Morgunblaðið - 24.04.1988, Blaðsíða 59

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 24. APRÍL 1988
5^
úr þykku efni svefnpoka sem rúmaði
þau öll. Vatnsbaukana þýddu þau
við líkamshita og hjuggu sundur
frosnar kjötdósir með exi.
í upphafí ferðar voru nær 20 hund-
ar í tágabúrum með vélinni. Við
áreksturinn hafði helmingur týnst
út þegar dymar opnuðust, hinir sem
eftir lifðu spangóluðu og geltu nótt
og dag sökum kulda og hungurs en
fólkið hafði ekki skap í sér að bera
þá út eða losa sig algjörlega við þá.
Það má geta sér þess til, að þetta
nábýli við hundana í nærri viku hafði
verið illþolandi. Fallegan og vitran
sheffer-hund leysti fólkið úr búri og
gerði við hann sem félaga sinn. Stór
bolabítur losnaði úr búri sínu, sem
fólkið var hrætt við. Tókst því að
koma honum inn í snyrtiklefa og
binda hurðarflak fyrir með silkiborð-
um. Við höfðum heyrt um hundana
og fengum fyrirmæli á leiðinni að
skilja eftir hjá þeim vatn og mat.
Ég var með smá skammbyssu og af
að sjá þá kvöl sem hundamir liðu
af hungri stakk ég upp á því að
skjóta þá. Enginn hreyfði mótmæl-
um. Ólafur hjálpaði mér við aftök-
una. Við bárum eitt og eitt búr burt
frá vélinni, aflífuðum þá þar og lögð-
um þá alla í eina gröf.
Okkar mesta áhyggjuefni var
þorstinn, hann hafði sagt til sín á
uppleiðinni og öll drykkjarílát þá
tæmst. Nokkmm tíma var eytt í að
bræða snjó. Við studdumst við
reynslu Geysisfólksins, notuðum
gljákrómaða kaffíkönnu flugvélar-
innar fyrir eldstæði. Hún var fyllt
af pappamsli vættu í bensíni, svo var
raðað kringum hana vatnsbaukum
og eldur borinn að. Blossaði þá upp
bál mikið en var útbmnnið áður en
þýtt var í baukunum. Með þessu
safnaðist þó nokkurt vatn til heim-
ferðarinnar. Flugfólkið kom og þáði
hjá okkur krapvatn að drekka.
Tryggvi fékk komið á framfæri í
gegnum talstöð björgunarvélarinnar
orðum að okkur yrðu send drykkjar-
föng og að Kistufellsbúar væm beðn-
ir að koma á móti okkur til hjálpar
og hafa ljósfæri. Þau orð komust
aidrei til skila og að diykknum kem
ég síðar. Skíðasleða hafði verið varp-
að niður. Hann var með blikkfóðmð-
um skíðum en hafði auðsjáanlega
staðið missirum saman á blautri jörð
svo ryðgað hafði sundur blikkið á
stómm pörtum. Á þennan hálfónýta
sleða var settur stóri svefnpokinn og
mælingatæki úr Geysi er flugmönn-
um þótti nauðsyn á að kæmust með
til byggða vegna eftirmála. Með far-
angri okkar var Ingigerði svo búið
sæti.
Björgunarflugmennimir neituðu
að yfirgefa flugvél sína, kváðust
þurfa að bíða eftir heimild til þess.
Ég reyndi að gera þeim ljóst, í hve
miklum háska þeir vom, skjólfata-
lausir og allslausir uppi á jökli hundr-
uð kilómetra frá mannabyggð. Fleiri
reyndu að fá þá til að koma með en
án árangurs. Sheffer-hundurinn sem
Geysisfólkið hafði tekið ástfóstri við
var eftir ósk þess ekki skotinn. Hann
fór af stað með okkur en sneri fljótt
við og var þrár eins og flugmennimir.
Um klukkustund eftir að lagt var
af stað kastaði amerísk flugvél niður
til okkar orðsendingu og „þess farið
á leit hvort við vildum veita flug-
mönnunum leiðsögn niður af jöklin-
um“ (ekki skorti háttvísina). Þeim
yrðu send skíði og fatnaður. Gefið
var jákvætt svar og vélin hvarf á
braut að sælq'a skfðin. Svo mikill
dragbítur var f sleðanum að þrátt
fyrir besta færi beittum við fímm
okkur fyrir hann. Til að sækja nú
flugmennina vom sendir til baka
Þorsteinn Svanlaugsson og Þórarinn
Bjömsson. Drógum við fjórir sleðann
eftir það. Veðrið var kyrrt og bjart
en fröst nokkuð. Skíðamannalestin
seig áfram og við sleðamenn á eftir.
Þokubelti huldi Kistufell og lá all-
langt inn á jökul.
Við gerðum okkur vonir um
drykkjarfong og héldum hópinn.
Skömmu áður en komið var í þokuna
birtist flugvél og kastaði hún út
fallhlíf með rauðum kassa hangandi
neðan í. Lending tókst vel og fólkið
þyrptist að með gleðilátum. Kassinn
var opnaður og upp úr honum vom
tíndar blöðmr og svartar töflur í
kflóatali ásamt ýmsu fleiru svo sem;
súkkulaði, vítamíntöflum, borðbún-
aði o.fl. Flugfólkið kunni skil á þessu,
þetta vom tæki til að hreinsa sjó til
drykkjar. Jæja, miklu var nú til kost-
að, fljúga með þetta inn á Vatnajök-
ul og ætla sjálfsagt að færa okkur
sjóinn lfka.
Eftir þetta skiptist hópurinn;
skíðafólkið hvarf inní þokubakkann
en við fjórmenningamir urguðum
sleðanum áfram. Svo hvarf dags-
birtan smátt og smátt og því getur
enginn trúað hvað glómlaust er á
jökli í þoku og náttmyrkri. Okkar
góði félagi Ingigerður bar sig eins
og hetja þó stirð væri í hreyfíngum
vegna meiðsla. Gekk hún spöl og
spöl á eftir sleðanum til að halda á
sér hita. Sagðist hún þá stundum sjá
í harðtroðna skíðaslóðina undir öft-
ustu sleðariminni. Jók það öryggi
okkar að við væmm á réttri leið.
Frostið óx með kvöldinu og útlitið
versnaði. Ekki mátti tapa slóðinni.
Ég þreifaði eftir henni með því að
slá skíðunum örlítið til hliðar um leið
og ég gekk, félagar mínir treystu á
næmleik minn og njólafeyskjumar
og ullin sönnuðu að ég var traustsins
verður. Svo fór þó um síðir að slóðin
týndist. Þá var kveikt á eldspýtum
og skriðið og þreifað, án árangurs.
Tryggvi Þorsteinsson sem taldist far-
arstjóri vildi að sest yrði að til næt-
urdvalar og byijað var þegar að
byggja snjóhús. Ég var ekki sam-
þykkur þessu, við hlutum að vera
næstum komnir að Kistufelli. Við
Ólafur gengum því áfram en steypt-
umst hvað eftir annað á hausinn því
skíðin rákust í eitthvað. Það var logn
og kallast var á. Allt í einu birti
augnablik og sást þá hvað olli því
að við tolldum ekki á fótunum, við
vomm inni í klasa af jökulstiýtum.
Skömmu síðar komumst við Ólafur
í kallsamband við menn er skotið
höfðu úr merkjabyssu uppi á Kistu-
felli. Breyttust nú aðstæður þvf menn
þessir, Jóhann Helgason og Gísli
Ólafsson, færðu okkur vasaljós.
Hafði Tryggvi nær lokið srjóhús-
byggingunni er við komum til baka
en í því bar skyndilega að óvæntan
mann utan úr myrkrinu. Þetta var
Þorsteinn Svanlaugsson, snögg-
klæddur, sveittur og móður. Hann
hafði þá sögu að segja að þeir Þórar-
inn hefðu beðið eftir flugvélinni sem
koma átti með skíðin og ferðabúnað-
inn fram í myrkur en þá var stilling
þeirra þrotin. Þeir bmnuðu af stað
á skíðum sínum harðtroðna slóðina
en flugmennimir hlupu á eftir á
blankskóm. Fljótt hefðu þeir farið
að sýna þreytumerki og var þá reynt
að setja á þá skíði en það bjargaði
lítt, þeir höfðu gefíst upp á miðri
leið. Þorsteinn tók það ráð að hlaupa
eftir hjálp en Þórarinn beið hjá flug-
mönnunum. Ekkert var þeim til
skjóls hvað þá til matar eða drykkjar
og frost trúlega 12—15 stig.
Hugsið ykkur mann aleinan í
svartasta náttmyrkri og þoku langt
inni á Vatnajökli, þessari rúmlega
8.000 ferkílómetra fannbreiðu, æð-
andi áfram á skíðum eftir slóð sem
hann alls ekki sér.
Ef hann tapar henni lendir hann
eitthvað út í buskann og þá em
mörg mannslíf í veði.
Þorsteinn hafði víst ekki tíma til
heilabrota en honum tókst að fylgja
slóðinni ofan í gryfjuna sem ætluð
hafði verið til náttstaðar fyrir okkur.
Björgunarmenn vom nú strax
sendir til baka með sleðann og ljós-
ið, en við mjökuðum okkur áfram í
myrkrinu að Kistufelli og komumst
þá upp úr þokunni, í veröld sem ljóm-
aði af stjömum og norðurljósum.
Ingigerður var hughraust og
kvaðst geta gengjð yfir fellið. Það
var þæfíngsfæri og fómm við mjög
hægt og með hvfldum. Menn vom
kátir og höfðu gamanmál á vömm.
Þegar tók að halla undan og sjá nið-
ur í upplýsta tjaldborgina hraðaði ég
för, sat á skíðunum og lét þau renna.
Þá var klukkan 3 og réttur sólar-
hringur liðinn frá því ég gróf eftir
vatninu í morgunkaffíð. Það vom
strax sendir menn upp á jökul til
hjálpar margnefndum flugmönnum
og kl. 7 um morguninn vom allir
komnir í tjaldstað nema sheffer-
hundurinn, hann tók engum ráðum,
en virtist heldur kjósa að spangóla
við gröf kynbræðra sinna á Bárðar-
bungu. Lengst allra í jökulgöngunni
var Þórarinn Bjömsson, 28 klst.
Þótt hann hefði ekki dregið þyngsla-
hlass verður þetta að teljast til af-
reka og köld hefur biðin verið og
tvísýnt um endalok hennar hjá flug-
mönnunum örmagna.
í tjöldum sunnanmanna nutu víst
fleiri en ég góðrar móttöku með heit-
um mat og drykk í lítratali. Þeir
höfðu tæki og búnað fram yfir okkur
norðanmenn.
En það var lftill friður til hvíldar
í Kistufellsborg þessa nótt, bflar
hriktu í gangi og tal, köll og traðk
féll ekki niður til morguns. Veður
var kalt en bjart og því var snemma
búist til heimferðar. Ákveðið var af
stjóm Loftleiða að senda flugvélar
efir áhöfninni og var eitthvað búið
að athuga um lendingarmöguleika á
árfarvegum Jökulsár norðan við Urð-
arháls. Maður heyrði strax óánægju
fólksins. Af hættum og flugævintýr-
um hafði það fengið nóg en fannst
sér best borgið I samfylgd okkar á
bflunum til Akureyrar. Flugstjórinn,
Magnús, kvað ekki hægt að neita
þessari ákvörðun Loftleiða, enda
vom flugvélamar lentar er við kom-
um norður af Urðarhálsi. Það var
kvaðst með innileik og hlýju og því
hugarfari að ekki væm allar þrautir
enn á enda. Gola var suðaustan af
jöklinum og þungfærar vélamar
renndu þvert á farvegina og vom
lengi að komast á loft. Á meðan bið-
um við þöglir og kvlðafullir, nú var
á enda okkar starf og ekkert eftir
nema að morra hálfsofandi við bflstý-
rið heim á leið.
Ég gat ekki hrint því úr huga mér
að eftirmál kynnu að verða vegna
hundanna sem ég lógaði og ég yrði
sekur fundinn. Sjálfsagt stóðu að
þessari hundasendingu voldugir aðil-
ar sem talið hafa sig orðið fyrir stjór-
tjóni. Hver þessara hunda hefur ver-
ið stórra fjárhæða virði og sennilega
ætlaðir til sýninga eða kynbóta. Þeir
‘nefðu ef til vill lifað nokkrum dögum
lengur á jöklinum og í slóð okkar
var auðvelt að fara til að sækja þá
meðan veður hélst kyrrt. En þegar
dagur leið og ekkert heyrðist gert í
hundamálinu dvínuðu áhyggjur
mínar og hurfu.
Strax eftir heimkomuna fréttist
að í farmi Geysis væri lík og aðstand-
endur byðu allt að heilli milljón króna
fyrir að ná því úr flakinu. Eins og
áður er getið fengum við orðsending-
una á leiðinni inn að Vatnajökli að
við væmm beðnir um að fara á slys-
staðinn þó að tækist að bjarga áhöfn-
inni á annan hátt. Þar yrði okkur
sagt um erindið. Vegna þessarar
dularfullu bónar og banns við ferðum
óviðkomandi manna á margnefndum
slysstað ákváðum við eins og fyrr
segir að snúa strax við ef sannaðist
að áhöfninni væri bjargað. Sjálfsagt
hefðu viðbrögð okkar björgunarleið-
angursmanna orðið önnur, hefðum
við fengið vitneskju um líkið og —
milljónina!
Ekki er ég trúaður á, að lík hafí
verið á farmskrá Geysis. Það var
aldrei á það minnst. Ég stakk upp á
því við Magnús flugstjóra að við
færðum saman ýmiskonar vaming,
t.d. dót úr spmngnum ferðatöskum
er dreifst hajfði um stórt svæði, svo
auðveldara væri að ná þessu síðar.
Ekki taldi hann það ómaksins vert,
þessa staðar yrði ólíklega vitjað því
allt hyrfí strax í snjó. Hefði hann
þá átt að minnast líkkistunnar og
við hefðum öll sýnt þá háttvísi að
rétta hana við og gengið svo frá
henni eftir réttum áttum að hætti
kristinna manna.
Eins og sjá má í upphafi máls
míns hefí ég verið hvattur til að birta
frásögn þessa af Geysisslysinu 1950.
Má þó segja að það sé að bera í
bakkafullan lækinn svo mikið sem
búið er að skrifa um það mál. Þó
langt sé um liðið mætti frásögnin
þó verða björgunarsveitum til
glöggvunar ef sama staða kæmi upp
og það þyrfti að sækja fólk á jökla.
Ég veit að menn segja nú: „Þetta
er ekkert mál að skjótast upp á há-
jökla, ferðatæknin er orðin svo full-
komin, það er ólíku saman að jafna
og var fyrir 40 árutn." En hvað duga
fullkomin tæki. Hamingjan þarf að
vera með í ferð. Enn eru það höfuð-
skepnumar sem æðstu völd hafa á
láði, legi og ( lofti.
Hamingjan hélt vemdarhendi yfír
Geysisáhöfninni þrátt fyrir öll óhöpp-
in og mistökin. Það hefur ekki verið
skýrt hvað olli því að flugvélin á leið
frá Lúxemborg kom að austan yfír
hálendi íslands (talað var um að
heyrst hefði í henni yfir Álftafirði)
og hélt í vestur með nokkuð rétta
stefnu á heimavöll. Ef til vill hefði
allt farið vel hefði hún verið ( ofurlí-
tið meiri hæð. ísing gat hafa valdið
nokkru um, því á hálendinu var þessa
nótt og lengur eitt mesta óveður,
norðan hvassviðri og snjókoma.
Margnefndur jeppaleiðangur úr
Reykjavík sem kom norður yfír há-
lendið og slóst síðar í för að Kistu-
felli var á sama tíma og Geysir fórst
veðurtepptur við Gæsavötn í fleiri
daga. Sjálfur gisti ég þessa örlag-
aríku nótt við Kverká. Tek ég orð-
rétt upp smákafla úr „Ferðum",
tímariti Ferðafélags Akureyrar, frá
árinu 1972:
„Við tjölduðum í skjóli við bílinn
og bámm gijót á skarir. Rétt eftir
kl. 11 vorum við háttaðir í poka okk-
ar og sungum kvöldsálm að venju,
en vindbyljir og regndembur önnuð-
ust undirleik á tjalddúknum. Á þeirri
stundu vom nokkrar manneskjur og
hundar á fljúgandi ferð í illviðri og
náttmyrkri yfír Vatnajökli. Sú ferð
endaði á Bárðarbungu."
En víkjum nú aftur að slysinuv -
sjálfu. Við áreksturinn brotnuðu báð-
ir vængir af flugvélinni og bolurinn
einnig, þannig að afturpartur hans
lá á hvolfí en framparturinn á hlið-
inni. Við þennan snúning á bolnum
rifnuðu göt á byrðinginn. Það var
lán, því á klefa flugfreyju opnaðist
rifa út milli gildra máttarstoða. Þar
náðist hún út með naumindum, ann-
ars hefði hún orðið að vera innilokuð
( flakinu.
Ævi fólksins var ill en ekki von-
laus eftir að í hendur þess barst
öxi. Þá hófst löng örvæntingarfull
barátta að bijóta með henni leið að
senditækjum vélarinnar. Jafnframt
var, þegar veður lægði, raktir sundur
taustrangar og dökkt neyðarmerki
táknað á sléttan snjóinn. Svo rann
upp sú stóra stund að flugvél fann
slysstaðinn. Það var kastað til fólks-
ins dósamat, vatnsbaukum, súkkul-
aði og vítamíntöflum o.fl. eins og
fyrr er sagt, en geta mátti sér til
að áhöfnin væri sárþjáð af þreytu,
kulda og matarleysi sólarhringunum
saman. Það var nauðsyn að láta fólk-
ið hafa þá strax tjöld, hitunartæki,
tilbúinn mat, skjólfatnað og ullarvoð-
ir. Veðri mátti ekki treysta til skjótr-
ar björgunar. Þá hefði áhöfnin getað
komið sér upp tjaldbúðum fjarri-l^.
hundaspangóli og bensínmengun og
getað átt þolanlega ævi meðan beðið
var eftir björgun.
Kem ég nú aftur að því að við
vorum illa búnir til jökulgöngunnar.
Ymislegt höfðum við þó tekið með
að heiman til öryggis þó búist væri
til ferðar í skyndi. Veðurútlitið
seinnipart nætur við Kistufell var svo
slæmt að ekki var búist við nema
tilraunagöngu inn á jökul og því flest
sem til björgunar og öryggis heyrði
skilið eftir í tjöldunum.
Það var undarlega lítið flogið af
íslenskum flugvélum okkur til lið-
sinnis þennan dag. Aðeins ein, sú
sem flaug yfír okkur á fímmta tíma
göngunnar sem fyrr segir.
Það var sjáanlegt þegar á slysstað' -
var komið að ekkert mátti útaf bera
í bakaleið ef vel átti að fara. Við
settum traust okkar á amerískar
flugvélar sem sífellt voru á sveimi
yfír jöklinum og mundu flugmenn
þeirra hafa staðið í talsambandi við
landa sína í björgunarvélinni.
Hvernig stóð á að þeir brugðust
svo trausti okkar og höfðu næstum
stefnt öllu í voða, skiluðu ekki hjálp-
arbeiðni til Kistufellsbúa, drykkjar-
beiðni afgreidd sem áður er sagt og
síðast láta okkar menn, Þorstein og
Þórarin, bíða árangurslaust til myrk-
urs við björgunarflugvélina og þeim
með því stefnt í lífshættu ásamt flug-
mönnunum sjálfum.
Ekki hefði það verið góður kostur
fyrir sleðamenn og flugfreyjuna að
hafa náttstað í snjóhúsi á jöklinum
eins og þó kom til mála. Flestir vor-
um við blautir í fætur því skiðaskór
þeirra tíma þoldu ekki svona langa
stöðu á klaka sem á skíðin hlóðst,
sólamir urðu gegnblautir. Fatnaður
okkar var orðinn rakur af svita og
ekki nógu skjólgóður til langrar dval-
ar. Ingigerður flugfreyja var þegar
búin að líða það af kulda og hör-
mungum að ekki var á bætandi, en
hamingjan var með og því endaði
jökulgangan vel, allar frásagnir eru
eins og skemmtileg skáldsaga sem
endar vel.
Höfuadur er kunnur fjallagarpur
frá HelluvaðiíMývatnssveit, bú-
settur á Akureyri.
Nokkrir jeppanna á leið að Kistufelli.