Morgunblaðið - 11.04.1989, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 11. APRÍL 1989
AÐALNÁMSKRÁ GRUNNSKÓLA - Síðari grein
Betur má ef duga skal
eftír Guðmund
Magnússon
í fyrri grein minni hér í blaðinu
ræddi ég um skýrslu menntamála-
ráðuneytisins um efni og undirbún-
ing aðalnámskrár grunnskóla, að-
draganda skýrslunnar og deilur um
skólamál undanfarin ár. Þá gerði ég
grein fyrir þeirri stefnu sem fyrrver-
andi menntamálaráðherra markaði
með drögum að aðalnámskrá grunn-
skóla í júlí 1988.
Nú hyggst ég ræða um þau nýju
drög að aðalnámskrá sem samin
hafa verið að undirlagi Svavars
Gestssonar menntamálaráðherra og
bera þau saman, líð fyrir lið, við þær
áherslur í fyrri drögum, sem ég gat
um í fyrri grein minni.
Segja má að nú séum við komin
að lcjama málsins. Hvemig eru þau
drög sem nú hafa verið lögð fram?
Hvaða breytingar hafa verið gerðar
á fyrri drögum? Er aðalnámskráin
ásættanleg eins og hún lítur nú út?
Eins og nefnt var í fyrri pistli
mínum eru gerðar mun minni breyt-
ingar á fyrri drögum en vænta hefði
mátt í ljósi stóryrtra yfirlýsinga ráð-
herra. Mjög róttækar áherslubreyt-
ingar er tæpast að fínna, en þó eru
í hinum nýju drögum ýmis atriði sem
ekki eru til bóta og boða afurför.
Nokkrar aðrar breytingar, s.s. aukin
útlistun ákveðinna þátta, breytt efn-
isröð og ákveðið viðbótarefni er jafn-
vel til bóta. Mestu skiptir, sem fyrr
segir, að þau drög sem lögð hafa
verið fram eru mikil og ánægjuleg
framför miðað við gildandi nám-
skrár og drogin frá 1983 og miðað
við það að nú situr í stól mennta-
málaráðherra maður sem ætla
mætti að „vinstri uppeldisfræð-
ingar" hafi mikil áhrif á. í huga
mínum er niðurstaðan því til marks
um þá -miklu afstöðubreytingu á
vettvangi skólamála sem leitt hefur
afumræðunum 1983—1984 og 1986.
Dregið úr sjálfstæði skóla
Skal nú vikið að hinum nýju drög-
um og þeim breytingum sem þar er
að finna. Fyrst er rétt að bera nýju
drögin saman við þau sjö stefiiuat-
riði fyrrverandi ráðherra sem rakin
voru I fyrri grein minni:
1) Drögin tryggja talsvert faglegt
sjálfstæði skóla, en til að fá fullvissu
um það verður að lesa þau vandlega.
Yfirlýsing um það efni er ekki gefin
með jafn afdráttarlausum hætti og
í fyrri drögum, þar sem hana var
að finna í formála, heldur er vikið
að efninu á víð og dreif í einstökum
köflum. Enginn formáli fylgir núvec-
andi drögum.
í nokkrum atriðum er þó gert
ráð fyrir minna faglegu sjálfstæði
en í fyrri drögum. Eitt slíkt varðar
röðun nemenda 1 bekkjardeildir. í
fyrri drögum var það t.d. talið leiða
röklega af ákvörðuninni um fullt
sjálfstæði skólanna til að skipuleggja
skólastarfið, að ákvörðun um röðun
í bekki eða námshópa væri alfarið
eftir mati skólanna sjálfra. í gildandi
námskrá er röðun í bekki eftir náms-
getu beinlínis bönnuð, en i fram-
kvæmd hafa skólar ekki alltaf talið
sig geta virt það ákvæði og um tals-
verða röðun eftir námsgetu er að
ræða í efri bekkjum grunnskóla.
Hugsunm í fyrri drögum var ekki
sú að hvetja til röðunar í bekki eftir
námsgetu einni (og sannarlega ekki
eftir gamla fyrirkomulaginu, þar sem
nemendum var raðað í bekki eftir
lestrarfæmi í upphafi skólagöngu),
heldur gera skólunum kleift að hafa
sveigjanleika og breytilega skipan í
blöndun nemenda (eftir aldri, náms-
hæfileikum, námsgreinum, viðfangs-
efnum hveiju sinni o.s.frv.).
í skýrslunni til Alþingis segir
skólaþróunardeild að það hafi orðið
niðurstaða í nýju drögunum að „setja
fram skýr tilmæli um að skipa nem-
endum með mismikla námsgetu sam-
an í bekki". Hér gætir ónákvæmni
því í drögunurp segir aðeins um þetta
atnði: „Æskílegt;f|,að ólíkir nemend-
ur séu saman í bekkjardeildum. Því
ber að forðast einhæfa röðun í bekki
eða hópa til lengri tíma, t.d. út frá
getu, hæfileikum eða kynferði." Um
þetta ætti ekki að þurfa að vera
ágreiningur og ber í því sambandi
að veita orðalaginu „til lengri tíma“
eftirtekt, en það gefur skólunum
verulegt svigrúm. Þó eru tilmæli
af þessu tagi ekki í samræmi við
fyrirheit um faglegt sjálfstæði
skóla og lýsa vantrausti ráðherra
og ráðgjafa hans á dómgreind og
faglegri hæfiii kennara og skóla-
sljóraenda.
Grillur um vitsmunaþroska
Annað atriði, sem er afturför, er
vert að nefna. í gildandi námskrám
og drögunum frá 1983 er miklu rúmi
varið í umfjöllun um sálfræðikenn-
ingar um þroska bama og unglinga.
Þetta sætti gagnrýni, ekki síst vegna
þess að þær kenningar sem ráðuneyt-
ismenn (eða öllu heldur „vinstri upp-
eldisfræðingamir" sem ráðið hafa
ferðinni í skólamálum okkar) aðhyllt-
ust eru umdeildar og hafa raunar
sætt harðri fræðilegri gagnrýni. í
nýju drögunum er nokkru rúmi varið
í umijöllun um vitsmunaþroska
bama og unglinga („Upphaf skóla-
göngu og framvinda náms“). Segja
má að umfjölluninni sé þó í hóf stillt
miðað við það sem áður var og orða-
lag almennra og sveigjanlegra, en
samt sem áður verður að telja eðli-
legra að efni af þessu sé ekki í aðaln-
ámskrá.
Kjaminn í kenningu höfunda að-
alnámskrár er sá að hugsun þróist
frá hinu hlutstæða til hins óhlut-
stæða, að böm eigi fyrstu æviárin
erfitt með að skilja hugtök, þar sem
þau eru óhlutstæð en ekki áþreifan-
leg eða úr „reynsluheimi" þeirra.
Smám saman þroskist þessi fæmi
til að skilja hugtök og nái hámarki
á unglingsárum. Ýmsir uppeldis- og
kennslufræðingar beita þessari kenn-
ingu í skólastarfi til að réttlæta að
hafa ekki fyrir bömum „of þungt"
námsefni, Ld. hugtök málfiæðinnar
og jafnvel hugtök úr íslandssögu.
Gagnrýnendur, m.a. úr röðum sál-
fræðinga og uppeldisfræðinga, telja
að kenningin sé óhófleg einföldun
og alhæfing og benda á rannsóknir
sem sýna fram á það. Orðin sem við
notum (og böm líka) em t.d. óhlut-
stæð og ekki veldur það bömum erf-
iðleikum. Og skilningur bama á hug-
tökum virðist mismikill eftir greind.
Einstrengingsleg beiting kenningar-
innar getur að mati gagnrýnenda
haft slysalegar afleiðingar fyrir
skólastarf — og sumir telja að hún
hafi þegar haft það, enda var þess-
ari kenningu beitt skipulega í „sam-
félagsfræðiverkefninu".
Miðlun þekkingar í öndvegi
2) Miðlun þekkingar skipar veg:
legan sess í hinum nýju drögum. í
Ijósi hnjóðsyrða „vinstri uppeldis-
fræðinga" og „róttækra skóla-
manna" um miðlun þekkingar og
staðreyndanám sem „ítroðslu" og
„innrætingu" er þetta mikill sigur
fyrir þá sem haldið hafa fram mikil-
vægi þekkingarmiðlunar á undan-
fömum ámm. Talað er um það í al-
menna hlutanum að nemendur þurfi
„að öðlast margvíslega þekkingu,
m.a. um manninn sjálfan, sögu og
samtíma, listir, menntir og náttúru".
Annars staðar í sama kafla segir:
„Með fræðslu er átt við miðlun og
öflun þekkingar og að gefa nemend-
um kost á margháttaðri reynslu sem
þeir geta lært af.“ Á enn öðmm stað
segir: „Kennsla beinist að því að
hjálpa nemendum að tileinka sér
þekkingu og skilning, að móta sér
skoðanir og viðhorf og ná leikni og
fæmi á tilteknum sviðum. Forðast
ber einhliða áherslu á ákveðna þætti
á kostnað annarra."
Með þessu er komið í veg fyrir
að grillur „vinstri uppeldisfræðing-
anna“ um að lærdómur sé aukaatriði
í skólum nái að festast í sessi og ber
að fagna því. Stuðningsmenn leikja-
stefnunnar eru þó ekki hprfnir af
vettvangi eins og vikið verð,- - '
„Miðlun þekking’ar
skipar veglegan sess í
hinum nýju drögum. I
Ijósi hnjóðsyrða „vinstri
uppeldisfræðinga“ og
„róttækra skólamanna“
um miðlun þekkingar
og staðreyndanám sem
„ítroðslu“ og „innræt-
ingu“ er þetta mikill
sigur fyrir þá sem hald-
ið hafa fram mikilvægi
þekkingarmiðlunar á
undanförnum árum.“
Námsmat og jöfii-
unarþráhyggja
6) Um námsmat er umíjöllunin í
nýju drögunum þokukennd og ekki
Ijóst hvað fyrirmælin þar þýða í fram-
kvæmd. Meginbreytingin er sú að
réttur foreldra til að fá upplýsingar
um stöðu bama sinna í samanburði
við aðra nemendur er ekki lengur
fyrir hendi. Þetta virðist þýða að
foreldrar geta ekki fengið að vita
hver geta bama þeirra er í saman-
burði við önnur böm, t.d. í sömu
bekkjardeild. Námsmat á nú að
grundvallast á einstaklingnum sjálf-
um en ekki samanburði við aðra.
Orðrétt segir í nýju drögunum (bls.
24): „Þegar lagt er mat á framfarir
eða frammistöðu nemenda með hlið-
sjón af markmiðum gmnnskóla skal
fyrst og fremst miðað við þann nem-
umfjöllun um náttúrufræðikafla að-
alnámskrár hér á eftir.
3) Uppeldisréttur og uppeldis-
ábyigð foreldra nýtur viðurkenning-
ar í nýju drögunum: „Ábyrgð og rétt-
ur foreldra til uppeldis bama sinna
er grundvallaratriði í mannréttinda-
samþykktum sem íslendingar eru
aðilar að. í samvinnu skóla við heim-
ili verður að virða þennan rétt for-
eldra,“ segir í almenna hlutanum.
Samfclagsfræði gerbreytt
4) Telja verður að íslensk tunga,
menning og þjóðarsaga skipi áfram
veglegan sess í aðalnámskránni. Þó
geta verið skiptar skoðanir um hlut
málfræði í drögunum, en ekki er
gert ráð fyrir henni sem sjálfstæðum
námsþætti fyrr en nemendur eru
komnir í 7. bekk (13 ára). Beygingar-
fræði á að vísu að flétta inn í
íslenskukennsluna í 3.-6. bekk, en
breytingin frá fyrri drögum felst í
því að henni er ekki lengur ætlað
að vera markviss hluti af ritþjálfun
og ritleikni. Hlýtur það að merkja
minni áherslu á málfræði og er þá í
andstöðu við ummæli menntamála-
ráðherra í nýlegum sjónvarpsþætti
um nauðsyn aukinnar málfræði-
kennslu í skólum.
Aftur á móti er ánægjulegt að sjá
að fallist hefur verið á þær breyting-
ar á viðfangsefnum í samfélags-
fræðum og skipulagi námsgreinar-
innar sem fyrri drög gerðu ráð fyrir.
Er það sérstaklega fróðlegt í ljósi
þess að það voru Alþýðubandalags-
menn sem voru helstu málsvarar
„samfélagsfræðiverkefnisins"
1983—84 og allar götur síðan. Þegar
ég hvatti til þess i grein hér i blaðinu
(snemma árs 1984) að nemendur í
grunnskólum öðluðust yfirlitsþekk-
ingu á sögu íslendinga sagði einn
helsti páfi „róttækra skólamanna" í
skammarpistli í Þjóðviljanum að slík
krafa bryti gegn „leikni- og skiln-
ingsmarkmiðum" grunnskólalag-
anna!
5) Samstarf foreldra og skóla skip-
ar mikilvægan sess í nýju nám-
skránni og um það efni er víða notað
sama orðalag og í fyrri drögum.
Talað er um „ábyrga aðild" foreldra
að skólastarfi og eigi skólinn að hafa
frumkvæði í því efni. Þá er fjallað
um rétt foreldra til að fylgjast með
skólastarfi oggengi bama sinna eins
m.
anda sem í hlut á. Þá er lagt mat á
framfarir hans, dugnað og árangur
miðað við eigin hæfileika og getu."
Þetta hlýtur í framkvæmd að þýða
að einkunnir nemenda er ekki aðeins
óheimilt að bera saman — heldur er
ekki unnt að bera þær saman þar
sem þær hafa ólíka merkingu eftir
því hvaða nemandi á í hlut. Einkunn-
in 7 (svo dæmi sé tekið) á hreinu
þekkingarprófi (t.d. í sögu eða reikn-
ingi) merkir þá ekki það sama hjá
nemendum. Jón gæti þannig fengið
7 með þvi að svara tveimur spum-
ingum af tíu rétt og Gunna sömu
einkunn fyrir að svara sjö spurning-
um af tíu rétt. Námsmat er í slíku
tilviki miðað við þroska og ástand
og framför nemenda.
Nú veit ég að flestum lesendum
finnst þetta ótrúlegt og þess vegna
er nauðsynlegt að menntamálaráð-
herra skýri frá því hvað átt er við
nákvæmlega í námsmatskafla aðal-
námskrár. Er dæmið sem ég tók út
í hött? Hvemig breytist námsmat frá
því sem nú er? Ég hygg að flestum
foreldrum þyki þau vinnubrögð, sem
ég nefndi, ekki aðeins fráleit heldur
ranglát úr hófi fram. Hugsum okkur
að slík jöfnunarþráhyggja (þvi þetta
er ekkert annað) væri höfð að leiðar-
Ijósi utan skólans, t.d. í knattspymu.
Þá nægði Þrótti kannski að skora 1
mark á móti 5 mörkum Fram, því
tekið væri mið af ástundun, fram-
förum og aðstæðum í endanlegu
uppgjöri leiksins! Ég er ekki að jafna
saman knattspymu og skólafræðslu,
en liggur það ekki i augum uppi að
jöfnunarstefnan er ekki sá undirbún-
ingur undir „líf og starf í lýðræðis-
þjóðfélagi" sem grunnskólalög kveða
á um?
Eig'a börn að verða bitbein?
7) Ákvæðið um óhlutdrægni er
fellt út úr nýju drögunum. Astæða
er til að spyija ráðherra hvers vegna
það er gert Eiga foreldrar ekki að
geta treyst óhlutdrægri umfjöllun um
ólíkar ltfs- og stjómmálaskoðanir í
skólum? Og er ekki ástæða til að
leiða dægurmálaflugur í þjóðfélaginu
hjá sér, ef þær tengjast ekki beint
ákveðnum námsverkefnum? Og er
ekki sjálfsagt réttlætismál að deilur
um starf og starfslið skóla bitni ekki
á bömum?
Síðast nefnda ákvæðið er í mínum
,.uga mikilvægt tjl að tryggja að
starfslið skóla beiti ekki börnum fyr-
ir sig í kjarabaráttu. Slíkt hefur því
miður gerst nokkrum sinnum: Böm
t.d. verið send heim með áróðurspésa
í tengslum við fyrirhuguð verkföll
kennara. Vissulega er hér um undan-
tekningar að ræða, sem allur þorri
kennara hefur áreiðanlega skömm
á, en engu að síður er hér um nauð-
synlegt ákvæði að ræða.
Úrfellingar — fordómar
um samkeppni
Fyrr í þessari grein var vikið að
úrfellingum úr námskránni. Þegar
hafa verið nefnd dæmi um slíkt, en
til viðbótar má nefna eftirfarandi:
a) í fyrri drögum stóð í kafla um
menningu og þjóðerni (bls. 13):
„Um leið og skólinn glæðir með
nemendum þjóðrækni og heil-
brigðan þjóðemismetnað verður
hann að forðast þröngsýn þjóð-
emisviðhorf." Hvers vegna var
þetta fellt út? Eru „þjóðrækni" og
„heilbrigður þjóðemismetnaður"
bannorð hjá menntamálaráðherra
Alþýðubandalagsins?
b) í fyrri drögum stóð í kafla
um einstaklingsvitund og félags-
þroska: „Skólunum ber að fræða
nemendur um að samkeppni ann-
ars vegar og samvinna hins vegar
getur verið jafn holl og þrosk-
andi, hvort sem er í námi, leik eða
starfi. Keppni og samvinna útiloka
ekki hvort annað, heldur geta far-
ið saman." Hvers vegna var þetta
fellt út? Mér er kunnugt um að
Bandalag kennarafélaga krafðist
þess, en rökstuðningur þess ágæta
fólks var allur í skötulíki. Endur-
speglast ekki hér fordómar sósía-
lista gagnvart keppni af öllu tagi?
Hvenær kemur að því að þessir
grillufangarar skera upp herör
gegn íþróttum í skólum? Eða
spumingakeppni?
c) I fyrri drögum stóð í kafla
um skóla og þjóðfélag (bls. 17)
að grunnskólinn ætti m.a. að temja
nemendum að virða „hefðir og siði
þjóðarinnar." Þetta er fellt út og
í staðinn sagt: „Hefðir og siðir
breytast stöðugt og nýir vinna sér
sess.“ Sýnir þetta ekki skilnings-
leysi á skólanum sem kjölfestu á
umrótstímum? Fellst umburðar-
lyndi skólans í siðferðilegri af-
stæðishyggju?
í sömu efnisgrein var minnst á
þýðingu mannréttinda, einstakl-
ings- og atvinnufrelsis, fyrir heill
einstaklinga og samfélags. Orðin
„einstaklings- og atvinnufrelsi"
hafa verið strokuð út!
d) í fyrri drögum stóð m.a. um
markmið og viðfangsefni í nátt-
úrufræðikafla að nemendur ættu
að „öðlast þekkingu og læra að
afla sér þekkingar, bæði með
beinni reynslu og hjálp gagna".
Það er engin ástæða til að leyna
því að við undirbúning fyrri nám-
skrárdraga kom fram andstaða við
að talað væri um að nemendur
„öðluðust þekkingu" (væntanlega
partur af gömlu meinlokunni um
að „miðlun þekkingar" væri
(„ítroðsla"), en síðar var fallist á
orðalagið. Nú hefur málsgreininni
aftur verið breytt og þekkingar-
kröfunni rutt úr vegi. í náttúru-
fræðikaflanum er að öðru leyti
aðeins gert ráð fyrir þekkingu í
tvennu samhengi: að nemendur
tileinki sér þekkingu á því sviði
sem líklegt er að komi að notum
í daglegu lífi (bls. 146) og öðlist
þekkingu á nokkrum náttúru-
fræðihugtökum (bls. 153). Þetta
er auðvitað alls ónóg fræðsla.
Þurfa nemendur ekki að öðlast
einhveija þekkingu á náttúru
landsins, plöntum og dýrum svo
dæmi sé tekið, jafnvel þótt hún
komi ekki daglegri hagnýtingu
við?
Mannréttindafræðsla
Eitt nýmælið í nýju drögunum er
mannréttindafræðsla. Orðrétt segir
(bls. 237): „Mannréttindafræðsla
með einum eða öðrum hætti hefur
verið og verður áfram hluti einstakra
námsgreina, svo sem samfélags-
fræði, sögu, landafræði, félagsfræði,
íslensku og erlendra mála. Til að
tryggja enn betur fræðslu um mann-
réttindi og að þau einkenni skóla-
starfið er nauðsynlegt að þau verði
sjálfstæður þáttur í náminu. Ætla
verðurþessari fræðslu tímaogtengja