Morgunblaðið - 11.04.1989, Síða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 11. APRÍL 1989
1
Stefán Ögmundsson
prentari — Minning
Fyrir tuttugu árum var ég staddur
í kjallara húss FBM í bækistöðvum
Prentarafélagsins. Ég taldi að ég
væri einn í kjallaranum og brá því
óneitanlega þegar ég heyrði einhvern
fyrirgang úr öðru herbergi. Ég ákvað
að kanna málið og hitti þá fyrir Stef-
án Ögmundsson, sem var þama að
vinna. í bókasafni prentara í sínum
frítíma eins og hann gerði um margra
áratugaskeið. Þetta var í fyrsta skipti
sem ég hitti Stefán, en þann tíma
sem í hönd fór sætti ég lagi að vera
staddur í kjallaranum þegar Stefán
'■■"yætlaði sér að vinna í bókasafninu og
þeir voru fleiri prentnemamir sem
það gerðu. Þessar stundir voru á
þann veg að ég gleymi þeim aldrei.
Við hljótum að hafa truflað Stefán
svo þaulsætnir sem við vorum, en það
lét hann okkur aldrei finna. Hugsjón-
armaðurinn, sósíalistinn Stefán átti
nógan tíma fyrir okkur unglingana,
hann varð félagi okkar og vinur.
Orðið kynslóðabil hvarf úr orðabók-
inni.
Áður en ég kynntist Stefáni og við
urðum félagar og vinir þekkti ég
hann vel af afspurn og hafði lengi
langað til að hitta hann. Um hann
var oft rætt á bemskuheimili mínu,
enda mamma og hann þremenningar
^log bæði uppalin á Grímstaðarholtinu,
en þar vom þeir m.a. saman í komm-
únistasellu Stefán og Eðvarð bróðir
ömmu. Stefáns var þó fyrst og fremst
getið í stjómmálaumræðunni, pabbi
sem var afar pólitískur og sjálfstæðis-
maður að auki talaði alltaf með virð-
ingu um Stefán og varði hann þegar
aðrir létu þung orð falla um hann
og hina helv... kommana. Ég mat því
Stefán mikils áður en ég kynntist
honum þrátt fyrir að ég hafði aðal-
lega heyrt sjálfstæðismenn fjalla um
hann, svo mikla virðingu bám bæði
pabbi og mamma fyrir honum.
Ég fæ aldrei fullþakkað þær stund-
ir sem ég átti með Stefáni. Það var
ævintýri fyrir mig prentnemann þeg-
ar Stefán bað mig að hjálpa sér við
prentverkið og lögð var nótt við dag
til að koma Nýrri Dagsbrún út. Eld-
móðurinn var þvílíkur að enginn var
ósnortinn, en spaugið var þó aldrei
langt udnan og oft var brosað yfir
þeirri umræðu sem stundum gat orð-
ið í ætt við keisarans skegg varðandi
innihald blaðsins. Árið 1970 fór ég
með Stefáni til Austur-Þýskalands á
Eystrasaltsvikuna, við vomm her-
bergisfélagar. Það var ótúleg fer og
í minningunni finnst mér eins og við
hefðum aldrei sofið. Við vöktum alt-
ént frameftir öllu þó fundir byijuðu
snemma og við vöktum yfir skáldun-
v*»m. Stefán hafði slíkt yndi af ljóðum
að hann opnaði mér nýja sýn, hann
kenndi mér meira að segja að meta
Matthías Jochumsson, sem ég í
bamaskap mínum taldi ekki viðeig-
andi að kommi gerði. Og skáldin
fylgdu okkur. Á heimleiðinni stoppuð-
um við í Kaupmannahöfn og fómm
á slóðir Jónasar, serh Stefán mat
afar mikils. Ég minnist þess að þar
sem við stóðum á götunni og virtum
fyrir okkur gömlu húsin kom til okk-
ar fullorðinn maður og spurði og
spurði hvort þetta væri ekki Stefán,
hann sagðist ekki geta gengið fram-
hjá án þess að heilsa honum. Þessi
maður hafði búið nær allt sitt líf í
Kaupmannahöfn og þekkti Stefán
einungis af orðspori.
Um þriggja ára skeið bjó ég í
Svíþjóð þann tíma skrifaði Stefán
mér bréf, sem ég las aftur og aftur
og geri enn. Þau vom snilldarlega
skrifuð og lýstu atburðum svo vel að
þau virkuðu á mig eins og kvikmynd.
Ungt fólk leitaðr á ný mið til að afia
sér reynslu og til að upplifa eitthvað
nýtt. Eitt það eftirminnilegasta frá
þessum tíma er þó þegar Stefán og
Elín dvöldu hjá mér í nokkra dága
og hvað ég var upp með mér þegar
þau komu í heimsókn í prentsmiðjuna
sem ég vann í og fékk tækifæri til
að segja stéttvísum vinnufélögum
mínum frá þessum mikla baráttu-
manni verkalýðsins á íslandi, sem
jafnframt væri vinur minn og félagi.
Kynni okkar Stefáns leiddu strax
til náins og mikils samstarfs í samtök-
um okkar bókagerðarmanna og því
samstarfi lýkur aldrei. Af þessum
vettvangi er svo sannarlega margs
að minnast. Árið 1974 átti HÍP í sjö
vikna verkfall og var mikill ágreining-
ur uppi í stjóm félagsins sem lyktaði
með því að formaðurinn sagði af sér
pg kosin var sérstök samninganefnd.
í miðju verkfalli tapaði svo formaður
nefndarinnar áttum og sagði sig úr
henni. Þá var Stefán valinn í nefnd-
ina með okkur og eftir það bar ekki
á óeiningu og félagið kom sterkara
út úr þessari deilu. Það er harður
skóli að standa í lögnu verkfalli, ekki
síst fyrir þá sem bera ábyrgð á sjálfri
samningsgerðinni og líkast til hefði
það orðið okkur yngri mönnunum
ofraun ef við hefðum ekki notið sam-
starfs jafn stéttvísra og mætra
manna og Stefáns og Jóns Ágústs-
sonar. í þessari deilu sem og endra-
nær var augljóst og áberandi að skoð-
anir okkar Stefáns fóru saman. Á
fundum var ég kallaður sendisveinn
Stefáns, sjálfsagt í því augnamiði að
reka fleyg í samvinnu okkar og sam-
stöðu, ég minnist þess að ég svaraði
þessu í fullri einlægni að mér væri
það heiður og víst er að við sentumst
töluvert hvor fyrir hannan og ég
naut leiðsagnar hans alla tíð og fyrir
það er ég þakklátur.
Það bar aldrei skugga á þetta sam-
starf. Eftir að við stofnuðum Félag
bókagerðamanna hélt samstarf okkar
áfram þó Stefán ætti hvorki sæti í
stjórn þess né trúnaðarmannaráði.
Ég held mér sé óhætt að fullyrða að
sem formaður FBM hafi ég aldrei
tekið ákvörðun í erfiðum málum án
þess að hafa fyrst rætt málin við
Stefán. Fljótlega lentum við í hörðum
átökum við atvinnurekendur og m.a.
afasr löngu verkfalli árið 1984. Í
þeirri hörðu deilu var gott að geta
leitað til vinar síns og hugsjónar-
mannsins Stefáns og oft hafði hann
samband, vígreifur og hress og
ósjaldan þegar öll sund virtust lokuð.
Hugsjónarmaðurinn Stefán sofnaði
aldrei á verðinum, hann var að í þágu
verkalýðsins til síðusta dags. Ótrúleg
störf hans í þágu okkar unga félags
bera þess glöggt vitni. Áhugi hans
og skilningur á varðveislu sögunnar
var mikill. Samtök áhugafólks um
verkalýssögu urðu til að miklu leyti
fyrir hans tilstuðlan og það var
ánægjulegt að njóta samvista við
hann á þeim vettvangi, en hann átti
sæti í stjórn samtakanna frá stofnun
þeirra.
„Pólitík, pólitík er bara brauð og
magarín," sagði Mangi frá Lambhól
á fundi í HÍP er á hann var ráðist
fyrir að blanda um of stjórnmálum í
starfsemi félagsins. Stefán vitnaði
oft í þessi orð Manga í mín eyru. Það
var að sönnu ekki létt fyrir Stefán
sem vissi betur en aðrir hversu mikil-
vægt það er fyrir verkalýðsstéttina
að eiga sér pólitískan málsvara að
upplifa þá útþynningu og flatneskju
sem hijáir þá stjórnmálaflokka sem
kenna sig við alþýðuna í þessu landi,
þar sem hugsjónum er varpað fyrir
róða og hentistefnan tröllríður húsum
á kostnað verklýðsstéttarinnar. Það
var heldur ekki að skapi Stefáns, sem
alla tíð barðist að alefligegn hernámi
Bandaríkjamanna á Islandi þegar
Samtök hemámsandstæðinga töldu
sig knúin fyrir tilstilli hentistefnunnar
að breyta nafni í Samtök herstöðva-
andstæðinga. Stefán gekk heill og
óskiptur til verka og var hugsjónar-
maður fram í fíngurgóma það átti
því afar illa við hann að sjá annars
ágæt samtök verða fómarlömb henti-
stefnu, enda vissi hann að slíkt bitn-
aði fyrst og síðast á málstaðnum og
þeim sem honum er ætlað að veija.
Vinur minn og félagi, Stefán er
dáinn. Ég verð lengi að átta mig á
því, ef ég geri það þá nokkurn tíma.
Stebbi og ella verða ailtaf í huga
mér og fyrir það er ég þakklátur.
Magnús Einar Sigurðsson,
prentari
Stefán Ögmundsson, heiðursfélagi
Félags bókagerðarmanna lést í
Reykjavík þann 3. apríl sl. tæplega
áttræður að aldri. Stefán fæddist í
Reykjavík þann 22. júlí 1909 og ólst
upp á Grímstaðarholtinu. Hann hóf
prentnám í Gutenberg þann 14. febr-
úar 1924 og varð félagi í Hinu
íslenzka prentarafélagi þann 22.
ágúst 1929.
Stefán var ötull baráttumaður
verkalýðsstéttarinnar allt sitt líf og
gegndi fjölmörgum störfum í hennar
þágu fram á síðasta dag.
Stefán var formaður Hins íslenzka
prentarafélagsins 1944-45 og 1947,
meðstjómandi 1932-33 og 1941-42.
Ritari HÍP 1965-69, formaður fast-
eignanefndar 1943, meðstjómandi
Byggingasamvinnufélags prentara
1944-50. Ristjóri Prentarans
1931-32, í bókasafnsnefnd frá 1945.
Var í fyrstu stjórn Prentnemafélags-
ins, sem stofnað var 14. febrúar
1926. í trúnaðarmannaráði HÍP frá
1969-80. Stefán var varaforseti Al:
þýðusambands fslands 19æ42-48. í
stjóm listasafns ASÍ frá stofnun
1961. Formaður Menningar- og
fræðslusambands íslands frá stofnun
1969 og starfsmaður þess um árabil.
Störf Stefáns í þágu verkalýðs-
stéttarinnar vom svo mörg og
margvísleg að hér hefur aðeins það
helsta verið nefnt. Á aðalfundi Hins
íslenzka prentarafélags þann 10. maí
1980 var Stefán kjörinn heiðurs-
félagi HÍP.
Viðhorf Stefáns kom afar vel í ljós
í þakkarávarpi hans og lýsa þau vel
hversu einlægur og stéttvís verka-
lýðssinni hann var, en hann sagði:
„Mér er í raun og veru mikill vandi
á höndum, þegar ég vel þakkarorð
fyrir þá viðurkenningu, sem félag
mitt er að veita mér.
Ég er sem sagt óvanur öllu slíku
sem þessu. Hef þó síður en svo farið
varhluta af gæðastimplum af ýmsu
tagi. Ég vil segja ykkur það nú á
þessari sérstæðu stund að enn er ég
sömu skoðunar og.fyrr um það, hvað
vandmeðfarin ér öll viðurkenning á
störfum og verðleikum fólks. Ég
þykist t.d. vita það manna bezt, að
það sem á skortur verðleika mína
er mikið. Einkum á það við um þau
störf sem ég aldrei vann. Allt sem
ég á ógert, og hefði viljað vinna fé-
lagi okkar en mun aldrei leysa af
hendi.
Hið íslenzka prentarafélag er mitt
félag í þeim skilningi að markmið
þess og störf hafa verið samofin lífi
mínu og minna, allar götur síðan ég
lærði Helgakver undir fermingu á
altaninu í Gutenbert 13 áragamall.
Þess vegna er það, að ég met við-
urkenningu HÍP á störfum mínum
meir en nokkurs annars aðila í þjóð-
félagi okkar. Þess vegna er það, að
ég met viðurkenningu HÍP á störfum
mínum meir en nokkurs annars aðila
í þjóðfélagi okkar. Þess vegna er
mér það kærara en orð fá sagt, að
taka við sæmd frá ykkur mér til
handa og þá ekki síst úr hendi þess
manns, sem nú er formaður HIP.
Vegna alls þessa er ég ykkur
þakklátur fyrir þá viðurkenningu,
sem ég veit mesta og besta. Heill
sé ykkur og félagi okkar og þeim,
sem eiga eftir að bera hugsjónir þess
fram á veginn."
Ég sem þetta rita fyrir hönd sam-
taka okkar bókagerðarmanna kynnt-
ist því afar vel hversu einlægur og
ósérhlífinn verkalýðssinni Stefán var.
Þó Stefán hafi ekki átt sæti í stjóm
eða trúnaðarmannaráði Félags bóka-
gerðarmanna, en það varð til við
samruna Bókbindarafélags íslands,
Grafíska sveinafélagsins og Hins
íslenzka prentarafélags árið 1980,
eru störf hans í þágu þess félags
ótrúlega mikil. Hann sat í bókasafns-
nefnd félagsins og vann þar mikið
starf enda var hugur hans afar
tengdur því sem féll undir þessa
nefnd en það er auk bóka félagsins
allt sem snertir sögu þess. Og Stefán
sinnti ekki einasta þessum verkþátt-
um í okkar samtökum. Hann var
einn af upphafsmönnum stofnunar
Sögusafns verkalýðshreyfingarinnar
og hann hafði frumkvæði að stofnun
Félags áhugafólks um verkalýðssögu
og sat í stjóm þess félags frá upphafí.
Auk þess sem Stefán gegndi störf-
um í bókasafnsnefnd félags okkar
sinnti hann fjölmörgum verkum nú
hin síðari ár í þágu þess. Hann að-
stoðaði okkur við útgáfu Prentarans
í svo ríkum mæli að óhætt er að
fullyrða að færri blöð hefðu komið
út ef hugsjóna hans og ósérhlífni
hefði ekki notið við. Hann sat í 90
ára afmælisnefnd samtaka okkar
1986-1987 og skráði þá merkt yfir-
lit úr sögu samtakanna „Sú var
tíðin“. í þessu riti er afar greinargóð
lýsing á _því helsta sem einkennir
söguna. Á hátíðarsamkomu í tilefni
90 ára afmælisins flutti Stefán ræðu
eins og honum var einum lagið til
heiðurs brautryðjendunum og flutt
var söguleg dagskrá í samantekt
hans undir stjóm Baldvins Halldórs-
sonar. í afmælisblaði Prentarans frá
þessum tíma svara heiðursfélagar
nokkrum spumingum, í svari Stefáns
við spumingunni: Er verkalýðshreyf-
ingin á réttri leið? segir hann m.a.:
„ .. . Það þóttu aldrei góðir kostir á
Islandi, þegar kaupmannavaldið réði
bæði verðlagi á erlendri og innlendri
vöru. Það var kallað verslunarólag.
Því ástandi breytti dugandi verka-
lýðs- og samvinnuhreyfing. Nú drúp-
ir hún höfði í auðmýkt fyrir ofur-
valdi fjármagns og valdníðslu og
hafnar þeim einu ráðum sem duga:
baráttu. Baráttu og samstöðu með
þeim sem vilja beijast og endur-
heimta þau réttindi, sem best hafa
náðst vegna samstöðu; sem ekki
lætur samþykktir nægja heldur safn-
ar liði og berst, ekki einu sinni, ekki
tvisvar, heldur alltaf þegar ráðist er
á kjörin. Þá kemst verkalýðshreyf-
ingin aftur á rétta leið.“
Þessi orð endurspegla vel það bar-
áttuþrek sem einkenndi Stefán fram
á síðasta dag.
Þann 1. maí 1934 gengu þau Stef-
án og Elín Guðmundsdóttir í hjóna-
band. Val dagsins er táknrænt fyrir
þær hugsjónir sem þau Elín og Stef-
án hafa alla tíð barist fyrir. Um leið
og ég votta Elínu og öðrum aðstand-
endum Stefáns einlæga samúð vil
ég þakka þér Elín fyrir störf þín í
þágu samtaka okkar, þau eru mikil
eins og Stefáns og verða aldrei full-
þökkuð.
Með þakklæti og virðingu í garð
hugsjónamannsins og sósílistans
Stefáns Ögmundssonar, prentara.
Þórir Guðjónsson
formaður Félags bókagerð-
armanna
Síðustu þijú árin lágu leiðir okkar
Stefáns Ögmundssonar saman í
starfi Félags áhugafólks um verka-
lýðssögu. Stefán var meðal hvata-
manna að stofnun félagsins og í
stjórn þess frá upphafi. Það var
síðasta félag sem hann stofnaði.
Markmið hans var að styðja rann-
sóknir á sögu verkafólks og stofna
rannsókna- og heimildastofnun í
verkalýðssögu. Að því unnum við
saman.
Söfnun heimilda um verkafólk og
baráttusögu þess var honum mjög
hugleikin. Lokaorð hans á síðasta
stjómarfundi félagsins fyrir
sKÖmmu, voru þau að við þyrftum
að beita okkur fyrir söfnun Ijós-
mynda af vinnandi fólki og skrá
minningar þess. Stefán er nú geng-
inn í slóð fallinna félaga, en við
munum um langan aldur búa að hlýj-
um frásögnum hans af baráttu
verkafólks — sögum þar sem hið
spaugilega var oft í fyrirrúmi.
Stefán hafði mikinn áhuga á starfi
og velgengni félagsins. Miðað við
aldur og heilsufar lagði hann mest
af mörkum. Fyrir nokkrum dögum
gekk hann frá tveimur þáttum í
fréttabréf félagsins um allsheijar-
verkfall gegn Keflavíkursamningn-
um 1946. Annar var viðtal við Jón
Rafnsson fyrrum framkvæmdastjóra
ASÍ, sem tekið var skömmu áður en
Jón féll frá. Og fleira hafði Stefán
á pijónunum. Hann bjó að mikilli
reynslu sem hann miðlaði óspart um
leið og hann hvatti aðra til dáða.
Stjóm Félags áhugafólks um
verkalýðssögu vill þakka Stefáni fyr-
ir vel unnin störf í þágu félagsins
og ánægjulegar samverustundir. Við
sendum Elínu Guðmundsdóttur,
dætrum og öðrum ástvinum samúð-
arkveðjur.
Stjórn Félags áhugafólks
um verkalýðssögu.
I
&JÓNUSTA
Brunahanna byggingar
og útvega efni
Verkfræðistofa Þóris, s: 21800.
Hilmar Foss
lögg. skjalaþ. og dómt.
Hafnarstræti 11,
símar 14824 og 621464.
KENNSLA
Lærið vélritun
Aprílnámskeið eru að hefjast.
Vélritunarskólinn, s: 28040.
f ÉLAGSLÍF
I.O.O.F. 8 = 1704128V2 =
□ Sindri 59894117 - Fr. - Atgr.
□ HAMAR 59694117 = 2
□ Helgáfell 59891147 IV/V -2
I.O.O.F. R.b.1 = 1384118 - M.A.
□ EDDA 59891147 - 1 Frl.
KR-konur
Athugið að það er næsta þriðju-
dag þann 18. apríl kl. 20.00 sem
lokafundurinn verður. Munið að
tilkynna ykkur tímanlega hjá
Jónínu, sími 611324, Ólöfu, sími
53930 og Hebu, sími 688205.
Mætum hressar.
Stjórnin.
Náttúrulækningafélag
Reykjavíkur
Aðlfundur
Aöalfundur NLFR verður haldinn
laugardaginn 15. april 1989 á
Hótel Lind við Rauöarárstig.
Fundurinn hefst kl. 14.00.
Venjuleg aöalfundarstörf.
Lagabreytingar.
AD-KFUK
Fundur i kvöld kl. 20.30 á Amt-
mannsstig 2b. „Á þaki islands".
Myndir og frásögn: Leifur Þor-
steinsson. Kaffi eftir fund.
Allar konur velkomnar.
FERÐAFELAG
ÍSLANDS
ÖLDUGÖTU3
SÍMAR 11798 og 19533.
Landmannalaugar - skíða-
gönguferð 20.-23. apríl
Ekið að Sigöldu og gengið þaðan
á skíðum til Landmannalauga
(25 km). Tveggja daga dvöl á
Laugum. Gist í sæluhúsi FÍ.
Ferðafélagið sér um flutning á
farangri til og frá Landmanna-
laugum. Það er ævintýralegt að
ferðast um óbyggðir á þessum
árstíma.
Upplýsingar og farmiðasaia á
skrifstofu Ferðafélagsins.
Ferðafélag íslands.
®FERÐAFÉLAG
ÍSLANDS
ÖLDUGÖTU3
SÍMAR 11798 og 19533.
Myndakvöld Ferða-.
félags íslands
Miðvikudaginn 12. april verður
myndakvöld á vegum F.í. í Sókn-
arsalnum, Skipholti 50a, og
hefst kl. 20.30 stundvislega.
Á dagskrá verður:
1) Sigurður G. Tómasson, út-
varpsmaður sýnir myndir og
kort frá Reykjanesskaga og
spjallar um fáfarnar slóðir.
Ferðafélagið skipuleggur dags-
ferðir um Reykjanesskaga allt
árið um kring og ætti áhugafólk
um gönguferðir ekki að láta
þessa sýningu ög spjall Sigurðar
fram hjá sér fara.
2) Þorvaldur Örn Árnason og
Jóhanna B. Magnúsdóttir segja
i máli og myndum frá skiða-
gönguferð Ferðafélagsins um
siðustu páska. Ferðinni var heitð
til Landmánnalauga en vegna
ófærðar var snúið við og haldið
til Þórsmerkur á gönguskiðum.
Þau segja frá þessari ævintýra-
legu ferð.
Kaffiveitingar eru í hléi. Aðgang-
ur kr. 150,-
Allir velkomnir, félagar og aörir.
Það er þess virði aö fræðast um
eigiö land og um leiö kynnast
ferðum Ferðafélagsins. Gefið
ykkur tíma og njótið kvöldsins
hjá Ferðafélaginu.
Ferðafélag íslands.
K
IKkMII