Morgunblaðið - 07.10.1988, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 7. OKTÓBER 1988
Skerum kerfið upp!
eftir Bjöm Arnórsson
Það eru til nokkuð margar þekkt-
ar sögur, þar sem góðlátlegt grín
er gert að notkun hagfræðilegra
hugtaka.
Ein Qallar um hagfræðing einn
á göngu, er kemur að risastóru
vatni þvert á leið sinni. Eftir nokkr-
ar vangaveltur rifjast upp fyrir hon-
um sú vitneskja að vatnið sé innan
við hálfan metra að dýpt — að
meðaltali — svo hann brettir upp
skálmamar, veður út í og drukknar
í mesta frávikinu frá meðaltalinu,
en þá var dýptin orðin um 10 metr-
ar!
Önnur saga segir síðan frá lækn-
inum, sem var með hundrað manns
á sínum snærum. Hann var sam-
viskusamur og beitti almennum
aðgerðum til að koma i veg fyrir
að þeir veiktust. Þetta voru fyrst
og fremst fyrirbyggjandi aðgerðir
svo sem almennar ráðleggingar um
fæði og annan aðbúnað og grannt
eftirlit með heilsufari. Þar kom þó
að því að tíu fengu 40 stiga hita.
Læknirinn fann snariega út að
meðalhiti sjúklinganna var þijár
kommur og gaf öllum magnyl, í
stað þess að beita sértækum að-
gerðum á hvern og einn hinna tíu
sjúku.
Sitthvað er um sögur af þessum
toga, en flestar eiga þær það sam-
eiginlegt að gera nokkuð napurt
grín að þeim, sem festast í kenning-
unum og gera ekki greinarmun á
fræðum og raunveruleika.
Sannleikurinn er sá, að í íslensku
efnahagslífi er trúin á meðaltalið
bókstaflega efnahagslegt vanda-
mál, eins og nánar er vikið að síðar.
Orðakleprar
Þá er algengt — ekki síst í stjóm-
málum — að velja sér hugtök, sem
hafa á sér viðfelldinn blæ, frekar
en að þau skýri raunverulegt inni-
hald þess, sem um er verið að flalla.
Dæmi um það eru hugtökin „nið-
urfærsla" og „millifærsla", sem
hafa hljómað æði oft í umræðunni
að undanfömu. í sjálfu sér má segja
að hugtökin séu ekkert verri en
hver önnur, en óneitanlega geta þau
mglað menn í ríminu, einkum þá,
sem era ekki með merkingu þeirra
á hreinu.
Helsti talsmaður íslenskra iðn-
rekenda var ekki myrkur í máli,
þegar hann kvað upp úr með að
millifærsla væri af hinu illa. Hins
vegar mætti vel reyna niðurfærslu.
Hve margir hlustenda gerðu sér
grein fyrir því að auðvitað er niður-
• færsluleiðin einnig millifærsla?
Munurinn er fyrst og fremst sá að
niðurfærsluleiðin — eins og hún er
skilgreind af ráðgjafameftid ríkis-
stjómarinnar — er millifærsla frá
launafólki (eða þeim launamönnum,
sem til næst) til atvinnurekenda.
Talsmaður fiskvinnslunnar tjáði
okkur hins vegar í íjölmiðlum, að
hann og hans menn gætu svo sem
hugsað sér milllifærslu, en með því
skilyrði að ekki yrði millifært innan
fiskvinnslunnar. Með öðram orðum,
hann var það miklu markvissari en
talsmaður iðnrekenda, að honum
var svo sem sama þótt ekki væri
aðeins millifært frá launafólki til
fiskvinnslunnar, það mætti einnig
millifæra frá öðrum atvinnurek-
endum til hennar, en algert skilyrði
að fiskvinnslufyrirtæki í góðu gengi
yrðu ekki látin aðstoða verr stadda
stéttarbræður sína í greininni.
Kjami málsins er því að „niður-
færsluleiðin" og „millifærsluleiðin"
ganga báðar út á að færa fjármagn
frá einum til annars. Mismunurinn
er annars vegar „frá hverjum" til
„hverra" og eins hvort vandi efna-
hagslífsins verði leystur með al-
mennum aðgerðum eingöngu eða
sértækum (sbr. lækninn hér að
framan) eða hvort almennar að-
gerðir og sértækar verði að spila
saman.
Vandinn
Ekki ætla ég mér þá dul að
rekja, í stuttri blaðagrein, allan
þann vanda er steðjar að íslensku
efnahagslífi. Líklega er þó hægt að
fullyrða, án allt of mikillar einföld-
unar, að höfuðvandinn sé tvenns
konar. Annars vegar nokkuð al-
mennur þensluvandi og hins vegar
Um forraðamenn
sólarhringsstofiiana
eftír Gunnar Þormar
Formaður Öryrkjabandalags ís-
lands, Amór Helgason, ritar í Mbl.
15. sept. grein um stefnu Öryrkja-
bandalags íslands í málefnum sólar-
hringsstofnana. í greininni era hug-
leiðingar höfundar um niðurstöður
starfshóps á vegum féiagsmála-
ráðuneytisins, er fyallaði um framtíð
3ja sólarhringsstofnana fyrir
þroskahefta.
Það er í fyllsta máta eðlilegt, að
formaður Öryrkjabandalags íslands
ræði málefni þessi á opinberam
vettvangi. Ætla mætti, að formaður
þessara samtaka hefði staðgóða
þekkingu á málefnum þroskaheftra,
en niðurlag greinarinnar vekur efa-
semdir um að svo sé. Höf. talar um
„að flestir forráðamenn stórra
stofnana fyrir þroskahefta hafí
staðfest að margir þeir, sem þar
búa, gætu flutt f smærri sambýli
og lifað þar sjálfstæðara lífí en
þeir gera nú“.
Rangt er í þessu sambandi að
tala um „flesta forráðamenn". Allir
forráðamenn sólarhringsstofnana
vita og geta staðfest, að á meðal
vistmanna er fólk, sem lifað getiur
sjálfstæðara lífi. Um það er ekki
deilt.
Höf. heldur síðan áfram: „Því
verður að telja það af hinu illa,
þegar þeir hinir sömu reyna með
öllum tilrækum ráðum að ríghalda
í ríkjandi fyrirkomulag og innræta
íbúum stofnananna ótta við allar
breytingar".
Af orðalagi höf. má ætla, að
hann hafi í huga forráðamenn fleiri
en einnar stofnunar. En ekki er
ljóst, hvort hann er að bera forráða-
menn allra stofnana í landinu svo
þungum sökum.
Þar sem undirritaður er einn úr
hópi þessara illa þokkuðu forráða-
manna, verður ekki komist hjá að
biðja formann Öryrkjabandalags
íslands um nánari skýringar á um-
mælum hans.
Á stærstu sólarhringsstofnun-
inni, Kópavogshæli, er stefnt að
fækkun um 7 íbúa á ári. Erfiðlega
hefur gengið að ná þessu mark-
miði, en tæpast verður forráða-
mönnum stofnunarinnar kennt um
það.
Gunnar Þormar
„Stofiianir fyrir
þroskahefta (aðrar en
sambýli) eru ekki til í
núverandi mynd, vegna
þess að einhver ill-
menni „ríghaldi í
ríkjandi fyrirkomu-
Iag“. Stofnanir eru til
einfaldlega vegna þess
að íslenskt þjóðfélag
býður ekki upp á aðra
valkosti.“
Fjölmargir íbúar Sólborgar á
Akureyri hafa á undanfömum áram
flutt á sambýli, enda hafa norðan-
ménn af miklum dugnaði byggt upp
sambýli og vemdaða vinnustaði.
Starfshópur félagsmálaráðuneytis-
ins féllst á tillögur Svæðisstjómar
Norðurlands eystra um fækkun
íbúa og breytingar í þá átt að verða
þjónustumiðstöð fyrir þroskahefta.
Starfshópurinn féllst einnig á til-
lögur stjómar og starfsfólks Skála-
túnsheimilisins um fækkun íbúa
og „nýtingu aðstöðu til stoðþjón-
ustu í þágu fatlaðra utan stofhunar-
innar".
Fyrsta sambýlið á íslandi var
stofriað 1976 af Styrktarfélagi van-
gefínna í Reykjavík. Meðal fyrstu
íbúanna vora 2 frá Skálatúni. Aðrir
hafa fylgt á eftir og hafa nokkrir
þeirra yfirgefið sambýlin og flutt í
eigin íbúðir í Reykjavík. Bygging
sambýla í Mosfellsbæ hefur lengi
verið efst á óskalista stjómar Skála-
túnsheimilisins.
Um framtíð Sólheima í
Grímsnesi er ágreiningur milli
starfshópsins annars vegar og for-
ráðamanna, foreldra og aðstand-
enda hinsvegar. (Sbr. niðurstöður
starfshóps, fslrj. 2.) Vistmenn flytja
burt frá Sólheimum, þegar þeir óska
og aðrir koma í staðinn.
Ótalin era 3 heimili: Tjaldanes
í Mosfellsbæ, Bræðratunga á
ísafirði og Vonarland á Egilsstöð-
um. Hæpið er, að höf. hafí þessar
stofnanir í huga, er hann kveður
upp dóm yfir „forráðamönnum
stórra stofnana".
Nú er þess óskað, að formaður
Öryrkjabandalags íslands upplýsi
afdráttarlaust hvaða forráðamenn
ofangreindra stofnana hann telji,
„að ríghaldi í ríkjandi fyrirkomulag
og innræti íbúum ótta við allar
breytingar".
Undirritaður og aðrir aðstand-
endur þroskaheftra era orðnir lang-
þrejfttir á að hlusta á málflutning
eins og þann, er hér er til umræðu.
Árásir, sem beint er að heimilum
aðstandenda okkar, forráðamönn-
um og starfsfólki bitna ætíð á þeim
er síst skyldi, þeim þroskaheftu.
Stoftianir fyrir þroskahefta (aðr-
ar en sambýli) era ekki til í núver-
andi mynd, vegna þess að einhver
illmenni „ríghaldi í ríkjandi fyrir-
komulag". Stofnanimar era til ein-
faldlega vegna þess að íslenskt
þjóðfélag býður ekki upp á aðra
valkosti.
Tímabært er, að formaður Ör-
yrkjabandalags íslands og ýmsir
aðrir geri sér þetta ljóst.
Höfundur er fulltrúi foreldra í
stjórn SkálatúnsheimiIisinsíMos-
fellsbæ.
Bjöm Araórsson
„Það er augljóst að við
getum firamleitt út-
flutningsvörur okkar á
miklu hagkvæmari
máta en nú er gert og
bendir margt til að um
leið sé hægt að stór-
bæta aðstöðu manna á
landsbyggðinni.“
staðbundnar kreppur undirstöðuat-
vinnugreina, sem heilu byggðarlög-
in byggja afkomu sína á. Auðvitað
mætti nefna ýmislegt fleira (og ber
þar vonandi hæst að afkoma ein-
hvers fjölda launþegafjölskyldna er
þjóðinni allri til vansæmdar), en
þetta era augljóslega þau vanda-
mál, er hæst hefur borið og alla-
vega þau, sem stjómmálamennimir
okkar hafa talið brýnast að leysa.
Það sorglega er að aðferðimar
til að Ieysa annað vandamálið geta
orðið til þess að hitt verði stærra
og Öfugt.
Þensluvandinn
Þó orsakir langvarandi verðbólgu
á íslandi séu margar og mismun-
andi þá ætla ég að flestir séu á
einu máli um að þenslan í þjóð-
félaginu sé allt of mikil. Innbyrðis
geta menn síðan deilt um hvort þar
sé fyrst og fremst um að ræða of-
þenslu í neyslu eða fjárfestingu, en
hvar sem menn vilja nú leggja höf-
uðáhersluna, þá era væntanlega
flestir á því að líklegast sé um of-
þenslu að ræða á báðum þessum
sviðum.
Ég vil — áður en lengra er hald-
ið — taka skýrt fram að ég er á
engan hátt að fullyrða að við eigum
eingöngu að líta á magn fjárfest-
inga eða neyslu eingöngu. Þama
verður auðvitað einnig að skoða
eðli íjárfestinganna og skiptingu
(les: misskiptingu) neyslunnar.
Kjami þessa vanda er þó augljós-
lega sá að vextimir era of lágir,
þe. fjármagnið kostar ekki nógu
mikið til að menn heykist á fjárfest-
ingunni. Offjárfestingin er augljós-
ust í þjónustugreinunum, fyrst og
fremst versluninni á suðvesturhomi
landsins, en auðvelt er að benda á
fjárfestingaendaleysur í útgerð,
fiskvinnslu og landbúnaði.
Landsbyggðarkreppan
Hinn vandinn er, sem fyrr segir,
staðbundnar kreppur þar sem und-
irstöðugreinar og fyrirtæki vissra
byggðarlaga riða til falls.
Ef við takmörkum okkur hér
(plássins vegna) eingöngu við fisk-
vinnsluna þá er rétt að byija á að
nefna ákveðnar óumdeilanlegar
staðreyndir:
1. Fyrirliggjandi upplýsingar um
sundurgreinda stöðu fiskvinnslunn-
ar era frá árinu 1986.
2. Ut frá þeim upplýsingum má
draga þá ályktun að staða ein-
stakra fískvinnslufyrirtælqa er
vægt sagt mjög mismunandi.
3. Allt bendi til að stærð þeirra
fiskvinnslufyrirtækja, sem verst
ganga, sé langt undir meðalstærð
fiskvinnslufyrirtækja í landinu. Af
því má síðan álykta að einhver
þeirra megi að ósekju fara á haus-
inn, án þess að upp komi atvinnu-
leysi
4. Framsetning þjóðhagsstofnunar
á afkomu fískvinnslunnar sýnir ekki
hvar verst stöddu fyrirtækin era
staðsett. Ekki er því hægt að draga
einhlítar ályktanir um hvað brott-
hvarf þeirra hefði í för með sér, því
auðvitað getur lítil fiskvinnsla haft
afgerandi þýðingu í litlu byggðar-
lagi. Krafa fiskvinnslunnar um op-
inbera aðstoð (hvort sem er í formi
gengisfellingar eða annars) kallar
fram þá réttmætu kröfu að birt
verði hver þessi fískvinnslufyrirtæki
era með tilliti til þess hvaða hiut-
verki þau gegna út frá sjónarmiðum
Kristján Jóhannsson framkvæmdastjóri AB, Sofia Wendler starfe-
maður á sýningarbásnum og Haraldur J. Hamar útgefandi á sýning-
arbás AB, Eymundsson og Iceland Review á bókasýningunni í Frank-
fiirt.
Sýna á alþjóðlegu bóka-
sýningunm í Frankfurt
DAGANA 5.-10. október verður
alþjóðlega bókasýningin í Frank-
fiirt haldin í fertugasta sinn.
Sýningin er sú stærsta sinnar
tegundar í heiminum, forlögin
sem sýna eru 7.456 og frá 93
löndúm. Bókatitlar sem kynntir
eru á sýningunni eru um eða
yfir 300.000 og þar af nálægt
60.000 nýútkomnar bækur.
Almenna bókafélagið, Iceland
Review og Eymundsson hafa um
árabil verið með sýningarbás á
bókasýningunni og kynnt útgáfu-
verk sín. Verður svo einnig í ár.
Kynningarstarfið hefur borið góðan
ávöxt. Sem dæmi má nefna bókina
The Naked Machine, ljóð eftir Matt-
hías Johannessen, sem út kom í
Englandi fyrr á þessu ári og er
árangur samninga sem tókust með
Almenna bókafélaginu og Forrest
Books á bókasýningunni 1987.
Að þessu sinni mun AB leggja
sérstaka áherslu á að kynna skáld-
verk Einars Más Guðmundssonar á
sýningunni í Frankfurt. Einar Már
er þegar mjög þekktur á Norður-
löndum, bækur hans hafa komið
út á dönsku, norsku og sænsku.
Þá er skáldsagan Riddarar hring-
stigans væntanleg á þýsku á næstu
vikum. Vonir standa til að skáldsag-
an komi einnig fljótlega út á ensku.
(Fréttatilkynning)