Morgunblaðið - 21.08.1988, Blaðsíða 53

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. ÁGÚST 1988
53
irðlampi
Gerd Grieg
Nokkur minningarorð
Látin er í heimalandi sínu í hárri
elli norska leikkonan Gerd Grieg.
Tengsl norskrar og íslenskrar leik-
listar hafa verið allnokkur á þess-
ari öld, allar götur frá því Johanne
Dybwad bar hlutverk Höllu í
Pjalla-Eyvindi fram til sigurs í
Kaupmannahöfn vorið 1912. En
einskis hlutur er þó stærri í þeirri
sögu en Gerdar Grieg, og fer því
vel að hún sé hér kvödd nokkrum
orðum. Gerd Egede Nissen hét hún
í fyrstu, fædd 1895, dóttir póst-
meistarans í Stafangri. Sá póst-
meistari hefur lagt meira til norskr-
ar leiklistarsögu en flestir aðrir því
að sex af bömum hans urðu leikar-
ar. Sá sem hér heldur á penna átti
því láni að fagna, að vinna með
einu þeirra systkina, Stig Egede
Nissen, sem fór með hlutverk séra
Jóns Pnmusar í Kristnihaldi undir
Jöli, þegar það var leikið í Þránd-
heimi fyrir rúmum áratug.
Öll urðu þau systkin góðir leikar-
ar og nýtir, en mest frægðarorð fór
þó alla tíð af Gerd, allt frá því hún
komung steig sín fyrstu spor á leik-
sviði. Um skeið yfirgaf hún þó leik-
sviðið og helgaði sig fyölskyldulífi,
en sneri þó brátt aftur, og á ámnum
1925-40 átti hún sitt blómaskeið á
sviði Þjóðleikhússins norska. Þar
lék hún fjölda kröfumikilla hlut-
verka með minnisverðum hætti og
nægir þar að nefna Maríu Stuart
hjá Schiller, Violu hjá Shakespeare
og hetjur Ibsens og annarra önd-
vegishöfunda norskra. Á þessum
árúm vom emnig starfandi við Þjóð-
leikhúsið í Osló leikkonurnar Tore
Segelcke (sem síðar lék Nóm á öll-
um Norðurlöndum og m.a. hér) og
Aase Bye, en þetta þrístirni varpaði
óvenjulegum ljóma yfir leikhóp
hússins.
Seint á fjórða áratugnum gekk
Gerd Grieg að eiga eitt fremsta
skáld Norðmanna á þeim tíma, ljóð-
skáld rómað og leikskáld, Nordahl
Grieg. Og þannig atvikaðist það,
að Gerd skolaði til íslands í fylgd
manns síns, sem var í her frjálsra
Norðmanna. Nordahl Grieg komst
fljótt í kunningsskap og vináttu við
íslensk skáld og hafði áhrif á þau
mörg, en Gerd hafði ekki dvalist
hér lengi áður en hún tók að starfa
með íslensku leikhúsfólki. Og þann-
ig atvikaðist það, að Gerd var hér
að vinna í leikhúsinu, þegar boðin
bámst um örlög manns hennar.
Gerd Grieg lék hér tvö af kunn-
ustu hlutverkum sínum, Heddu
Gebler í samnefndu leikriti Ibsens
og Tom Parsberg í Paul Lange og
Tora Parsberg eftir Björnstjeme
Björnsson á vegum Leikfélags
Reykjavíkur. Jafnframt stjómaði
hún þessum sýningum, svo og sýn-
ingunni á Pétri Gaut, sem LR og
Tónlistarfélagið stóðu að í samein-
ingu. Hún stýrði og fyrir Leikfélag
Akureyrar Brúðuheimili Ibsens, og
loks stjómaði hún á vegum Nor-
ræna félagsins Veislunni á Sól-
haugnum. Því hefur verið haldið
fram, að verkefnavalið á stríðsámn-
um í Iðnó hafi verið nokkuð dönsku-
skotið og norskuskotið, og er auð-
velt að sannfæra sig um það með
því að renna yfir verkefnin; því
hefur einnig verið haldið fram, að
það hafi ekki verið tilviljun, að hug-
urinn reikaði oftar en ella til þess-
ara tveggja okkar frændþjóða á
þeim ámm. Lætur því að líkum,
hversu mikill fengur okkur leikhús-
fólki var að því að vinna með frú
Grieg að þessum verkefnum, og
ekki er fráleitt að ímynda sér, að
hún hafi einhver áhrif haft á það
val.
Eftir stríðið fluttist frú Grieg
heim til Noregs og lék þar og leik-
stýrði um skeið, en þó færri ár en
skyldi, því að heilsubrestur sagði
til sín. Þó áttum við þess kost að
sjá hana leika Rebekku West í Ros-
mersholm í gestaleik frá Þjóðleik-
húsinu norska 1948; þar var valinn
maður í hverju hlutverki, og um
stjórnvölinn hélt sú gamla kempa
Agnes Mowinckel. Og sjálf kom svo
‘Gerd Grieg Og' Stjómaði í Þjoðléik-'
húsinu okkar Villiönd Ibsens í þýð-
ingu Nóbelsskáldsins 1953.
Atvik höguðu því svo, að ég sá
frú Grieg aldrei á sviði og hef þurft
að láta mér nægja lýsingar af glæsi-
mennsku hennar, fegurð og gáfum.
Hins vegar kynntist ég henni lítil-
lega sjálfur. Hún hélt tryggð við
landið og sína vini hér og kom oft.
Einn vina hennar var Davíð skáld
Stefánsson og er mér ekki gmn-
laust um, að kunningsskapurinn við
Gerd hafi haft áhrif á efnisval
Davíðs í hans síðasta leikriti; það
heitir sem kunnugt er Landið
gleymda og fjallar um trúboða
Grænlands, Hans Egede, forföður
Gerd Grieg. í einni af þessum ferð-
um sínum átti Gerd Grieg stóraf-
mæli og kaus að halda upp á það
hér í Reykjavík. Við Auður Sveins-
dóttir Laxness buðum henni þá í
sitt gamla leikhús við Tjörnina og
þar sá hún þá frægu sýningu á
Þjófum, líkum og fögmm konum
og þótti gaman að. Og af þeim
stuttu kynnum var auðvelt að gera
sér í hugarlund, hvílíka töfra þessi
dáða leikkona hafði átt á sviðinu.
En áhorfendur em stundum undar-
lega gleymnir og gmnur er mér á,
að hún, sem hafði verið svo dáð um
árin, hafi verið býsna einmana sín
síðustu ár. Eitt sinn löngu síðar en
við hittumst í Iðnó, var ég að vinna
í Noregi og sendi henni þá kveðju.
Það hittist svo á, að ég fór heim
nokkmm dögum síðar. Ekki hafði
ég marga daga hér heima verið er
ég fékk eftirfarandi skeyti: Takk
for hilsen. Glad pásk. Gerd. —
Gerd Grieg var jarðsungin í gær.
Við þá útför flutti annar öldungur
norskrar leiklistar, Per Aabel, ljóðið
Gerd eftir Nordal Grieg. Mér er
sagt, að þar hafi ekkert þurrt auga
verið.
Blessuð sé minning Gerdar
Grieg.
1818
Sveinn Einarsson
Gerd Grieg: Tora Parsberg; „Po-
ul Lange og Tora Parsberg"
1944.
GIBIGIANA - borolampi
WALt - veggljós
ARCO - standlampi
STYLOS - standlampi
ARIETTE * veggljös
BUTTERFLY - standlampi