Morgunblaðið - 06.11.1988, Blaðsíða 14

14
pw 5,aawEr/|övi .3 OTOA<nwvpj? .Œœuairoaffi!*
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 6. NÓVEMBER 1988
eftir Agnesi Bragadóttur
Rœtt viö Þorstein
Pálsson, forntann
Sjálfstœóisflokks-
ins um stöðu hans
í stjórnmálum í
kjölfar stjórnar-
slita
AÐ ER SLAGVEÐUR
úti og ég arka að dyrum
númer þijú við Brúna-
land árla morguns annan
dag nóvembermánaðar,
nánar tiltekið daginn
sem Morgnnblaðið á 75
ára afmæli. Þorsteinn
Pálsson, formaður Sjáif-
stæðisQokksins og fyrr-
verandi forsætisráðherra, aðeins 41 árs
gamall, kemur til dyra, peysuklæddur, á
Qauelisbuxum — afskaplega óformanns-
legur myndu sjálfsagt margir hvitQib-
barnir og upparnir segja. Upparnir í
SjálfstæðisQokknum eru eitt af þvi sem
við ætlum að ræða, en einnig flölda-
margt annað, svo sem það hvort Þor-
steinn er á leiðinni út úr pólitik og klofh-
inginn sem varð i SjálfstæðisQokknum
þegar Albert Guðmundsson stofaaði
BorgaraQokkinn, en Þorsteinn nefiiir
þann atburð „slys“.
Það er notalegt að koma inn í hlýjuna á
fallegu heimili þeirra Ingibjargar, sem Þor-
steinn kallar alltaf Imbu, og hreiðra um sig
í sófa áður en ritvopnið er hafið á loft.
Þorsteinn skenkir kaffi og fremur ekkert
hlutleysisbrot með því að greina frá því að
þetta sé ekki Bragakaffi — en slíkt brot var
hann ákærður fyrir að hafa framið í morgun-
þætti hjá Páli Heiðari Jónssyni þegar Þor-
steinn var ritstjóri Vísis. Þá sagði Þorsteinn
við Pál Heiðar að kaffíð væri svo vont að
það mætti ætla að þetta væri Bragakaffi.
Málið var tekið fyrir í útvarpsráði sem brot
á hlutleysisreglum og Páli Heiðari var eftir
það uppálagt að spyrja ekki gesti sína hvem-
ig þeim þætti kaffíð!
— Þorsteinn, það verður ekki sagt um
þig að þú hafir erft pólitískan áhuga þinn
og völd. Af hvaða neista kviknaði þessi logi?
„Ég man nú bara ekki eftir mér öðru
vísi en með pólitískan áhuga. Það er rétt
að því fer mjög fjarri að pólitík hafí verið
haldið að mér í mínum uppvexti. En það lá
alltaf beint við að verða sjálfstæðismaður."
Af hveiju lá það beint við? Var það
vegna þess sem þú last, eða vegna ein-
hvers annars?
„Ég var miklu yngri en svo, þegar ég var
orðinn sjálfstæðismaður, að það stafaði af
miklum lestri. Það má held ég fyrst og
fremst skýra þetta með einhverri tilfínningu
fyrir umhverfínu. Ég minnist þess sem
strákur á Selfossi, einhveiju sinni fyrir jól,
þegar epli og appelsinur voru skammtaðar
vörur, að sum heimili urðu útundan. Það
gerist einhvem véginn af sjálfu sér, ef menn
hafa tilfinningu fyrir umhverfi sínu, að þeir
skynja sjálfstæðisstefnuna sem réttlætis-
stefnu. Böm hafa næmari tilfinningu fyrir
réttlæti og misrétti en fullorðna fólkið.
Ályktanir sem böm draga af atburði sem
þessum, geta þess vegna mótað stjóm-
málaskoðanir þeirra síðar meir."
Þorsteinn gekk í Heimdall þegar hann
hóf nám við Verzlunarskólann, 14 ára gam-
all. „Það er víst kallað að vera ekta stutt-
buxna stjómmálamaður," segir hann spozk-
ur á svip. „Á þeim tíma las ég allt sem ég
komst yfír um pólitík, því ég hafði mikinn
áhuga á stjómmálasögu."
— Því er haldið fram að þú hafír allt
að því gamaldags ást á þjóðlegum menning-
aræ-fi okkar.
„Það er sjálfsagt ekki til sérstakra vin-
sælda fallið að vera gamaldags, en ég verð
að játa að það eru í mínu sinni tveir pólar:
Annars vegar þessi, sem þú kannski rétti-
lega nefnir þjóðleg viðhorf, sem er tilfinning
fyrir þjóðemi okkar og menningu, og hins
vegar þörf fyrir að ryðja nýjungum braut.
Ég er þeirrar skoðunar að sá rómantíski
andi sem einkenndi forystumenn sjálfstæðis-
baráttunnar hafí haft jákvæð áhrif og upp-.
byggileg á hugsanir manna; Mér fyndist
það vera tómlegt að vera íslendingur ef
þessi gamaldags neisti væri ekki fyrir hendi
og ég hefði ekki áhuga á að vera í pólitík,
ef ekki mætti rækta hann. Sjálfstæðisflokk-
urinn er sprottinn úr þessum jarðvegi og
stofninn má ekki slitna frá rót sinni."
— Sumir sjálfstæðismenn telja að Morg-
unblaðið hafí í skrifum sínum brugðist sjálf-
stæðisstefnunni sagði ég í fréttaskýringu
hér í blaðinu um daginn og tel mig hafa
heimildir fyrir því. Hvemig skilgreinir þú
sjálfstæðisstefnuna og er hún eitthvað eitt?
„Svarið er nei. Sjálfstæðisstefnan er
miklu flóknara fyrirbrigði en svo að hún sé
eitthvað eitt atriði — óumbreytanleg form-
úla — uppsláttarbók sem menn geta flett
upp í til þess að fá lausnir á þeim við-
fangsefnum sem þeir eru að fást við á hveij-
um degi. Sjálfstæðisstefnan er hins vegar
heilsteypt hugmjmd um uppbyggingu þjóð-
félagsins á grundvelli einstaklingsfrelsis og
atvinnufrelsis, þar sem hagsmunir allra
stétta eru tengdir saman. \
Ég er þeirrar skoðunar að Morgunblaðið
verði sem sjálfstæður fjölmiðill að hasla sér
völl í nútímaumhverfí. Það er fjarri mér að
gera kröfu til þess að blaðið sé flokksmál-
gagn. Ég held að það væri óhollt fyrir
Morgunblaðið og það væri líka slæmt fyrir
Sjálfstæðisflokkinn.
Ég minnist þess þegar ég fór sem Morg-
unblaðsmaður yfír á Vísi. Þá var verið að
færa blöð undan flokksyfírráðum og uppa-
lendur mínir á Morgunblaðinu sem þá voru
fíokkshollari en nú áttu það til að gagnrýna
ritstjóm mfna á Vísi. Þá var ég að stýra
dagblaði en ekki stjómmálaflokki,“ segir
Þorsteinn og gerir enga tilraun til þess að
leyna því að þessi upprifjun vekur honum
hlátur. Heldur síðan áfram og segir: „Ég
er ákaflega ánægður með það að uppalend-
umir skuli nú hafa meiri skilning á því sem
ég var þá að gera, en þeir höfðu.
Það er rétt að ýmsum sjálfstæðismönnum
fínnst Morgunblaðið hafa bmgðist. Þeir líta
á blaðið sem málgagn og dæma það sam-
kvæmt því. Þó að blaðið sé ekki lengur
flokksmálgagn, þá hafa öll blöð sál og ef
þau hafa hvorki hugsjón né heimspeki að
leiðarljósi, verða þau ekki útbreidd eins og
Morgunblaðið. Það hefur verið afar sterkur
þáttur í öllum störfum Sjálfstæðisflokksins
að hlú að atvinnulífinu i landinu. Það er
sammerkt með mörgum sjálfstæðismönnum
að við teljum að Morgunblaðið hafí í skrifum
sínum um atvinnumál ekki haft sömu tilfinn-
ingu fyrir atvinnulífinu og stundum áður.“
— Getur þú nefnt einhver dæmi um svona
skrif Morgunblaðsins?
„Ég get nefnt sem dæmi deilur þess við
forystumenn fískvinnslunnar í landinu."
— Forystumál Sjálfstæðisflokksins og
samsetning hans — Ólafur Thors lenti í
miklum erfíðleikum þegar Þjóðstjómin var
mynduð og Jakob Möller kom þá inn í stjóm-
ina Ólafi til styrktar. Þarf Sjálfstæðisflokk-
urinn, sem er einskonar bandalag ýmissa
afla og hagsmunahópa, kannski alltaf á
slíkum andstæðum að halda? Þá koma nöfn
i hugann eins og Gunnar Thoroddsen og
Albert Guðmundsson.
Þorsteinn tekur Ólafssögu ofan úr hillu
og blaðar í henni. Augljóst er að bókunum
hefur oft verið flett og þær mikið lesnar.
Segir síðan:
„SJÁLFSTÆÐISFLOKKURINN ER
afar breið fylking, en það þýðir ekki að
hann þurfi að vera ósamstæður. Breið
stjómmálafylking verður að vera sveigjan-
leg. Þar hljóta jafnan að koma upp mismun-
andi viðhorf eftir aðstæðum í þjóðfélaginu.
Það sem tengir menn saman er ein grund-
vallarhugmynd, sjálfstæðisstefnan. Það
skiptir miklu máli að það sé eðlilegt jafn-
vægi innan flokksins. Klofningurinn þegar
Albert Guðmundsson stofnaði Borgara-
flokkinn var slys, en afstaðan er sú að Sjálf-
stæðisflokkurinn er opinn. Borgaraleg,
fijálslynd fylking byggist á því. Lögmálið
er alveg jafngilt í dag og þegar Ólafur
Thors þurfti að valda aðild sína að Þjóð-
stjóminni, sem varð reyndar endaslepp eins
og fleiri þriggja flokka stjómir í þessu
landi."
— Þolgæði og umburðarlyndi þarf til
forystu í flokki eins og Sjálfstæðisflokknum,
þar sem formaður verður að sjá í gegnum
fingur við samheija sem pólitíska andstæð-
inga.
„Reynsla mín er sú að það þarf bæði stað-
festu og þolgæði."
— Hefur þú yfír slíkum eiginleikum að
ráða í nægum mæli?
„Þú skalt spyija einhveija aðra að því
en mig. Sumir gagnrýna mig fyrir að hafa
ekki næga staðfestu og aðrir fyrir að vera
of einstrengingslegur. Maður getur ekki
vænst þess að takast jafnflókið verkefni á
hendur án þess að sæta gagnrýni."
— Jón Þorláksson og arftakar hans lögðu
ríka áherslu á sterk tengsl flokksins við
launþegahreyfinguna í landinu. Hafa þau
tengsl verið nægilega ræktuð í þinni for-
mannstíð?
Þorsteinn hallar sér makindalega aftur í
sófanum en segir svo:
„Þú talar um arftaka Jóns Þorlákssonar.
Ég er einn af þeim. Það hefur ekkert breyst
í þessum efnum, nema þá að kannski hefur
verið tekið meira tillit til launþegaforyst-
unnar í flokknum upp á síðkastið. Ég nefni
sem dæmi þegar atvinnurekendaforystan
vildi leysa vanda atvinnulífsins með því að
lækka launin núna á dögunum, þá átti ég
ekki aðeins formlegt samráð við Alþýðusam-
bandið, heldur mjög langar og ítarlegar við-
ræður við forystumenn sjálfstæðismanna í
verkalýðshreyfingunni. Þeir skildu allir
nauðsyn aðgerða. Það var ekkert hik á þeim
að taka á sig ábyrgð en þeir gátu með skýr-
um rökum sýnt fram á að þessi leið hefði
leitt til aukins launamunar í þjóðfélaginu.
Hún hefði valdið sprengingu á vinnumarkað-
inum, en ekki stuðlað að lausn á vanda
fyrirtækja. Ég tók ákvörðun sem var í sam-
ræmi við mat verkalýðsarmsins í flokknum.
Það hefur reyndar komið á daginn að sum-
ir atvinnurekendur í flokknum hafa talið
mig of hlynntan launþegasjónarmiðum fyrir
vikið. Það er skylda formanns flokksins að
meta aðstæður í tilvikum sem þessum og
taka af skarið með heildarhagsmuni í huga.
Ég er reiðubúinn að standa og falla með
því.“ Formaðurinn býður meira kaffí og
talar enn í sömu ákveðnu tóntegundinni,