekki upp með ef konan var
í för með þeim. Viðskipti vom
feiknamikil um það leyti sem ég
hóf störf við Lefoliiverslun en þau
fóm stöðugt minnkandi í minni tíð
þar, kaupfélögin tóku mikið frá
versluninni. Ég hætti störfum hjá
Lefolii tæpu ári áður en verslunin
hætti. Ég -“fonnemaðist" við yfir-
menn mína vegna þess að til hafði
staðið að ég yrði sendur til Kaup-
mannahafnar til þess að velja vömr
í verslunina en þegar til kom var
ættingi einhvers yfirmanns látinn
fara í minn stað. Ég móðgaðist þá
og sagði upp og fór. Oft hef ég
síðan átt kost á því að ferðast til
útlanda en aldrei farið, hef einhvem
veginn hummað það fram af mér.
Hins vegar hef ég ferðast nokkuð
um ísland.
Eftir að ég fór frá Lefolii fór ég
að vinna við aðra verslun á Eyrar-
bakka, Verslun Andrésar Jónssonar
sem var stór og góð verslun. En
ég kunni aldrei við skiptin, þótti
þau hálf leiðinleg. Ég varð aldrei
Húsin við Boðahlein em
nýleg og glæsileg og
geta íbúai þeirra notið
ýmissrar fyrirgreiðslu
og þjónustu hjá Hrafn-
istu í Hafnarfirði. Nils býður mér
sæti í gömlu sófasetti sem greini-
lega hefur nýskeð fengið velheppn-
aða andlitslyftingu. Nútímategt og
fallegt umhverfí eykur á þá tilfínn-
ingu mína að ég eigi tal við miklu
yngri mann en árin segja til um
og mér fínnst næstum broslegt þeg-
ar ég fer að þýfga hann um hvort
hann muni eftir lestarferðum Vest-
ur-Skaftfellinga á Eyrarbakka um
og eftir síðustu aldamót.
Nils segist muna vel fáeinar
slíkar verslunarferðir þaðan eystra,
það hafi enn komið fyrir að menn
úr Vestur-Skaftafellssýslu sæktu á
Eyrarbakka timbur og sitt hvað
fleira í hans minni, bundið vaming-
inn á baggahesta og lagt með allt
saman út í straumharðar jökulár
eins og ekkert væri og komist heilu
og höldnu austur í heimkynni sín-
aftur. „Slíkar ferðir voru þó að
mestu aflagðar þegar ég komst til
vits og ára,“ segir Nils, „en faðir
minn afgreiddi margan Skaftfell-
inginn á sinni tíð. Hann var innan-
búðar hjá Lefolii allan sinn starfs-
aldur", heldur hann áfram. „Hann
sagði mér oft frá þessum verslunar-
ferðum sem menn fóru yfír jökul-
vötn og sanda, slíkt var algengt
fram undir síðustu aldamót en var
s"o U1 horfíð þegar ég var ráðinn
fastamaður hjá Lefolii árið 1910.
Faðir Nils hét ísak Jónsson, hann
fór ungur að vinna hjá Lefolii og
hafði það sæmilegt þar þó launin
væru lág. „En þetta var öruggt og
allt í föstum skorðum og það skipti
máli,“ segir Nils.
Nils var næstelstur af fímm
systkinum. Áður en hann var ráðinn
fastarnaður hjá Lefolii hafði hann
næstu árin á undan verið þar til
léttra snúninga. Hjá Lefolii var
Nils í mörg ár. „Verslunarstjóramir
sem ég var hjá hétu báðir Nilsen
og var sá fyrri tengdafaðir þess
seinni. Ég kom oft í Húsið. Nilsen
seinni var morgunsvæfur og latur
á morgnana, þess vegna fór ég
heim til hans á morgnana og tók
lykilinn að versluninni undan kodd-
anum hans og opnaði og tók hler-
ana frá gluggunum. Á sumrin opn-
uðum við klukkan sex en á vetuma
um klukkan átta. Um leið og fólkið
fór að vinna í ullinni eða að þurrka
físk og þess háttar, þá var búðin
opnuð. Nilsen fyrri var hins vegar
uppi á morgnana eins og hani.
Sveitafólkið kom oft snemma, ég
man að það komu stundum lestir
alla leið austur undan Eyjafjöllum
Ég hef lítið gert af því
að grufla út í hlutina
Við Boðahlein í Hafnarfirði
býr maður sem skömmu eftir
síðustu aldamót var innanbúðar
hjá Lefoliiverslun á Eyrar-
bakka. Hann heitir Nils Isaks-
son og varð níutíu og fimm ára
í vetur. Ég heimsótti Nils á
þriðjudegi fyrir páska og gat
ekki varist undrun þegar hann
lauk upp hurðinni og bauð mér
inn, svo unglegur er maðurinn
í sjón og raun. Reyndar hafði
mig grunað að ellin væri ekki
farin að baga hann þrátt fyrir
háan aldur þvi hann hafði sagt
mér að koma ekki fyrr en und-
ir ellefu, þá væri hann örugg-
lega kominn heim úr sundi.
svo frægur að afgreiða úr stóru
ámunni í Lefoliiverslun, sem margir
hafa heyrt talað um. Þegar ég varð
fastamaður var hætt að selja vín í
verslunum. Hins vegar var seld hjá
Lefolii súrsaft í grauta. Hún var
þræláfeng og af henni keyptu karl-
amir mikið og drukku, þeir höfðu
góða lyst á henni þó súr væri. Tó-
bak brúkuðu menn mikið á þessum
árum, sérstaklega munntóbak, ijól
frá Brödrene Braun.
Þó ég hætti að vinna hjá Lefolii
þá hélt ég áfram að koma í Húsið,
þar var heimilislíf með afbrigðum
skemmtilegt, mikið um hljóðfæra-
slátt og söng. Ein dóttir Nilsens
vann með mér lengi. Hún var ófríð
en greind og vel að sér. Hún reyndi
seinna fyrir sér við verslun en var
óheppin, fyrsta vörusendingin
hennar sökk með þilskipinu sem
flutti hana og vora vöramar illa
vátryggðar svo hún tapaði miklu.
Seinna rak hún um tíma veitinga-
sölu í Tryggvaskála en það gekk
illa líka. Eftir að verslunin hætti fór
allt þetta fólk til Danmerkur. Nilsen
seinni var drykkfelldur. Lefolii sjálf-
ur fór hins vegar vel með vín. Hann
var hér venjulega tvo mánuði á
sumrin. Hann hafði gaman af hest-
um og reið oft út og var ég oft
fylgdarmaður hans. Nilsen yngri
var hins vegar lítill hestamaður.
Eitt sinn fór ég með þeim á sunnu-
degi í skemmtiferð upp að Úlfljóts-
vatni. Lefolii var ríðandi en Nilsen,
sem var stór maður, var í litlum
hestvagni. Hann var með flösku
með sér en gætti þess að láta Le-
folii ekki sjá hana. Eitt sinn þegar
við riðum upp að hlið vagnsins þá
segir Nilsen: „Der har vi en traw-
ler“, þá sagði Lefolii snúðugur „Jeg
tror Nilsen De har trawler í hov-
det“, Nilsen sá ský á himninum og
hélt það vera reyk úr skipi, en við
voram þá staddir bak við Ingólfs-
fjall og sá hvergi til sjávar.“
„Lífið á Eyrarbakka var sérlega
skemmtilegt þegar ég var að alast
þar upp,“ segir Nils. Hann er svo
léttur í máli og þægilega kíminn
að ég spyr hann næst hvort hann
hafí ekki tekið mikinn þátt í fé-
lagslífí á Eyrarbakka sem ungling-
ur. En þar tók ég skakkann pól í
hæðina. Nils segir mér að hann
hafí alla tíð verið feiminn og lítið
gefínn fyrir félagsmál. Sem ungl-
ingur tók hann lítinn þátt í leikstarf-
semi sem þó var mikið um á Eyrar-
bakka og því síður tók hann þátt í
því ijölbreytta sönglífí sem þreifst
á Bakkanum í þá daga. „En ég var
dugtegur á skautum og í leikfími
segir hann og hlær. „Það var Nilsen
verslunarstjóri hjá Lefolii sem
kenndi okkur strákunum leikfími.
Hann var að vísu orðinn feitur og
stirður þegar þetta var en hann
hafði verið í herþjónustu og kunni
æfíngamar. Ég hef alla tíð gert
æfingamar sem hann kenndi okkur
og geri þær enn í dag. Við stunduð-
um líka ýmis konar íþróttir en við
gerðum lítið af því að synda, helst
að maður reyndi að synda hunda-
sund í sjónum, ég var með manni
sem fleygði sér í sjóinn öðra hvora.
Helsta áhugamál föður míns voru
hestar, hann hafði yndi af hestum
og ég hef líka alla tíð átt hesta og
suma mjög góða. Einna minnis-
stæðastur er mér hestur sem hét
Moldi. Ég var beðinn um að hirða
hann. Fyrri eigandi hafði gert hann
uppgefínn og ég varð að koma hon-
um austur á Eyrarbakka með kerra.
Ég gat ekki hreyft hann í eitt eða
tvö ár en þá fékk ég hann eins og
fola, fjöragan og skemmtilegan.
Fyrst eftir að hann kom austur var
hann í mýrinni og hafðist lftt að
en hann varð smám saman jafngóð-
ur.“
Ekki naut Nils annarrar skóla-
göngu en bamaskólanáms á Eyrar-
bakka. „í bamaskólanum lærði ég
mikið og svo fór ég í unglinganám
og lærði þar dönsku og ensku og
framhaldsreikning. Þetta ásamt því
sem ég Iærði hjá Lefolii hefur dug-
að mér vel gegnum lífíð. Ég naut
ekki annarrar kennslu en hef þó
stundað verslunar og skrifstofu-
störf alla mína æfi.“