Morgunblaðið - 09.10.1988, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 9. OKTÓBER 1988
Manfred Wömer framkvæmdastj óri Atlantshafsbandalagsins:
Okkar gíldismat
hefur unnið sigur
Látum staðreyndir en ekki fyrirætlanir
ráða afstöðunni til Sovétríkjanna
Manfred Wörner varð fram-
kvæmdastjóri Atlantshafs-
bandalagsins fyrir þremur mán-
uðum. A dögunum voru íslend-
ingar í kynnisferð til höfuð-
stöðva bandalagsins i Brussel
fyrsti slíki hópurinn, sem Wörn-
er hitti í nýju starfi sínu, en
hann var áður varnarmálaráð-
herra Vestur-Þyskalands.
Fréttaritari Morgunblaðsins i
Brussel varð síðan meðal fyrstu
blaðamanna til að fá viðtal við
framkvæmdastjórann sem ber
hlýjan hug til Islands og íslend-
inga. „Ég hef komið til íslands
sem ferðamaður og farið um
landið með eiginkonu minni.
Við leigðum okkur bfi og ókum
vitt og breitt um Iandið í hálfan
mánuð fyrir þremur árum. Ég
varð fyrir miklum áhrifum af
gestrisni og hlýju viðmóti fólks-
ins og auðvitað stórbrotinni
fegurð Iandsins,“ sagði Manf-
red Wömer meðal annars í sam-
talinu sem snerist áð sjálfsögðu
einkum um samskipti austurs
og vesturs og stöðu Atlantshafs-
bandalagsins.
Miklar breytingar virðast á döf-
inni í kommúnistalöndunum basði
íEvrópu og utan, hvaða áhrifhafa
þessar breytingar á starfsemi Atl-
antshafsbandalagsins?
„Það er rétt að breytingar eru
á döfinni, jafnvel grundvallar-
breytingar. Auðvitað stendur ekki
til að breyta Sovétríkjunum í lýð-
ræðisríki samkvæmt okkar skiln-
ingi, en freista á þess að gera sam-
félagið þar skilvirkara, opnara og
á einhvem hátt manneskjulegra
og fijálslyndara. Við fögnum þess-
um breytingum. Hvort eða hvaða
áhrif þær hafa á hemaðarstefnu
Sovétríkjanna er enn ósvarað. Her-
styrkur þeirra hefur ekkert breyst.
Sovéski herinn er jafn fjölmennur
og áður, haldið er áfram að end-
umýja bæði kjamorkuvopn og
hefðbundin vopn. Atlantshafs-
bandalagið verður að taka mið af
athöfnum en ekki orðum. Við verð-
um að láta staðreyndir um Sov-
étríkin ráða afstöðu okkar en ekki
fyrirætlanir ráðamanna þeirra. Á
meðan herstyrkur Sovétríkjanna
minnkar ekki getum við ekki dreg-
ið úr okkar herafla. Öryggi sitt
byggja menn ekki á góðum eða
vondum fyrirætlunum einstakl-
inga, mennimir breytast og fyrir-
ætlanir að sama skapi. Við skulum
vona að breytingar verði í Sov-
étríkjunum og á afstöðu þeirra,
það hlýtur að lokum að koma í ljós
við samningaborðið. Við bíðum
eftir því. Vonandi hefjast viðræður
um takmörkun hefðbundins her-
afla á þessu ári og þá fær Gorbatsj-
ov tækifæri til að sýna hvort hon-
um er alvara. Komi það í ljós hef-
ur það áhrif á stefnu NATO.“
Þú minnist á viðræður um tak-
mörkun hefðbundins herafla. Sýn-
ist þér að flotaumsvif og loftvamir
á Norður-Atlantshafi verði þar á
dagskrá ogþarmeð vamir íslands?
„Ég tel ekki að í þessum viðræð-
um verði rætt um flotastyrk. Við
erum í bandalagi sem kennt er við
Atlantshafíð vegna þess að banda-
lagsríkin eru beggja vegna við
það. Sovétríkin eru hins vegar
meginlandsveldi sem byggist fyrst
og fremst á samskiptum á landi.
Mér sýnist þetta landfræðilega
misvægi útiloka að flotastyrkur
verði ræddur á þessum fundum.
íslendingar hafa ekki eigin her en
land þeirra er þó hemaðarlega
mjög mikilvægt og þess vegna er
framlag þeirra til sameiginlegra
vama umtaisvert þar sem þeir
lejrfa bandalaginu afnot af landi
sínu til eftirlits og öryggisgæslu.
Væntanlegar viðræður breyta ekki
þessari stöðu íslands, mikilvægi
þess verður hið sama og áður. En
almennt miða viðræðumar að því
að auka stöðugleika í samskiptum
austurs og vesturs. Ef árangur
næst njóta íslendingar góðs af
honum á sama hátt og önnur Evró-
puríki."
Vestrænir fjölmiðlar segja
gjaman að Gorbatsjov hafi snúið
á Atlantshafsbandalagið með
fmmkvæði í afvopnunarmálum.
Hvert er átít þitt á þessari fullyrð-
ingu?
„í rauninni er hið gagnstæða
satt. Á hinn bóginn er við okkur
að sakast, fjölmiðlamenn og stjóm-
málamenn, að fólk áttar sig ekki
á þeirri staðreynd. Allt frumkvæði
á liðnum ámm hafa NATO og
vestræn ríki átt. Núll-lausnin og
samkomulagið um útrýmingu með-
aldrægra kjamafiauga í Evrópu,
Stokkhólmsráðstefnan, Helsinki-
fúndurinn, RÖSE-viðræðumar,
START og niðurskurður lang-
drægra kjamavopna um 50%. Alit
þetta byggist á frumkvæði Vestur-
landa. Sama gildir um tiilögur um
jafnvægi í hefðbundnum vopnum,
Gorbatsjov hefur einungis verið að
svara okkar tillögum um þau efni.
Benda má á fmmkvæði ráðherra-
fundarins í Reykjavík í júní á sl.
ári þegar utanríkisráðherramir
settu fram viðhorf NATO til tak-
mörkunar vígbúnaðar. Líta verður
á að innan Atlantshafsbandalags-
ins em sextán fullvalda ríki, sér-
hvert þeirra hefur sína skoðun.
Gorbatsjov þarf ekki að ráðfæra
sig við neinn heldur fer sínu fram.
Það er í rauninni óhugsandi að
keppa við flugeldasýningar Gor-
batsjovs Áður en við leggjum fram
tillögur verðum við að ráðfæra
okkur við öll aðildarríkin. Þá má
minna á að Gorbatsjov endurtekur
iðulega tillögur sem fjölmiðlar
flalla síðan um í hvert sinn sem
nýjar væm. Ef við endurtækjum
sífellt okkar tillögur myndi enginn
gefa þeim málflutningi gaum. Mik-
ilvægast er að við höfum átt fmm-
kvæði og munum halda því.“
Sovétríkin em að flytja herlið
sitt frá Afganistan. I Genf em
hafnar friðarviðræður írana og
íraka. Suður-Afríka er að kalla
heim her sinn frá Angólu og Kúb-
vetjar virðast einnig á leiðinni það-
an. Víetnamar em að fara frá
Kambódíu. Er einhver sameiginleg
skýring á þessari atburðarás?
„Já, það er sameiginleg skýring.
Árangursríkt starf Atlantshafs-
bandalagsins, vamarstyrkur þess
og viiji aðildarþjóðanna til að
stuðla að slökun á alþjóðavettvangi
hefur haft áhrif bæði í alþjóðasam-
skiptum og á stjómvöld í Moskvu.
Sovéskir ráðamenn hafa áttað
sig á því í fyrsta lagi, að herstyrk-
ur tryggir ekki þær pólitísku niður-
stöður sem sóst er eftir. Við höfum
staðið af okkur hemarlegt álag. í
öðm lagi hafa vestræn samfélög
og eftiahagslíf skilað mun betri
árangri á sviði tækni, iðnaðar,
efnahags og velferðar en kommún-
istaríkin. Kommúnisminn hefur
glatað aðdráttarafli sínu, hann
höfðar ekki lengur til þjóða heims-
ins. Það er þetta sem hefur orðið
sovéskum stjómvöldum tileftii til
breyttrar stefnu og endurbóta. Ég
vona að þeim takist að gera það
sem þau boða. Sá árangur sem
náðst hefur verður ekki tryggður
til frambúðar nema Atlantshafs-
bandalagið haldi einingu sinni og
leggi áherslu á nauðsynlegar vam-
ir. Þetta er forsenda þess að vinna
megi að enn frekari slökun í heim-
inum."
Samstarfið innan NATO
og hlutur Evrópu
Forveri þinn íembætti, Carring-
ton lávarður, sagði oft að fjölmiðl-
ar lýstu Atlantshafsbandalaginu á
þann veg að það væri í sífelldri
kreppu. Um þessar mundir er oft-
ast bent á skiptingu kostnaðar eða
jöfnun byrða á milli Evrópu og
Bandaríkjanna í útgjöldum vegna
sameiginlegra varna. Telur þú að
nýr forseti í Bandaríkjunum verði
að draga úr framlögum til sameig-
inlegra vama Evrópu?
„Vonandi ekki. Eg get ekki séð
að Atiantshafsbandalagið sé í
kreppu og er sammála forvera
minum Carrington lávarði. NATO
er traust bandalag og hefur náð
miklum árangri. Þær breytingar
sem em á döfinni í Austur-Evrópu
em vitnisburður þar um. Okkar
gildismat hefur borið sigur. Sam-
félög okkar hafa skilað betri ár-
angri en þau sem Iúta kom-
múnískri forystu, efnahagslíf okk-
ar er afkastameira og veitir betri
Morgunblaðið/Andrés Pétureson
Manfred Wömer, fram-
kvæmdastjóri Atlantshafs-
bandalagsins, leggur áherslu á
mál sitt í skrifstofu sinni í höf-
uðstöðvum bandalagsins í
Brussel.
lífskjör. Ég hef ekki áhyggjur af
einhvers konar kreppum. Auðvitað
þarf að glíma við ýmiss konar
vanda en við ráðum við hann.
Næsti forseti Bandaríkjanna mun
ekki láta sér standa á sama um
kostnaðarskiptinguna frekar en
forystumenn annarra aðildarrílqa.
Umræðan um jafnari byrðar innan
NATO er mikilvæg en ég hygg að
við getum treyst því að Banda-
ríkjamenn leggi áfram sitt af
mörkum með herafla í Evrópu.
Öllum er ljóst að vera Bandaríkja-
manna þar er nauðsynleg til að
tryggja frið og draga úr líkum á
styijöldum."
Sem varnarmálaráðherra Vest-
ur-Þýskalands beittir þú þér fyrir
aukinni samvinnu við Frakka á
hernaðarsviðinu. Sömuleiðis hefur
veríð lögð meirí áhersla á sam-
starfið innan Vestur-Evrópusam-
bandsins. Er þetta liður í viðleitn-
inni til að gera hlut Evrópu í vam-
arsamstarfínu meiri?
„Já, því betri samvinna sem er
með Frökkum og Þjóðverjum því
betra fyrir Evrópu og þeim mun
sterkari sem Evrópa er því öflug-
ara verður vamarsamstarfíð. Sam-
starfíð í Evrópubandalaginu snýst
fyrst og fremst um efnahagsmál
en á sér að sjálfsögðu pólitísk
markmið. Samvinnu á hemaðar-
sviðinu hefur fram undir þetta
verið haldið utan við Evrópubanda-
lagið, aðildarríkin hafa á undanf-
ömu lagt áherslu á að efla þá sam.
vinnu innan Vestur-Evrópusam-
bandsins. Ef Vestur-Evrópusam-
bandið lifír af mun það styrkja
vamir Evrópu en auðvitað getur
það ekki einokað hlut Evrópu í
vamarsamstarfinu innan NATO
vegna þess að Evrópuríkin þar em
ekki öll aðilar. Það er óhugsandi
að útiloka eitthvert aðildarríkja
bandalagsins frá aðild að NATO-
ákvörðunum vegna þess að það er,
eða er ekki, aðili að einhveijum
þrengri og sérhæfðari samtökum.
Væri þannig staðið að málum
þyrftum við ekki Atlantshafs-
bandalagið."
Staða íslands
ísland er aðili að NATO en ekki
Evrópubandalaginu og hefur ekki
uppi neinar áætlanir um að ganga
íþað. Er hugsanlegt að þessi staða
torveldi samstarf Evrópuríkjanna
innan NATO og Iitið verði á ísland
í framtíðinni sem hluta af vömum
Norður-Ameríku en ekki Evrópu?
„Nei, stöðu íslands verður ekki
breytt og íslendingar munu fram-
vegis sem hingað til taka fullan
þátt í ákvörðunum innan banda-
lagsins sem sjálfstæð fullvalda
þjóð hvemig sem mál þróast innan
stofnana og samtaka í Evrópu.
Styrkur Atlantshafsbandalagsins
felst í jafnræði aðildarríkjanna og
ég mun sem framkvæmdastjóri
þess gera allt sem í mínu valdi
stendur til að tryggja að ekkert
ríki verði gert að homreku í þessu
samstarfí vegna þess að það er
ekki aðili að einhveijum samtökum
eða bandalagi. Það sem skiptir
máli er samstarfið innan Atlants-
hafsbandalagsins. “
Vestur-Þýskaland tekurnú auk-
inn þátt í vömum Norður-Evrópu
bæði á landi og sjó, snertir þessi
stefnubreyting ísland á einhvem
hátt?
„Ekki beint, en á óbeinan hátt
vegna þess að stöðugleiki verður
betur tryggður á þessum slóðum
og af því njóta íslendingar góðs.
Við verðum að líta á þetta í þvi
samhengi að öll viðleitni Atlants-
hafsbandalagsins beinist að því að
tryggja öryggi allra aðildarríkj-
anna og frið. Hvert svo sem fram-
lagið er hlýtur það alltaf að vera
hagsmunamál allra."
Þegar Þorsteinn Pálsson fyrr-
verandi forsætisráðherra var í op-
inberrí heimsókn í Bandaríkjunum
í ágúst sl. var rætt um framlag
íslands til sameiginlegra vama.
Af því tilefni sagði Rozanne Ridg-
way, aðstoðarutanríkisráðherra,
að framlag Islendinga værí ómet-
anlegt og ekki yrði faríð fram á
meira. Er tekið undir þetta viðhorf
í höfuðstöðvum Atlantshafsbanda-
lagsins?
„Ég tel að Rozanne Ridgway
hafi rétt fyrir sér. Vegna einstæðr-
ar legu íslands er sú aðstaða sem
íslendingar veita mjög mikilvæg
fyrir öryggi og vamir bandalagsins
alls. Er það gott dæmi um að ekki
er einungis unnt að mæla framlög
til bandalagsins í einföldum dæm-
um um íjölda hermanna eða fjár-
framlag. Ég er því fyllilega sam-
mája Ridgway.
Ég hef komið til íslands sem
ferðamaður og farið um landið
með eiginkonu minni. Við leigðum
okkur bíl og ókum vítt og breitt
um landið í hálfan mánuð fyrir
þremur ámm. Ég varð fyrir mikl-
um áhrifum af gestrisni og hlýju
viðmóti fólksins og auðvitað stór-
brotinni fegurð landsins. Mér er
sérlega minnisstæð vera.okkar á
eldsumbrotasvæðinu á norðaustur-
hominu, í nágrenni Mývatns.
Fimm dögum eftir að við vorum
þar gaus hraun nánast úr fótspor-
um okkar. Ég hlakka til að koma
aftur til íslands og hitta þessa
vinalegu þjóð.
Ég vænti þess að í framtíðinni
megi treysta á stuðning ísiensku
þjóðarinnar sem alla tíð hefur ver-
ið traustur bandamaður. íslending-
ar eru duglegt og friðsamt fólk,
þeir vita að friður verður ekki
tryggður nema Atlantshafsbanda-
lagið sé sterkt."
Viðtal:
Kristófer Már Kristinsson