Morgunblaðið - 12.10.1988, Síða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 12. OKTÓBER 1988
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Flaraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
ÁrniJörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 800 kr. á mánuði innanlands. (lausasölu 70 kr. eintakið.
Wörner um
flókna heimsmynd
Iíslenskum stjómmálaum-
ræðum ber æ minna á því
að lögð sé áhersla á grundvall-
aratriði. Umræðumar snúast
að mestu leyti um lausnir á
skammtímavanda. Oftast er
reynt að gera lítið úr megin-
skoðunum og þeim viðhorfum
sem ættu að valda því að menn
skipi sér í ólíka flokka, spum-
ingum eins og þeim hvort held-
ur beri að leggja áherslu á
framtak einstaklinga eða ríkis-
forsjá. Stjómmálamennimir
sjálfír forðast gjaman að
draga slíkar meginlínur, fyrir-
greiðslustarfsemi setur þeim
mun meiri svip á störf þeirra
og stefnu. Að minna á einfalt
atriði eins og það, að þeir safna
skuldum sem lifa um efni
fram, á ekki upp á pallborðið
þegar stjómmálamenn ætla að
leysa allan vanda með því að
færa fé úr einum vasa í annan
með handafli.
Hugmyndafræðileg átök
skiptu heiminum í tvo hluta
eftir síðari heimsstyijöldina.
Þessi skipting hefur verið að
riðlast á undanfömum árum.
Mörkin em ekki alls staðar
jafn skýr og áður. Manfred
Wömer, nýr framkvæmda-
stjóri Atlantshafsbandalags-
ins, víkur að þessu í Morgun-
blaðsviðtali á sunnudag þegar
hann bendir á að bandalagið
hafí náð miklum árangri og
bætir við: „Þær breytingar
sem em á döfínni í Austur-
Evrópu em vitnisburður þar
um. Okkar gildismat hefur
borið sigur. Samfélög okkar
hafa skilað betri árangri en
þau sem lúta kommúnískri for-
ystu, efnahagslíf okkar er af-
kastameira og veitir betri
lífskjör.“ Og annars staðar í
samtalinu minnir hann á þá
staðreynd, að vestræn sam-
félög og efnahagslíf hafí skilað
mun betri árangri á sviði
tækni, iðnaðar, efnahags og
velferðar en kommúnisminn.
„Kommúnisminn hefur glatað
aðdráttarafli sínu, hann höfðar
ekki lengur til þjóða heimsins.
Það er þetta sem hefur orðið
sovéskum stjómvöldum tilefni
til breyttrar stefnu og endur-
bóta. Eg vona að þeim takist
að gera það sem þau boða. Sá
árangur sem náðst hefur verð-
ur ekki tryggður til frambúðar
nema Atlantshafsbandalagið
haldi einingu sinni og leggi
áherslu á nauðsynlegar vamir..
Þetta er forsenda þess að
vinna megi að enn frekari slök-
un í heiminum."
Færa má rök að því að það
sé að ýmsu leyti auðveldara
að lifa í veröld þar sem skilin
eru skörp og menn þurfa ekki
að velkjast í neinum vafa, þeg-
ar þeir taka afstöðu til þess
hvað þeir styðja og hverju þeir
em andvígir. Staða heimsmála
er að þessu leyti flóknari held-
ur en á tímum kalda stríðsins.
Það hefði þótt mikil bíræfni
fyrir þijátíu árum eða svo af
framkvæmdastjóra Atlants-
hafsbandalagsins að lýsa yfír
því, að gildismat lýðræðisríkja,
virðing fyrir mannréttindum
og efnahagsstarfsemi byggð á
markaðsbúskap hefði sigrað
kommúnismann. Nú þykja slík
ummæli sjálfsögð og rétt af
því að hvarvetna í ríkjum
kommúnismans eru menn að
færa sig frá þeim kennisetn-
ingum sem ráðið hafa mestu
um miðstýringu og ofstjóm.
Þessi hugarfarsbreyting skap-
ar nýja og flókna stöðu á al-
þjóðavettvangi og að ýmsu
leyti er vandasamara að vinna
úr henni en þegar línur voru
skýrari.
Mestu skiptir að missa ekki
sjónar á meginatriðum við
lausn stundarvanda. Þegar
árið 1967 mótaði Atlantshafs-
bandalagið þá stefnu að öflug-
ar vamir aðildarríkja þess og
viðleitni til að minnka spenn-
una í samskiptum austurs og
vesturs útiloki ekki hvort ann-
að heldur séu hvort öðm til
stuðnings og fyllingar. Þessari
stefnu er enn fylgt. Hún hefur
skilað góðum árangri og á enn
fullan rétt á sér eða eins og
Manfred Wömer segir rétti-
lega í Morgunblaðsviðtalinu:
„Við verðum að láta stað-
reyndir um Sovétríkin ráða
afstöðu okkar en ekki fyrirætl-
anir ráðamanna þeirra. Á með-
an herstyrkur Sovétríkjanna
minnkar getum við ekki dregið
úr okkar herafla. Öryggi sitt
byggja menn ek'ki á góðum eða
vondum fyrirætlunum ein-
staklinga, mennimir breytast
og fyrirætlanir að sama skapi.
Við skulum vona að breytingar
verði í Sovétríkjunum og á
afstöðu þeirra, það hlýtur að
lokum að koma í Ijós við samn-
ingaborðið. Við bíðum eftir
því.“
AF INNLENDUM
VETTVANGI
HJORTUR GISLASON
Eiga landanir erlendra fískiskipa hér að vera frjálsar?
Deilt um hag’smuni
landsins o g heildai
Á FUNDI Hafnasambands sveitarfélaga fyrir skömmu var sam-
þykkt tillaga þess efnis, að gefa bæri landanir erlendra fískiskipa
í íslenzkum höfnum fíjálsar. Var það rökstutt með umtalsverðum
tekjum, sem hafnirnar og viðkomandi sveitarféiög hefðu af þess-
um löndunum í formi ýmissa gjalda og þjónustu. Sjávarútvegsráð-
herra, Halldór Ásgrímsson, er á öndverðum meiði. Hann telur að
við eigum að nota heimildir til löndunar til samninga við Grænlend-
inga um nýtingu sameiginlegra fiskistofiia svo sem loðnu og
rækju, en vegna veiða þessara tegunda beggja hafa orðið nokkrir
árekstrar. Sjónarmiðin virðast nokkuð ólík. Annars vegar er hugs-
að um auknar tekjur til ákveðinna staða á landinu, hins vegar
heildarhagsmuni, sem erfitt er að meta til fjár. Eigum við að
skerða möguiegar tekjur af þjónustu við erlend fískiskip með þá
von í huga, að samningar náist í áralangri deilu? Náist samningar
ekki, hefur öðrum hagsmunum verið fórnað til lítils, náist samning-
ar hins vegar hlýtur það að koma öllum til góða.
Að hafa áhríf á
nýtingu fískstofiianna
Ein þeirra leiða, sem íslendingar
hafa farið til þess að hafa áhrif á
nýtingu fiskistofna og rækju á haf-
svæðinu í kringum okkur, stofna,
sem eru sameiginlegir með öðrum
þjóðum og veiðast bæði innan og
utan lögsögu okkar, er sú að heim-
ila ekki nema með undanþágum,
landanir erlendra fiskiskipa og eða
þjónustu við þau í íslenzkum höfn-
um. Lög þar að lútandi voru sett
árið 1922 og hafa væntanlega þá
verið liður í því að hafa áhrif á
nýtingu miðanna umhverfis Iandið.
Nú telja stjómvöld, að Grænlend-
ingar og Evrópubandalagið tefli að
minnsta kosti á tæpasta vað hvað
varðar nýtingu rækju, karfa og
fleiri stofna. Með því að gefa land-
anir fijálsar sé sú hætta fyrir hendi
að veiðar á þessum tegundum og
fleirum aukist. Afli, sem útlending-
ar teldu sig ekki geta skilað nægi-
lega ferskum í land í Þýzkalandi
til dæmis, yrði þá tekinn og honum
landað hér. Þegar sá möguleiki
væri ekki fyrir hendi, nýttu menn
ekki aflakvótann. Þó fiskurinn komi
hér til vinnslu og nokkur umsvif
verði vegna þess og ýmis konar
þjónustu við skipin, vegi það ekki
upp á móti hættunni á mögulegri
ofveiði á fiskistofnunum.
Auknar tekjur
hafiianna
Fyrir hafnir landsins, fiskmark-
aði og fiskvinnslu lítur dæmið
kannski öðru vísi út. Nokkur aukn-
ing umsvifa við hafnimar með til-
komu landana erlendra fiskiskipa,
færir þeim og viðkomandi sveitarfé-
lögum auknar tekjur og um leið
aukið ráðstöfunarfé, meiri fiskur
inn á fiskmarkaðina færir þeim
meira fé og meira af fiski til vinnslu
hlýtur að vera akkur svo fremi sem
vinnslan er ekki rekin með tapi. Jón
Guðmundsson, framkvæmdastjóri
Sjólastöðvarinnar í Hafnarfirði,
segir að sér sé kunnugt um áhuga
þýzkra útgerða á löndun hér, þar
sem með því móti geti þær betur
nýtt veiðiheimildir sínar innan
grænlenzku lögsögunnar.
„Heimildir eiga að
vera leyfisbundnar“
Sjávarútvegsráðherra telur að
heimildir til landana erlendra fiski-
skipa hér eigi að vera háðar leyfum
og vera samningsatriði milli íslands
annars vegar og hvers þess lands
sem á í hlut hins vegar. Hafa ber
í huga, að ekki hefur náðst sam-
komulag við Grænlendinga, Færey-
inga og EB um nýtingu loðnunnar,
sem íslendingar og Norðmenn hafa
talið sína eigin og taka Færeyingar
um 65.000 tonn árlega úr þeim
stofni, með samningum við Græn-
lendinga og EB, sem skammta sér
ákveðið magn árlega.
Talsverðir árekstrar hafa orðið á
Dorhn-banka milli íslenzkra rækju-
skipa og danskra varðskipa vegna
ágreinings um veiðar við línuna. í
raun telja bæði íslendingar og þeir
aðrir, sem veiða á þessum slóðum,
að réttast væri að línan yrði ekki
látin gilda, heldur afla skipt á svæð-
inu í einhveiju hlutfalli við afla fyrri
ára til dæmis. Með því móti yrði
auðveldara fyrir alla aðila að stunda
veiðamar.
Taka verður tillit til þess að
bæði þessi mál, línuna á Dorhn-
banka og loðnuskiptinguna, þarf
að leysa og því verður að vega og
meta hvort rétt sé að nota möguleg-
ar landanir hér sem skiptimynt í
slíkum samningum og hvort samn-
ingsstaða veikist eða ekki, verði
landanir gefnar ftjálsar. Ennfremur
verða menn að meta það og vega
hvort hagsmunir þeir, sem um er
að ræða í landi, vega það þungt
að „skiptimyntinni" verði fómað svo
og möguleikunum til að hafa áhrif
á nýtingu sameiginlegra fiski-
stofna. Er það þess virði fyrir hafn-
imar, þjónustufyrirtækin og fisk-
markaðina að fá strax inn meiri
afla og umsvif með þessum hætti,
ef það getur þýtt ofveiði á sameigin-
legum fískistofnum og þá um leið
minnkandi afla okkar íslendinga
síðar meir?
Lögunum beitt á
japanskatogara
Þegar lögin um bann við löndun-
um og þjónustu við erlend fiskiskip
í íslenzkum höfnum voru sett árið
1922, voru erlendir togarar og önn-
ur fískiskip nánast upp í íslenzku
kálgörðunum og sóknin mikil. Til
að draga úr veiði útlendinganna var
því brugðið á það ráð að banna
þeim að landa aflanum hér og sækja
þjónustu í land, nema í neyðartilvik-
um. Eftir þessum lögum var að
mestu farið fram yfír stríð en upp
úr því fór að bera talsvert á því að
erlendir togarar komu til hafnar
eftir þjónustu af ýmsu tagi og var
svo alveg til ársins 1983, þegar
Japanir fóru að venja komur sínar
Ole Basse Mortensen, útgerðarn
grímssyni, sjávarútvegsráðherra,
stjóra, rækjuverksmiðju skipsins.
Grænlenzki rækjutogarinn Tasiil
kosturinn, jógúrt og fleira, bíður
hingað. Líklega hefur mönnum ekki
þótt ástæða til að fara stíft eftir
gildandi lögum, þar sem landhelgin
hafði verið færð út og við réðum
nú yfir miðunum umhverfis landið.
Með tilkomu Japana, breyttist sá
hugsunargangur aftur, fyrst og
fremst þar sem þeir voru að veiðum
við Grænland samkvæmt heimild-
um þaðan. Þar veiddu þeir fiski-
stofna, sem voru sameiginlegir okk-
ur og taldir í hættu vegna ofveiði.
Því var ákveðið að hafa áhrif á
þessar veiðar með því að fram-
fylgja gömlu lögunum og neita Jap-
önum um þjónustu. Það hafði hins
vegar lítil áhrif á þessar veiðar. í
stað þess að sækja þjónustuna hing-
að, fóru Japanir með móðurskip á
miðin, sem gátu veitt þeim flesta
þá þjónustu, sem þeir áður sóttu
hingað. Meðal manna eru því skipt-
ar skoðanir um það hvort skynsam-
legt hafi verið að byggja Japönum
út úr íslenzkum höfnum og hafna
um leið talsverðum tekjum fyrir
vita- og hafnargjöld auk þjónustu
og fleiri þátta.