Morgunblaðið - 24.04.1988, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 24. APRÍL 1988
33
segir í greinargerðinni að sameigin-
leg forsjá hafi þann kost að ef ann-
að foreldri andast eða verður óhæft
til þess að gegna forsjánni þá sé
fyrir hendi skipan forsjár sem gerir
afskipti stjórnvalda óþörf.
Eins og fram hefur komið eru
uppi talsverðar efasemdir um að
tímabært sé að lögleiða sameigin-
lega forsjá hér á landi. Sumt sér-
frótt fólk telur þá hættu vera fyrir
hendi að sameiginleg forsjá verði
talinn réttur foreldra en ekki verði
litið nægilega mikið til hagsmuna
bamsins. Þeir sem að frumvarpinu
standa segja hins vegar að þessu
frumvarpi sé fyrst og fremst ætlað
að tryggja hagsmuni bamsins og
vonast til að það fækki forsjármál-
um, verði það að lögum. Þeir benda
á að sameiginleg forsjá geti verkað
sem hvatning til foreldra sem ekki
búa saman að leggja sig fram um
á að halda í lífsbaráttunni. Það er
ugglaust öllum hollt að hafa það
hugfast að stundum verða böm
fyrir svo óbætanlegu tjóni við slíkar
deilur, að sem fullorðnu fólki veitist
þeim erfitt að fóta sig í tilverunni.
Sameiginlega forsjá - gallar
og kostir
Sumir kynnu að halda að sameig-
inleg forsjá myndi henta við slíkar
kringumstæður sem hér að ofan var
lýst. Sérfróðu fólki ber saman um
að sú geti varla verið raunin. Menn
leggja áherslu á að sameiginleg
forsjá geri miklar kröfur til foreldra
og annarra sem í það mál bland-
ast. I átjándu grein lagafrumvarps-
ins segir svo að samningur um sam-
eiginlega forsjá sé því aðeins gildur
að valdsmaður staðfesti hann og
skal samningur staðfestur nema
telja verði að hann sé barni eigi
fyrir bestu. Sumir sem um þessi
mál hafa fjallað vilja meina að
valdsmaður sé sjaldnast í þeirri
aðstöðu að geta sannreynt hvað sé
barni fyrir bestu. Það hvílir því
þung ábyrgð á herðum þeirra for-
eldra sem slíkan samning gera. Ef
illa tekst til getur slík skipan orðið
til þess að draga forsjármál á lang-
inn. Samningur um sameiginlega
forsjá er uppsegjanlegur ef sam-
komulagsgrundvöllur er ekki fyrir
hendi lengur. Ef slíkur samningur
er gerður, en heldur svo ekki, blas-
ir oft forsjárdeila við.
I greinargerð sem fylgir fyrr-
nefndu lagafrumvarpi er lögð
áhersla á, að í samningi um sameig-
inlega forsjá barns felist ekki í
sjálfu sér að barn búi hjá báðum
foreldrum og því síður jafn lengi
ár hvert hjá hvoru um sig. Þar sem
þessi skipan hefur verið reynd býr
bamið venjulega hjá öðru foreldra
sinna, miklu fátíðara er að þessu
sé á annan veg háttað, en þá helst
ef fólk býr í grennd hvort við annað
og barnið þarf t.d. ekki af þeim
sökum að skipta um skóla eða
barnaheimili.
Það krefst mikillar aðlögunar og
tillitsemi ef fólk, sem býr ekki sam-
an, á að geta vandræðalaust haft
með höndum sameiginlega forsjá
bama. Sé fólk vel hugsandi, þrosk-
að og tillitsamt getur þetta þó geng-
ið vel. Komi hins vegar fleiri inni í
málið krefst það nýrrar aðlögunar
og þess meiri sem fleiri bætast í
hópinn. Reynslan sýnir að mjög
margt fólk sem skilur, giftir sig
aftur eða tekur upp sambúð við
annan aðila. Samkvæmt íslenskum
lögum deilir fólk, sem giftist eða
býr með aðila sem hefur forsjá
barns, forsjánni með maka sínum.
Þessu er á annan veg farið í þeim
löndum þar sem sameiginleg forsjá
hefur verið reynd fram að þessu.
Vegna þessarar sérstöðu íslenskra
laga er líklegt að sú staða kunni
að koma upp að þrír eða fjórir aðil-
ar fari með forsjá eins barns ef t.d.
báðir foreldramir gifta sig aftur.
Þetta telja margir að geti orðið
þungt í vöfum og geri miklar kröf-
ur til tillitsemi og aðlögunarhæfni
allra forsjármannanna. Samningur
um sameiginlega forsjá er uppsegj-
anlegur ef aðilar telja að samkomu-
lagsgrundvöllur sé brostinn. Setjum
nú svo að annað kynforeldrið skilji
við hinn nýja maka sinn. Þá kann
svo að fara að samningurinn falli
úr gildi og sú staða getur komið
upp að hver hinna fjögurra forsjár-
manna geti farið fram á að fá for-
ræði barnsins. Þessi skipan mála
getur því leitt af sér enn flóknari
forsjármál en nú eru tíðust, þó vafa-
laust yrðu þau mál fá.
Ef tíunduð eru rök gegn sameig-
inlegri forsjá sem fram koma í
greinargerð með umræddu laga-
frumvarpi þá má m.a. benda á að
slík skipan gengur gegn því við-
horfi norrænna sifjalaga að farsæl-
ast sé fyrir uppeldisstarfið að einn
uppalandi fjalli sem mest þar um.
Telja menn vænlegra að rýmkva
fremur reglur um umgengnisrétt
og auka upplýsingastarfsemi á því
sviði. Bent er á að samkomulag um
sameiginlega forsjá sé oft skamm-
góður vermir og sú hætta sé fyrir
hendi að ágreiningur fráskilinna
foreldra haldi áfram og barnið verði
þannig í auknum mæli skotspónn
og bitbein þeirra átaka. Þess má
geta að þegar forsjárreglur voru
endurskoðaðar í Vestur-Þýskalandi
árið 1979 var því hafnað að lög-
festa heimild fyrir foreldra til að
mæla fyrir um sameiginlega forsjá.
I umræddir greinargerð eru einn-
ig tíunduð rök með sameiginlegri
forsjá. Meðal þeirra er sú röksemd
að sameiginleg forsjá geti verið
láusn á miklum átökum og tog-
streitu milli foreldra útaf forsjá
barna og sætt það foreldrið sem
barnið býr ekki hjá betur við sinn
hlut, ef því er tryggður afskiptarétt-
ur af persónuhögum barnsins og
hlutdeild í umsýslu vegna fjármála
þess. Bent er á að ef samningurinn
rofnar þá þá geti sá tími sem liðinn
sé orðið til þess að hægara sé að
leiða forsjármál til lykta. Einnig
að standa saman að umönnun barna
Það er margra manna mál að
mjög skorti á að fólk hafi yfirleitt
aðgang að nægilegri ráðgjöf í sam-
bandi við hjónaskilnaði. Oft hefur
tekist að koma í veg fyrir forsjár-
deilu með því að ræða við fólk í
tíma og hugsanlega væri hægt að
fækka hjónaskilnuðum með því að
fá fólk til að ræða saman og að-
stoða það við að leysa úr deilum
sínum. Samkvæmt upplýsingum
Dómsmálaráðuneytisins var úr-
skurðað í um það bil 40 forsjár
málum á hverju hinna þriggja s.l.
ára. Langtum fleiri mál berast en
úrskurðað er í og það þýðir að mjög
margir deiluaðilar sættast. Úr-
skurðum í forsjármálum hefur
greinilega ekki fjölgað í neinu hlut-
falli við fjölgun hjónaskilnaða og
er það m.a. þakkað því að æ meiri
áhersla er lögð á sáttameðferð og
sáttatilraunir af hálfu ráðuneytisins
og bamavemdaryfirvalda.
Vafalaust er það takmark flestra
þeirra sem ala af sér bam að það
komist til manndóms og verði nýt
manneskja sínu þjóðfélagi. Slíkt
fólk er líka sannkallaður auður
hvers þjóðfélags. Með þetta tak-
mark í huga er það verðugt við-
fangsefni að reyna að sjá til þess
með öllum ráðum að sem flest börn
komist klakklaust í gegnum þá
þraut sem upplausn heimilis getur
haft í för með sér. En þó vissulega
sé þar þarft verk að vinna ber á
hitt að líta að betra er heilt en vel
gróið. Lokamarkmiðið hlýtur því að
vera að búa fólk svo undir lífið og
sambúð við aðra að það gangi í
hjónaband með þá vitneskju í vega-
nesti sem tryggir því farsæld í þeim
efnum um ókomna æfitíð.
Texti: Guðrún Guðlaugsdóttir
(Grein þessi er samin að tilhlutan
nefndar sem annanst undirbúing
fyrir Norrænt barnaverndarþing
sem halda á hér á landi í sumar.
Við ritun þessarar greinar var
stuðst við upplýsingar frá Drifu
Pálsdóttur deildarstjóra hjá Dóms-
málaráðuneyti, Sigríðir Ingvars-
dóttur formanns Barnaverndarráðs
og Helgu Þórólfsdóttur félagsráð-
gjafa hjá Pélagsmálastofnun
Reykjavíkur í Vonarstræti.
Námskeiö
Sjálf sþekking - Sjálfsöryggi
Á námskeiöinu kynnast þátttakendur:
© Hvaða persónulegan stíl þeir hafa í samskiptum
• Hvernig má greina og skilja samskipti
• Hvernig ráða má við gagnrýni
• Hvernig finna má lausnir í árekstrum
• Hvernig læra má samskipti sem auka sjálfsöryggi
Leiöbeinendur
eru
sálfræðingarnir
Álfheiöur Steinþórsdóttir og Guðfinna Eydal.
Innritun og nánari upplýsingar
í símum Sálfræðistöðvarinnar:
62 30 75 og 21110 kl. 11-12.
SUNDAHÖFN
Vijjum ráða í eftirtaiin störf:
1. Akstur og stjórn vörulyftara
Upplagt fyrir eldklára og glögga ökumenn,
helst með meirapróf eða reynslu.
Um er að ræða störf með og án vaktavinnu.
Þeir sem vilja slá til hringi sem fyrst í stjóm-
stöð, sími 689850.
Sundahöfn er skemmtilegur vinnustaður.
Þar er hressandi vinnuandi viö nútímaleg
skilyrði. Gottmötuneyti.
Hjá EIMSKIP eru miklirframtíðarmögu-
leikar fyrir dugandi fólk.
EIMSKIP
KRÖFTUGTFÓLK KRÖFTUGT FYRIRTÆKI
OÍTIROn
AFGREIÐSL UKASSAR