Morgunblaðið - 20.11.1988, Blaðsíða 25
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. NÓVEMBER 1988
25
Morðið í Dallas: Lífseigar efasemdir.
þegar hann sótti um sovézkan ríkis-
borgararétt 1959, og hvatt hann
til að fara aftur til Bandaríkjanna.
Þá reyndi Oswald að fyrirfara sér
og KGB leyfði honum að dveljast í
Minsk til 1962.
Þegar Oswald kom í sovézka
sendiráðið í Mexíkóborg í septem-
ber 1962 sótti hann um vegabréfs-
áritun til Rússlands. Umsóknin var
send KGB og Nosenko kvaðst hafa
Iagt til að henni yrði hafnað. Hann
sagði að skelfing hefði gripið um
sig í Moskvu þegar Oswald skaut
Kennedy og honum hefði verið falið
að stjóma rannsókn á sambandi
KGB við Oswald. Nosenko hélt því
þar með fram að hann væri einn
örfárra manna, sem gætu talað af
þekkingu um Oswald og KGB, og
bauðst til að mæta fyrir Warren-
nefndina.
Nosenko var sendur til Was-
hington 4. febrúar 1964 og FBI
yfirheyrði hann um Oswald og
Kennedy-morðið. Sovézkur heim-
ildamaður FBI hjá SÞ, „Feodora",
staðfesti hluta vitnisburðar hans.
Seinna kom í ljós að heimildamaður-
inn lék tveimur slqoldum.
Satt eða logið?
J. Edgar Hoover sendi Warren-
nefndinni yfirlýsingu Nosenkos án
þess að bíða eftir staðfestingu CLA.
og olli þar með rimmu við CIA. Á
þessum tíma kannaði Warren-
nefndin hugsanlega aðild Rússa og
Kúbveija að forsetamorðinu. „Þar
sem Nosenko var á valdi CLA var
þetta eitt erfiðasta málið, sem
stofnunin hafði staðið frammi fyr-
ir,“ sagði Richard Helms, þv. að-
stoðarforstjóri CIA. „Forseti
Bandaríkjanna hafði verið myrtur
og... frá Sovétríkjunum kom ieyni-
þjónustuforingi og sagði að KGB
... hefði aldrei staðið í sambandi
við þennan mann og vissi ekkert
um hann. Við áttum bágt með að
trúa þessu þá. Við eigum bágt með
að trúa því nú.“ Helms ákvað að
segja Warren-nefndinni frá efa-
semdum CIA um fullyrðingar Nos-
enkos.
CIA áleit tvennt koma til greina.
Annar möguleikinn væri sá að Nos-
enko væri raunverulegur liðhlaupi,
KGB hefði vitað hvað hann hygðist
fyrir áður en hann flúði og skáldað
söguna um Oswald, svo að Nosenko
segði frá henni í mesta sakleysi,
þegar hann stryki. Hinn möguleik-
inn væri sá að Nosenko væri út-
sendari KGB og hefði það hlutverk
að dreifa villandi upplýsingum.
Ósamræmi í frásögn Nosenkos
af ferli hans virtist styðja þá skoðun
að hann væri á vegum KGB og
ætti að vekja vantrú á framburði
annarra strokumanna og veita
Warren-nefndinni villandi upplýs-
ingar um Oswald. Að lokum ákvað
nefndin að minnast ekki á vitnis-
burð hans í skýrslu sinni og yfir-
heyra hann ekki beint.
Nosenko var hafður í einangrun
þar til í september 1967 og varð
að þola harðræði. Við því fékkst
ekkert svar hvort hann segði satt
eða færi með lygi. Helms og David
Murphy, yfirmaður Rússlandsdeild-
ar CIA, trúðu honum ekki. Aðrir
yfirmenn töldu hann segja satt og
rétt frá.
Rússlandsdeildin komst að þeirri
niðurstöðu í 900 blaðsíðna skýrslu
1967 að Nosenko gegndi því hlut-
verki að dreifa villandi upplýsing-
um. Ári síðar var skýrslan stytt um
helming og send Helms, sem komst
í bobba:
Ef það væri starf Nosenkos að
dreifa villandi upplýsingum hafði
KGB staðið í nánara sambandi við
Oswald en viðurkennt hafði verið.
Þá kynni KGB að hafa átt einhvem
þátt í morði Kennedys forseta. Því
yrði að leggja skýrslu Warren-
nefndarinnar á hilluna. Taka yrði
þá niðurstöðu hennar til endurskoð-
unar að Oswald hefði verið einn að
verki og að um ekkert samsæri
hefði verið að ræða. Sambúð
Bandaríkjanna og Sovétríkjanna
gat komizt í hættu.
Ólíkar niðurstöður
Til að losna úr klípunni fékk
Helms utanaðkomandi mann til að
leggja nýtt mat á mál Nosenkos,
Bruce Solie, starfsmann öryggis-
máladeildar. Solie yfirheyrði Nos-
enko í níu mánuði, þijá til fimm
tíma á dag í hverri viku, leysti hann
úr stofuvarðhaldi og kom vingjam-
lega fram við hann. í skýrslu, sem
Solie skiiaði ári síðar, komst hann
að þeirri niðurstöðu að upplýsingar
Nosenkos væru sennilega mark-
tækar og hann væri sá sem hann
segðist vera. Framhaldsrannsókn
1977 leiddi til sömu niðurstöðu.
John Ranelagh segir að þannig
hafi rannsóknir á sömu gögnum
leitt til þess að menn hafi komizt
að gerólíkri niðurstöðu. Báðir aðilar
hafi getað fært sterk rök fyrir
máli sínu. Málið sýni að CIA hafi
skort skilning á KGB. Spurt hafi
verið hvort KGB gæti þjálfað starfs-
menn sína til að halda fast við rang-
an framburð í yfirheyrslum og ljúga
til um allt í 20 ár. Þeir sem hafi
talið Nosenko dreifa villandi upplýs-
ingum hafi talið þetta hægt. Þeir
sem hafi haldið að treysta mætti
Nosenko hafi ekki talið Rússa eins
uggvænlega, röksemdafærsla
þeirra hafi ekki verið eins flókin, •
rökflækjur hafi verið eitur [ þeirra
beinum — þeir hafi verið „amerísk-
ari“ í hugsun.
Ranelagh getur þess í framhjá-
hlaupi að Oswald hafí greinilega
fengið góða meðferð í Sovétríkjun-
um og vel geti verið að hann hafi
starfað fyrir KGB. En hann telur
að sá grunur að KGB hafi verið
viðriðið Kennedy-morðið hafi ver-
ið„næstum þvi áreiðanlega ástæðu-
laus“. Hins vegar hyggur hann að
vera megi að Nosenko kunni að
hafa verið njósnari KGB og verið
sendur út af örkinni til að afstýra
því að Rússar yrðu grunaðir um að
vera viðriðnir morðið á Kennedy.
Ýmsar kenningar hafa komið
fram um tæknileg atriði í sambandi
við morðið á forsetanum. Meðal
annars hefur verið deilt á „einnar
kúlu kenninguna“, þ.e. að sama
kúlan hafí hæft Kennedy og John
Connally ríkisstjóra í forsetabílnum
í Dallas. Síðari rannsóknir virðast
raunar hafa staðfest hana. Þrátt
fyrir margar efasemdir hefur enn
ekki tekizt að hnekkja þeim úr-
skurði Warren-nefndarinnar að Lee
Harvey Oswald hafí myrt Kennedy
einn síns liðs. Nefndin vanri starf
sitt óvenjuvel og ólíklegt er að fleiri
rannsóknir fari fram.
Samt er mörgum spumingum
ósvarað og líklega verður þeim aldr-
ei svarað. Samsæriskenningar
munu halda áfram að dafna og svo
margir voveilegir atburðir hafa
gerzt síðan John F. Kennedy var
myrtur að vikuritið Newaweek
sagði fyrir nokkrum árum: „Dómur
Warren-nefndarinnar hefur staðizt
ýmsar árásir ... en varla er til sá
maður, sem trúir honum lengur."
HVAR VORU ÞAU OG HVERNIG VARÐ ÞEIM VIÐ?
Það er lúill
að sljúta
tann!
effir Pól Lóðvík Einarsson
Pétur Gunnarsson
Guðrún
Ásmundsdóttir
Það er búið að skjóta hann!
Skjóta hvern? spurði
skólastjórinn kuldalega.
Kennedy forseta!
í sama vetfangi fylltist
kennarastofan af kennurum
sem voru að ljúka kennslu og
fréttin laust þá hvern af öðrum.
Allir söfnuðust kringum
útvarpstækið, „Hvað verður um
Jacqueline og börnin?“ spurði
skólastjórinn hrærður. Sumir
spáðu heimsendi. (Úr bók
Péturs Gunnarssonar. Punktur,
punktur, koma, strik.
orðið á Kennedy var
minnisstæður atburður. Hve
minnisstæður? Morgunblaðið spurði
nokkrar persónur um hvar þær
hefðu verið og hugrenningar þeirra
þegar þær fréttu þessi örlagatíðindi.
Pétur Gunnarsson
rithöfundur
„Ég var að borða kvöldmat og
heyrði tíðindin í kvöldfréttunum.
Þetta var eins og heimsendir. Mér
fannst eins og allur heimurinn héldi
niðri í sér andanum. En ég var nú
ekki nema sextán ára gamall; þann-
ig að heimurinn endurskapast á
hveiju augnabliki."
— Þú hefur ekki leitt hugann að
því hvað yrði um Jacqueline og böm-
in?
„Nei, ég man nú ekki eftir því.
En samt þessi fjölskylda var eins
og ein falleg og hugljúf bíómynd.
Og þarna var búið að drepa góða
manninn. Kennedy var fulltrúi góðu
aflanna og maður skynjaði að þau
hefðu þama fengið högg. Kannski
hvarflaði að manni, hvort vondi
maðurinn myndi vinna."
Guðrún Ásmundsdóttir
leikari
„Mér finnst erfitt að svara því
hvernig ég brást við því ég er alltaf
lengi að bregðast við. Satt best að
segja man ég ekki svo glögglega
hvenær ég frétti af árásinni, hvorki
stað né stund.
Maður vissi að annar tæki við og
lífið heldi áfram. Ég man frekar
eftir því hvað ég hugsaði eftir á.
Þetta var allt eitthvað svo óljóst.
Mér fannst þetta lýsa svo spilltu
þjóðfélagi; mér fannst það greinilegt
að þarna voru maðkar í mysunni
þegar morðinginn var skotinn
nokkru seinna. Það grípur mann
alltaf vanmáttur gagnvart ofbeldinu
þegar maður stendur svo greinilega
frammi fyrir því í hvernig heimi við
lifum og einmitt á svona tíma þegar
menn eins og Kennedy, Martin Lut-
her King o.fl., menn sem höfðu rétt-
lætið að leiðarljósi og reyndu að
breyta umhverfí sínu í anda þess,
er hreinlega mtt úr vegi með byssuk-
úlum úr fjarlægð.
— En maður má ekki láta van-
máttinn ná tökum á sér heldur vit-
undina um að einmitt þessa vegna
lifa þessir menn og þeirra málstaður
ennþá, því hann verður ekki af-
greiddur með nokkmm byssukúlum.
Eg fann og vissi að þama vom miklu
fleiri bak við heldur en einn morð-
ingi. Frámvindan heldur áfram og
máður sér skýrar og skýrar hvernig
þessi voðalegi harmleikur var partur
af stóm svikahjóli sem vó mann sem
sjálfsagt hefur verið að fylgja sinni
sannfæringu og reyna að koma hlut-
um í betra horf."
Sólrún Jensdóttir
skrífstofristjóri
„ Ég man ekki nákvæmlega
hvað klukkan var þegar ég frétti
þetta en mig minnir að þetta hafi
verið um eftirmiðdaginn. Ég var að
vinna á Morgunblaðinu í erlendum
fréttum. Við vorum að vinna að
fréttum næsta dags. Það kallaði ein-
hver innan úr herbergi þar sem fjar-
ritararnir voru. Allir viðstaddir hlupu
á staðinn. Ég trúði þessu ekki, ég
hélt að þetta væri vitleysa því það
vom alltaf að koma fréttir af andl-
áti Khrústsjovs.
En eftir að það var ljóst að frétt-
in var sönn kom áfallið; maður lam-
aðist. Ég held að okkur öllum hafi
þótt þetta svo hroðalegt."
Pétur Thorsteinsson
sendiherra
„Ég man greinilega eftir því
hvemig ég frétti af morðinu á
Kennedy. Þetta síðdegi hafði ég ver-
ið á fundi hjá ráði Atlantshafbanda-
lagins en um kvöldið ætluðum við
hjónin á hljómleika sem vom á veg-
um Félags Sameinuðu þjóðanna. Eg
flýtti mér heim og skipti um föt og
bílstjóri sendiráðsins keyrði okkur á
tónleikana. Þegar þangað kom var
engin hljómsveit að spila og allir
sátu steinþegjandi þótt tónleikamir
hefðu átt að vera hafnir fyrir tiu
mínútum.
Litlu síðar kom maður fram á
sviðið og sagði að það hefði verið
ákveðið að halda hljómleikana þrátt
fyrir það sem gerst hefði. Því það
hefði Kennedy forseti viljað.
Maður hugsaði margt þessar
mínútur en ég minnist þess að eftir
þessa tilkynningu sagði ég við kon-
una mína. Hann hlýtur að vera lát-
inn, hér getum við ekki verið.
Það var merkilegt að þegar við
komum út úr byggingunni þá beið
bílstjórinn eftir okkur, þrátt fyrir að
við hefðum sagt honum að fara.
Hann hafði heyrt tíðindin og var
viss um að við myndum vilja fara
aftur í sendiráðið.“
Katrín Fjeldsted læknir
„Já, ég man hvar ég frétti af
morðinu. Það var niður á Skalla í
Lækjargötu. Ég var í fjórða bekk
MR svo að annaðhvort hefur það
verið eftir skólatíma eða i löngu
frimínútunum sem byrjuðu tuttugu
mínútur í fjögur; ekki var til síðs
að skrópa í tímum í minum bekk.
Kennedy hafði persónutöfra; hreif
fólk, ekki síður það yngra en það
eldra. Og það er merkilegt vegna
þess að á þessum árum var ekki
sjónvarp. Við vorum öll mjög slegin
við fréttina."
Bubbi Morthens
tónlistarmaður
„Ég man vel eftir því þegar ég frétti
að Kennedy hefði verið skotinn. Mig
minnir að ég hafi heyrt fréttina milli
tvö til þrjú. Ég var í fótbolta á tún-
inu við blokkina sem ég bjó í við
Gnoðarvoginum. Við vorum að spila
á móti strákum í annarri blokk. Einn
af eldri strákunum kom út á altan
og kallaði niður til okkar að Kennedy
hefði verið skotinn.
Ef ég á að vera sannsögull þá var
ég ekki harmi sleginn. Þetta var
spennandi æsifrétt að forseti úti i
heimi hefði verið skotinn. Fótboltinn
hélt áfram, ég man vel eftir honum;
útaf þessum atburði. Einn af okkur
var George Best, annar var Bobby
Charlton, sá þriðji Bobby Moore. Ég
var Gordon Banks í markinu. Ég
man ekki hvað mörkin urðu mörg
en við töpuðum leiknum."