Morgunblaðið - 20.11.1988, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. NÓVEMBER 1988
15
. essi sameiginlega upp-
færsla Þjóðleikhússins og Operunn-
ar á Hoffmann er með þeim hætti
að allt listafólk íslensku óperunnar
er ráðið til Þjóðleikhússins. Þar er
um 15 einsöngvara að ræða, 60
manna kór og 45 manna hljóm-
sveit. Auk þessa koma sjö stúlkur
úr íslenska dansflokknum fram.
Annað starfsfólk, svo sem sviðs-
menn, förðunarfólk, hárgreiðslu-
fólk, ljósamenn, umsjónarmenn
búninga, hljóðmenn, tæknimenn og
starfsfólk í fatageymslu, dyravörslu
o.þ.h. er frá Þjóðleikhúsinu. Alls eru
þessir starfsmenn um 50 talsins,
þannig að hátt í 200 manns vinna
við sýninguna. Af þessu sést að hér
er um geysilega mannmarga og
umfangsmikla uppfærslu að ræða
og er það ástæðan sem forráða-
menn Þjóðleikhússins tilgreina sem
höfuðástæðu mikils stofnkostnaðar.
Um 300 sérhannaðir
glæsibúningar
Allar hárkollur fyrir sýninguna
eru keyptar erlendis frá, og mun
kostnaðurinn við þau kaup ein nema
um 700 þúsund krónum. Hvorki
meira né minna en 300 leikbúning-
ar voru hannaðir og saumaðir fyrir
þessa sýningu þar sem bæði kórfé-
lagamir og einsöngvararnir koma
fram í mismunandi búningum. Öll
búningagerð er einstaklega íburðar-
mikil og að sama skapi kostnaðar-
söm. Þórhildur Þorleifsdóttir leik-
stjóri telur að um þriðjungur bún-
inganna hafi verið endurhannaður
úr gömlum búningum í eigu leik-
hússins, en hún bendir á að slíkt
þurfi ekki alltaf að vera ódýrara
og þjóðleikhússtjóri segir að engir
búningar hafi verið til í búninga-
safninu, sem nákvæmlega hæfðu
þeim stíl sem verið er að ná fram.
Því hafi gerð allra þessara búninga
verið nauðsynleg.
Úr Þjóðleikhúsinu heyrast gagn-
rýniraddir um að engar tölulegar
upplýsingar séu tiltækar um samn-
inginn á milli Þjóðleikhússins og
Óperannar. Það hefur jafnframt
verið gagnrýnt af .sömu mönnum,
að engu sé líkara en ekkert þurfí
að spara þegar fengnir era lista-
menn erlendis frá til þess að taka
þátt í eða standa að uppfærslu í
Þjóðleikhúsinu. Það sýnist þeim
eiga við um Hoffmann, þar sem
hönnuðir búninga og leikmyndar
era báðir útlendingar. Verk þeirra
beggja hafa vissulega hlotið mjög
góða dóma, en tilkostnaðurinn er
að sama skapi mikill.
Um þetta atriði segir þjóðleik-
hússtjóri að erlendir leikmynda-
teiknarar og búningahönnuðir fái
ekki meira fjármagn úr að spila en
íslenskir. Hins vegar kalli þessi
ópera, eins og svo margar aðrar, á
mikinn íburð. „Óperar era mjög
dýrar í uppfærslu. Það er bara stað-
reynd,“ segir Gísli. Hann bendir á
að bæði búningar og hárkollur sem
gerðar vora fyrir þessa sýningu
muni nýtast fyrir aðrar uppfærslur
í framtíðinni, þannig að slíkan út-
lagðan kostnað megi líta á sem fjár-
festingu, en ekki einungis sem
stofnkostnað við Hoffmann. „Þó að
leikhúsið ijárfesti af þessu tilefni,
þá er alls ekki réttlætanlegt að það
falli allt sem kostnaður á þessa
uppfærslu eina,“ segir Gísli. Þama
gefur þjóðleikhússtjóri væntanlega
tóninn um það hvemig kostnaður
við Hoffmann-uppfærsluna verður
bókfærður, að minnsta kosti að
hluta. Litlar líkur era því á að end-
anlega opinbera talan á stofnkostn-
aði við Hoffmann verði yfir 30 millj-
ónir króna, heldur verði dijúgur
hluti kostnaðar bókfærður sem fjár-
■ Stórglæsileg uppfærsla sem slær í gegn
■ Stofnkostnaðurinn óheyrilegur
■ íburður í búningum og leikmynd vegur þungt
■ Kurr í leikurum Þjóðleikhússins
festing til framtíðar. Gísli segir að
sé hægt að tala um braðl við Hoff-
mann, þá sé það í því fólgið að leik-
myndin verður rifin og lunganum
úr henni hent, þegar sýningum
verði hætt. Það hafí löngum verið
eitt af vandamálum Þjóðleikhússins
og sé enn, að engin aðstaða hafí
fengist til þess að geyma leikmynd-
ir. Stjóm leikhússins hafí reynt að
fá menntamálaráðherra fyrr og nú
til þess að taka á þessu máli, en
enn hafí það ekki borið árangur.
Gísli segir að væri hægt að geyma
leikmyndir úr óperam, væri gerlegt
að ráðast í óperaflutning með miklu
minni tilkostnaði og tíðar. „Þannig
væri hægt að setja upp sömu óper-
ur aftur og aftur, en skipta bara
um söngvara," segir Gísli.
Erfítt að fó kostnaðar-
legar upplýsingar að sögn
leikstjórans
Um kostnað við sýninguna hefur
Þórhildur Þorleifsdóttir leikstjóri
ÞRJUHUNDRUÐ
BDNINGAR
Það hefur líklega ver-
iðhandagangurí
öskjunni í margar vik-
ur á saumastofum
Þjóðleikhússins og ís-
lensku óperannar, þar
sem 300 búningar
voru saumaðir fyrir
Ævintýri Hoffmanns.
þetta að segja: „Það hefur nú reynst
afskaplega erfitt að fá upplýsingar
um kostnað við sýningar í Þjóðleik-
húsinu, jafnvel fyrir leikstjóra. Ég
held einfaldlega að Þjóðleikhúsið
færi ekki þannig bókhald, að hver
sýning sé gerð upp fyrir sig, að
öllu leyti.“ Þórhildur segir að í bók-
haldinu sé gerð grein fyrir efnis-
kostnaði yfír árið á trésmíðaverk-
stæði, saumastofu, o.s.frv. en ekki
hvaða kostnaður fylgi hverri sýn-
ingu. Hún segir að það komi erlend-
um listamönnum oft á óvart, þegar
þeir taka að sér verkefni í Þjóðleik-
húsinu, að ekki er starfað sam-
kvæmt kostnaðaráætlun. Því sé
jafnerfítt fyrir hönnuðina og leik-
stjóra að gera sér grein fyrir kostn-
aðinum. „Ég held að það sé afar
mikill ókostur að ekki er til kostnað-
aráætlun sem unnið er eftir, þannig
að hver og einn hafi sinn ramma
til þess að halda sig innan,“ segir
Þórhildur.
Gísli Alfreðsson þjóðleikhússljóri
segir engar kostnaðarlegar upplýs-
ingar verða gefnar á meðan sýning-
ar standi yfír. Slíkt geti haft nei-
kvæð áhrif á aðsókn, en Þjóðleik-
húsið þurfí á mikilli aðsókn að halda
á svo dýra sýningu. Hann segir
jafnframt að endanlegar upplýsing-
ar um kostnaðarliði liggi ekki fyrir
. Um samningana á milli íjóðleik-
hússins og íslensku óperannar seg-
ir þjóðleikhússtjóri að þeir séu þann-
ig gerðir, að engar tölur séu tiltekn-
ar. „Samningurinn er fólginn í því
að íslenska óperan og Sjóðleikhúsið
setja í samemingu upp Ævintýri
Hoffmanns. Óperan er algjörlega
sett upp á vegum íjóðleikhússins,
fjárhagslega og sömuleiðis hirðir
Þjóðleikhúsið allan aðgangseyri,
eins og um reglulega sýningu í
tjóðleikhúsinu væri að ræða,“ segir
Gísli og bætir við að á meðan að
sýningar standi hafi tjóðleikhúsið
afnot af Gamla bíói fyrir eina til
tvær sýningar, endurgjaldslaust.
Sýningar á Hoffmann standa til 10.
desember, en verða væntanlega
teknar upp á nýju ári á ný, þannig
að eftir áramót verði 4 til 5 sýning-
ar. Sýningaíjöldi gæti þannig orðið
26 sýningar alls.
Kurr í leikurum
Þjóðleikhússins
Enginn dregur í efa að upp-
færsla á verki eins og Hoffmann
er geysilega dýr. Það era hins veg-
ar mismunandi skoðanir á því hvort
réttlætanlegt sé að leggja jafnmikla
fjármuni í eina uppfærslu og gert
var hér. Meðal þeirra sem era ekki
endilega þeirrar skoðunar, era
ákveðnir leikarar Þjóðleikhússins,
sem finnst sem þessi óperaupp-
færsla hafí orðið að hálfgerðu gælu-
verkefni, og öllu öðra hafí verið ýtt
til hliðar, enda gangi leiksýningar
á brauðfótum, að ekki sé meira
sagt. Ein ástæða þess kunni að
vera sú að öll bestu sýningarkvöld-
in era lögð undir óperana, en þeir
sem séu með önnur leikverk verði
að gera sér hin kvöldin að góðu.
Þá séu fullæfð leikrit tilbúin til
framsýningar, svo sem Hættuleg
kynni, en frumsýningu hafí verið
frestað fram í janúar. Þetta hleypi
illu blóði í leikarana. Auk þess hafi
smíðaverkstæði og saumastofa
tjóðleikhússins verið undirlögð af
Hoffmann-verkefnum og annað
orðið að sitja á hakanum. Þessir
leikarar vilja þó ekki tala opinber-
lega um skoðun sina á Hoffmann-
ævintýrinu, þar sem á slíkt yrði lit-
ið sem árásir á Islensku óperana
og gagnrýni á þjóðleikhússtjóra.
Telja þeir að opinber óánægja þeirra
gæti haft áhrif á feril þeirra innan
leikhússins. Einn leikarinn sagði:
„Uppi í íjóðleikhúsi heitir þetta
einfaldlega: Þjóðleikhúsið á að
borga brúsann, en íslenska óperan
fær að spreyta sig og spreða fé.“
tjóðleikhúsinu ber skylda til, lög-
um samkvæmt, að setja upp óper-
ur. Þeir sem era því eindregið fylgj-
andi að tjóðleikhúsið uppfylli þessa
skyldu sína, segja það jafnframt
vera menningarlega skyldu leikhúss
þjóðarinnar að ráðast í óperaflutn-
ing, þar sem sýningamar séu stórar
og glæsilegar. Ekkert annað hús á
landinu sé í stakk búið til að gera
slíkt. Það sé alkunn staðreynd að
þessar uppfærslur kosti mikla fjár-
muni, en við því verði einfaldlega
ekkert gert. Ekki sé þar með sagt
að Þjóðleikhúsið þurfí að ráðast í
íburðarmiklar sýningar sem Hoff-
mann á ári hveiju. Nær sé að stefna
að því að setja upp eftirminnilegar
glæsisýningar á tveggja til þriggja
ára fresti, og gera það þá af mynd-
arskap. Rifja þessir menn upp þeg-
Morgunblaðið/Rax
ar tjóðleikhúsið setti upp Grímu-
dansleik. Það hafí verið álíka íburð-
armikil og glæsileg sýning, sem
hafí verið mjög dýr.
„Hoffmann er hlutfallslega ekk-
ert dýrari en Grímudansleikur.
Þessi uppfærsla er bara miklu fjöl-
mennari, og þar af leiðandi verður
hún dýrari," segir Þuríður Páls-
dóttir, formaður þjóðleikhúsráðs.
Hún segir að þessi ópera hafí verið
valin, m.a. með það fyrir augum
að margir söngvarar fengju að
spreyta sig og að nýtt hæfíleikafólk
fengi að koma fram. Þuríður kveðst
telja að tjóðleikhúsið eigi að setja
upp íburðarmiklar glæsisýningar
öðra hvoru, þó vissulega sé það
kostnaðarsamt. „Það vilja allir sjá
þessa sýningu og því fögnum við.
Við erum stolt af þessari uppfærslu
á Hoffmann og mjög ánægð með
samstarfíð við íslensku Óperana,"
segir Þuríður,
Garðar Cortes óperustjóri ís-
lensku óperannar segir mikla
ánægju ríkja innan óperannar með
samstarfið og kveðst eins og Þuríð-
ur vona að í framtíðinni verði fram-
hald þar á. Garðar segir það ekkert
launungairnál að það sé sér mikill
léttir að íslenska óperan leggi til
listrænu vinnuna í þessari upp-
færslu, en fjármálin séu alfarið í
höndum tjóðleikhússins. Garðar
segir að það séu engar fréttir fyrir
sig ef það verði tap á Hoffmann.
„Það er engin óperasýning í heimin-
um, sem ekki er tap á,“ segir Garð-
ar.
Hverfúr samkeppnin með
svona samstarfi?
Aðrir era ekki jafnsannfærðir um
ágæti svona samstarfs og telja að
samkeppnin á milli Óperannar og
tjóðleikhússins hverfí. „Það hafa í
gegnum árin aðallega verið tveir
söngvarar sem fengið hafa helstu
hlutverkin: Garðar Cortes og Ólöf
Kolbrún Harðardóttir og með þess-
ari samvinnu verður lítil breyting
þar á, þó að vissulega sé það fagn-
aðarefni að nýir og ungir söngvarar
fái einnig að koma þama frarn,"
segir gamalreyndur leikhússmaður.
Því er haldið fram að hvert sýn-
ingarkvöld sé svo dýrt, að tekjur
kvöldsins af aðgangseyri standi
ekki undir sýningunni. Þjóðleik-
hússtjóri segir þetta vera rangt.
„Þetta era ýkjur, mjög miklar ýkj-
ur. Sýningin stendur undir sér og
vel það þegar húsfyllir er,“ segir
Gísli.
Aðsóknin að Hoffmann hefur
verið feikna góð og sætanýting
langt umfram meðalnýtingu. Húsið
tekur 659 manns í sæti, þar af 146
á efri svölum. Samkvæmt upplýs-
ingum þjóðleikhússtjóra hafa að
meðaltali selst 493 miðar, sem er
um 75% nýting, en meðalnýting á
Þjóðleikhúsinu er á milli 53 og 54%.
Gísli segir að yfirleitt seljist illa
miðar á efri svalir á óperasýningar
og þessi sýning sé engin undantekn-
ing þar á. Væru sætin á efri svölum
undanskilin, þá teldist nýtingin vera
94%. Þessar tölur sýna fram á að
það era svona sýningar sem leik-
húsgestir vilja sjá, að minnsta kosti
öðra hvora. Miðaverð á óperasýn-
inguna er 1.500 krónur, og getur
það engan veginn talist hátt verð
. Afsláttarverð fyrir hópa er 1.360
krónur og verð á miðum á efri svöl-
um er einungis 750 krónur. Til sam-
anburðar má geta þess að verð á
almennar leiksýningar Þjóðleik-
hússins er 900 krónur.
Ijóðleikhússtjóri segir að tekjur
Ijóðleikhússins af meðalkvöldi á
Hoffmann séu á milli 750 og 800
þúsund krónur. Það segir hann að
nægi til þess að hvert kvöld beri
sig og vel það, og hlýtur það að
mega teljast furðugott, þegar litið
er til fjöldans sem starfar við sýn-
inguna.
I lokin er kannski ekki úr vegi
að leggja svolítið út af og leika sér
með þær tölulegu upplýsingar sem
þrátt fyrir allt hafa fengist. Sýning-
ar á Hoffmann verða 21 fyrir jól
og íjórar til fimm eftir áramót.
Náist sami flöldi leikhússgesta á
þær sýningar sem eftir era, má
gefa sér að 12.818 landsmenn sjái
þessa ópera á 26 sýningum. Standi
hvert sýningarkvöld undir sér,
launalega og að öðra leyti, eins og
þjóðleikhússtjóri segir, þá má finna
út raunveralegt miðaverð á Hoff-
mann með þvi að deila 33 milljónun-
um, sem áætlaður er sem stofn-
kostnaður, niður á áhorfendafjöld-
ann. Þannig fæst krónutalan 2.574
sem leggst við 1.500 króna miða-
verðið og niðurstaðan verður sú að
um 4.000 krónur standa að baki
hvers miða.
Mætti ekki íhuga hvort endur-
skoða beri verðlagningu á miðum á
dýrar uppfærslur íjóðleikhússins,
þannig að þeir sem vilja njóta þeirra
greiði stærri hlut af raunveralegu
miðaverði en nú tíðkast? Því ætla
má, að flestir óperagestir væra
reiðubúnir til þess, þegar litið er til
þess að ódýra miðamir á Hoffmann
— miðamir á efri svalir, sem era
seldir á hálfvirði, ganga hvort eð
er ekki út. Þá þyrfti enginn að býsn-
ast út af háum stofnkostnaði við
glæsisýningar, íburði og pijáli.