Morgunblaðið - 04.03.1989, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 4. MARZ 1989
4
Jltangiiiitfjifeife
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
BjörnJóhannsson,
ÁrniJörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 900 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 80 kr. eintakið.
Kalda stríðið,
marxismi og stalínismi
Evrópa öll
Marxisminn hefur gengið
sér til húðar sem grund-
völlur lífvænlegs þjóðfélags-
kerfís. Um marxisma sem hug-
myndafræði er nú haft á orði,
að einkum sé lögð stund á
hann í vemduðu umhverfí vest-
rænna háskóla. Menntamenn í
þeim ríkjum sem kenna sig við
marxisma vilja ekkert hafa
með hann að gera. Þeir átta
sig manna best á því, hvílíkt
böl hefur leitt af honum í fram-
kvæmd. Því fólki sem býr í
löndum kommúnismans og
hefur orðið að þjást vegna
marxismans fínnst að sjálf-
sögðu ekkert til þeirra stefnu
koma, sem leiðir yfír það skort
jafnt á matvælum og á frelsi
til orðs og æðis.
Málstaður lýðræðis, mann-
réttinda og frelsis í efnahags-
og atvinnumálum hefur sigrað
í átökum hugmyndanna. At-
burðir fyrir austan jámtjald í
Evrópu og í öðrum kommún-
istaríkjum sýna að þjóðfélögin
eru að þróast frá gjaldþrota-
stefnu marxismans. Þetta eru
ekki sársaukalaus umskipti og
enn er óvíst til hvers þau kunna
að leiða. Markverðustu breyt-
ingamar sjáum við í Ungveija-
landi. Til að losna undan rauðu
stjömunni ætla Ungveijar
meðal annars að þurrka hana
út úr skjaldarmerki sínum og
velja þau tákn sem minna á
sögu þjóðarinnar og aldagaml-
ar hefðir. M.arxisminn hefur í
senn leitt til ófrelsis og erlendr-
ar íhlutunar í Ungveijalandi
og öðmm fylgiríkjum Sov-
étríkjanna, hann er eins og
hvert annað aðskotadýr og
rauða stjaman tákn hans.
Ekkert af þessu er í sjálfu
sér nýtt fyrir lesendur Morgun-
blaðsins, sem hefur í marga
áratugi bent á hörmulegar af-
leiðingar marxismans. Blaðið
hefur einnig haldið því stað-
fastlega fram, að undirrót
kalda stríðsins svonefnda hafí
ekki verið á Vesturlöndum
heldur hjá ráðamönnum í
Moskvu. Með vísan til kalda
stríðsins hefur oftar en einu
sinni verið gerð tilraun til að
úthrópa þá menn í lýðræð-
isríkjunum, sem hafa staðið
fast gegn því að gefíð sé eftir
gagnvart ráðamönnum Sov-
étrílq'anna, sem hafa talið
sögulegt hlutskipti sitt að út-
breiða marxisma-lenínisma um
allar jarðir. Kalda stríðið hefur
verið tengt áróðri um drottnun-
argimi fámenns hóps vest-
rænna valdamanna, sem vilji
vígbúast og standa í vegi fyrir
sáttaviðræðum milli aústurs og
vesturs. Jafnframt hefur legið
í loftinu að viðbúnaður Vestur-
landa gagnvart hættu úr austri
hafí alla tíð verið ástæðulaus.
Þá hefur jafnan verið talið að
lítið mætti út af bera til að
kalda stríðið leiddi til vopnaðra
átaka.
Nú hefur sovéskur sagn-
fræðingur, Níkolaj Popov, birt
grein í vikuritinu Líteratúmaja
Gazeta og bent lesendum þess
á, að kalda stríðið eigi ekki
upptök á Vesturlöndum heldur
hafí það verið Sovétstjómin
sjálf undir forystu Stalíns, sem
hafí að mestu búið til „and-
rúmsloft átaka og óvildar" til
að geta kennt utanaðkomandi
ógnun um allt, sem miður fór
í landinu. Telur sagnfræðing-
urinn ótta forystumanna á
Vesturlöndum við stalínismann
skiljanlegan og segir réttilega,
að tortryggni margra Vestur-
landamanna í garð Míkhafls
Gorbatsjovs sé runnin af þess-
um sömu rótum af „andstöð-
unni við stalínismann, sem tal-
inn er eitt og hið sama og
kommúnisminn, hugmynda-
fræði hans og pólitískt kerfí".
Löngum hefur því verið
haldið fram og með réttu, að
það hafí verið grimmd Stalíns
sem gat af sér Atlantshafs-
bandalagið. Sovéski sagnfræð-
ingurinn Popov gefur nú til
kynna í sovésku vikuriti, sem
löngum hefur verið talið eitt
ábyrgðarmesta rit sovéskra
stjómvalda, að þessi viðbrögð
séu skiljanleg vegna eðlis
stalínismans. En hvar á að
draga mörkin milli stalínisma
og marxisma? Hver er í raun
munurinn á stjómarfarinu í
Sovétríkjunum nú og á tímum
Stalíns? Eins og maður sagði
úti á götu í Moskvu í sjón-
varpsmyndinni um Prövdu:
Hvað, þeir hafa allir einhvem
tíma verið með sína perestr-
ojku en svo fer þetta allt í sama
farið. Hann gaf ekki mikið fyr-
ir breytingamar og þær þurfa
vissulega að verða meiri í raun.
Mikilvægi hins skal þó ekki
vanmetið, að því sé haldið á
loft í Sovétríkjunum, sem er
satt og rétt um samskipti aust-
urs og vesturs. Tortiyggni
verður ekki eytt nema byggt
sé á sannleika og réttum for-
sendum.
eftir Þorstein Pálsson
Þing Norðurlandaráðs hefur setið
á fundi í Stokkhólmi í þessari viku.
Að venju eru mörg mál á dagskrá
en óhætt er að segja að í almennu
umræðunum hafi ástand og horfur
í samvinnu og viðskiptum Evrópu-
ríkja verið efst á bauti. Það þarf
ekki að koma neinum á óvart í ljósi
þeirrar þróunar sem nú á sér stað
í álfunni.
Nýjar aðstæður
Eftir fund leiðtoga aðildarríkja
Evrópubandalagsins (EB) í Hannov-
er sl. sumar er víst að hinn svo-
nefndi „innri markaður" eða heima-
markaður bandalagsins verður í öll-
um meginatriðum að veruleika fyrir
árslok 1992. Norðurlönd, að Dan-
mörku undanskilinni, standa utan
Evrópubandalagsins en eiga mikil
viðskipti við aðildarríkin. Til dæmis
er ríflega helmingur utanríkisvið-
skipta okkar íslendinga við Evrópu-
bandalagsríkin.
Heimamarkaðurinn nýi í Evrópu,
þar sem tollmúrar og aðrar tálmanir
á viðskiptum, samgöngum og at-
vinnu eru ekki fyrir hendi, skapar
okkur sem ekki eigum aðild að mark-
aðnum í senn vanda og ný tæki-
færi. Það getur ráðið úrslitum um
farsæla þróun efnahagsmála íslend-
inga á næstu árum hvemig við
bregðumst við og lögum okkur að
þessum nýju aðstæðum. Um þetta
hafa raunar verið í gangi miklar og
gagnlegar umræður hér á landi upp
á síðkastið, meðal annars að frum-
kvæði sjálfstæðismanna.
Aðild að Evrópubandalaginu er
ekki á dagskrá. En eigi að síður hef
ég hvatt til þess um nokkurt skeið
að íslensk stjómvöld hæfu þegar
formlegar tvíhliða viðræður við for-
ystumenn Evrópubandalagsins um
sameiginleg hagsmunamál. Astæða
er til að ítreka þá hvatningu nú.
Að sjálfsögðu þurfum við í viðræðum
við EB að eiga samleið með ríkjunum
sem ásamt okkur eru í Fríverslunar-
samtökum Evrópu, en á endanum
hljóta samningar sem við gerum við
bandalagið að vera tvíhliða. Og við
höfum ríkari ástæðu en aðrar þjóðir
að fá sérstöðu viðurkennda, því ekk-
ert annað Evrópuríki á jafn mikið
undir fiskveiðum og fiskvinnslu og
við ísíendingar.
Ný Evrópuhugsun
Ég hef þegar látið þá skoðun í
ljós að umræður um framtíð Evrópu,
þegar til lengri tíma er litið, eigi
ekki eingöngu að snúast um ríkin
átján sem nú eiga aðild að EB og
EFTA. En slík sjónarmið þóttu mér
um of einkenna umræðurnar á þing-
inu, einkanlega af hálfu sósíaldemó-
krata.
Forsætisráðherra Noregs notaði
þannig hugtakið „18 ríkja Evrópa“
í ræðu sinni sem að mestu snerist
um Evrópubandalagið. Mín skoðun
er sú að það sé ekki aðeins heima-
markaður EB-ríkjanna sem skipti
máli í þessu tilliti, heldur ekki síður
hinar sögulegu hræringar í Austur-
Evrópu.
Allir sem fylgjast með fréttum
vita að síðustu árin hefur heims-
byggðin verið að horfa upp á fjör-
brot sósíalismans. Forystumenn
kommúnista viðurkenna nú hrein-
skilnislega að það kerfi, sem átti að
leysa öll mannleg vandamál, sé
gjaldþrota. Þeir fallast á að það er
hið ftjálsa markaðshagkerfí Vestur-
landa sem hefur skapað hagsældina
í lýðræðisríkjunum. Smám saman
eru þeir að taka upp leikreglur
frjálsra viðskipta og framtaks og
reyna að laga þær að miðstjórnar-
valdinu. En frelsi og miðstýring fer
ekki saman og þess vegna ríkir svo
mikil óvissa um það hver framvindan
verður.
Vissulega gæti komið afturkippur
í frjálsræðisþróunina í Austur-Evr-
ópu og Sovétríkjunum, og þann
möguleika skyldu menn ekki van-
meta. En margt bendir hins vegar
til þess að þróunin í þessum ríkjum
verði hægfara aðlögun þeirra að
hagkerfí og þjóðskipulagi fijálsra
þjóða. Menn eru jafnvel famir að
tala um það í fullri alvöru að einstök
ríki í Austur-Evrópu, t.d. Ungveijal-
andi muni sækja um aðild að Evrópu-
bandalaginu áður en langt um líður.
í ljósi þessa tel ég að í umræðum
um framtíðarskipan ríkjasamvinnu í
Evrópu megi ekki horfa fram hjá
hinum grónu menningarríkjum í
Austur-Evrópu. í sögulegum skiln-
ingi er raunar afar stutt síðan menn
hættu að tala um Búdapest, Dresden
eða Prag, svo dæmi séu tekin, sem
hluta af Evrópu og fóm að Ííta á
þessar borgir sem hluta af annarri
heimsálfu.
Vera má að langur tími líði enn
þar til íbúar í ríkjum sósíalista njóti
sams konar mannréttinda og við
Vesturlandabúar. En reynslan sýnir
að frelsi í viðskiptum greiðir fyrir
frelsi á öðmm sviðum. Eg er sann-
færður um að besti stuðningur okk-
ar við fijálsræðisþróunina í Austur-
Evrópu og Sovétríkjunum felist í
blómlegum, fijálsum viðskiptum við
fyrirtæki og einstaklinga í þessum
ríkjum. Það væri mikil skammsýni
að leiða Austur-Evrópu hjá sér þeg-
ar framtíð Evrópu er til umræðu.
Ný Evrópuhugsun á að beinast að
því markmiði að Evrópa öll verði
fijáls.
Þjóðleg sérstaða hljóti
viðurkenningu
Hin nýja skipan sem er að kom-
ast á samvinnu ríkja Evrópu mun
án vafa leiða til bættra lífskjara al-
mennings í álfunni. Um það em svo
skiptar skoðanir meðal manna í að-
ildarríkjum Evrópubandalagsins
hversu langt eigi að ganga, þegar
hindmnarlausum viðskiptum og
samgöngum hefur verið komið á.
Sumir sjá fyrir sér sameinaða Evr-
ópu með áþekkt stjómarfyrirkomu-
lag og í Bandaríkjunum. Aðrir telja
að aðildarríkin eigi ekki að afsala
sér völdum á þennan hátt. Fijáls
heimamarkaður eigi í vissum skiln-
ingi að vera endastöð en ekki áfangi
í samvinnu Evrópuríkja.
í samræmi við skyldur okkar við
þjóðlega arfleifð hef ég margsinnis
látið þá skoðun mina í ljós að við
íslendingar yrðum að gæta þess að
sogast ekki inn í „yfírþjóðlegt" ríkja-
bandalag, þar sem tunga, saga og
menning smáþjóða yrðu homreka.
Ég hygg að flestum íslendingum
fínnist að það sé þjóðemi okkar,
menning, tunga og saga sem gefí
lífí okkar gildi. Efnaleg velmegun
er að sönnu mikilvæg, en hún er
ekki mikils virði ef við glötum þeim
verðmætum sem felast í þjóðarvit-
und okkar. Þess vegna verða menn
að gæta sín á því að vanmeta ekki
Guðmundur Árni Stefánsson bæjarstjóri um fjárhagsáætlun
Þriðja hver króna til nýframJ
í FJÁHAGSÁÆTLIJN Hafaar-
Qarðarbæjar fyrir árið 1989 er
gert ráð fyrir rúmlega 1,6 mil(j-
arði króna í tekjur á árinu og er
það um 20% hækkun frá fyrra ári
að sögn Guðmundar Árna Stefáns-
sonar bæjarstjóra. Gert er ráð
fyrir að þriðja hver króna fari til
nýframkvæmda. Ákveðið heftir
verið að útsvarsprósentan verði
sú sama og árið 1988 eða 6,7% og
eru það rúmlega 560 miljjónir.
„Innheimtan nú eftir að stað-
greiðslukerfíð var tekið upp er mun
öruggari og skilvirkari, sérstaklega
er til bóta jafnara telgustreymi út-
svarsins," sagði Guðmundur Ámi.
„Að visu eigum við ennþá í erfiðleik-
um með útistandandi útsvarsskuldir
frá árinu 1987, sem innheimtast seint
og illa.“
Boginn hátt spenntur
Guðmundur sagði að fjárhagsáætl-
unin bæri með sér að bærinn stæði
vel að vfgi en sveitarstjómarmönnum
er nokkur vandi á höndum, þar sem
erfítt er að áætla verðlagsþróunina á
árinu og eru margir uggandi þess
vegna. Reiknað er með 10,5% hækk-
un á launakostnaði bæjarins miðað
við meðalta! ársins 1988 og að rekst-
argjöld hækki um 12%. „Almennt
má segja að boginn sé nokkuð hátt
spenntur og hyggjum við á miklar
framkvæmdir enda gerum við ráð
fyrir að þriðja hver króna fari til
nýframkvæmda á árinu," sagði Guð-
mundur Ámi. „Það er mikilvægt þeg-
ar vaxandi samdráttur er í atvinn-
ulífí að opinberir aðilar eins og sveit-
arfélög bregðist við og setji kraft í
framkvæmdir."
Opnuð verða tvö dagheimili og
framkvæmdir hafnar við það þriðja.
Annað heimilið verður við Flata-
hraun, þar sem áður var æskulýðs-
heimili. Verður það rekið af foreldr-
unum og er reiknað með að þar
dvelji um 50 böm á leikskóladeild og
dagheimilisdeild. Bærinn á húsið og
kostar allar breytingar á því og mun
greiða 37% af kostnaði við rekstur.
Við Hjallabraut verður byggt dag-
heimili fyrir 44 milljónir, ætlað 120
bömum á tveimur dagheimilisdeild-
um og tveimur leikskóladeildum og
á að vera tilbúið 1. september. Þá
er gert ráð fyrir enn einu dagheim-
ili, sem ekki hefur verið staðsett enn-
þá, en það á að rúma 100 böm og
vera komið í notkun í mars á næsta
ári. Dagheimilisplássum fjölgar því
um 270.
30 milljónir til
félagslegra íbúða
Til félagslegra íbúða verður veitt
30 milljónum og á sú fjárhæð að
geta staðið undir 60 íbúðum í verka-
mannabústöðum, kaupleiguíbúðum
og leiguíbúðum þegar framlag ríkis-
ins hefur skilað sér. Á vegum ein-
staklinga hafa verið byggðar 30 þjón-
ustuíbúðir fyrir aldraða við Hjalla-
braut þar af á bærinn 5 íbúðir, sem
Morgunblaðið/Sverrir
Guðmundur Arni Stefánsson
bæjarstjóri Hafiiarfíarðar á
skrifstofu sinni.