Morgunblaðið - 14.04.1989, Blaðsíða 14

14
■ MORGUNBCAÐIÐ; FÖSTUDAGUR14. APRÍL 1989
Samskipti við EB — geta
ráðið úrslitum um far-
sæla þróun efhahagsmála
eftirJón Sigurðsson
Hér fer á eftir síðari hluti
ræðu þeirrar, sem Jón Sig-
urðsson, viðskipta- og iðnað-
arráðherra, flutti á ársþingi
iðnrekenda í marz-mánuði sl.
Mig langar til að geta hér með
örfáum orðum tveggja frumvarpa
sem ég mælti nýlega fyrir á Al-
þingi.. Hið fyrra íjallar um álagningu
skilagjalds á einnota umbúðir og
stofnun hlutafélags sem annist söfn-
un og endurvinnslu þeirra. Hið
síðara snýst um söfnun og endur-
vinnslu brotamálma og þá sérstak-
lega bílhræja. Ég held að öllum hljóti
að vera ljós nauðsyn þess að koma
fastri skipan á þessi mál hér á landi.
Um landið flæða áldósir og plast-
dollur sem landsmenn hafa teigað
úr. Eftir þá flóðbylgju nýrra bifreiða
sem dunið hefur á landinu á síðustu
árum hafa bílflökin hrannast upp.
Þau tvö frumvörp sem hér um ræð-
ir eru auðvitað fyrst og fremst liður
í umhverfisvernd en verði þau að
lögum geta þau einnig átt sinn þátt
í að stuðla að iðnþróun hér á landi.
Eftir því sem gengur á auðlindir
jarðar verður endurvinnsla á úr-
gangsefnum sífellt mikilvægari. Það
er löngu orðið tímabært að iðntækni
sé beitt í þágu umhverfisverndar.
Nýtt álver
Eins og vel er kunnugt fer nú
fram á vegum fjögurra erlendra fyr-
irtækja athugun á hagkvæmni þess
að byggja og reka nýtt álver í
Straumsvík. Alverið yrði væntanlega
byggt í tveimur jafnstórum áföngum
en gert er ráð fyrir því að í endan-
Iegi-i gerð verði framleiðslugeta þess
185.000 tonn á ári eða rúmlega tvöf-
alt meiri en ÍSAL-álversins. Miðað
hefur verið við það að fyrri áfangi
álversins færi í gang árið 1992 en
hinn síðari árið 1996. Frumkostnað-
aráætlun sem gerð var fyrir Starfs-
hóp um stækkun álvers benti til
þess að stofnkostnaður við álverið
yrði á bilinu 500—600 milljónir
Bandaríkjadollara á verðlagi ársins
1987 eða jafngildi 25—30 milljarða
króna á núverandi verðlagj. Fjárfest-
ing í orkumannvirkjum var áætluð
af svipaðri stærðargráðu en yrði til-
tölulega lítil fyrir fyrri áfanga ál-
versins þar sem hann myndi taka
við raforku frá Blönduvirkjun. Fjár-
festing upp á 50—60 milljarða króna
svarar til um það bil allrar fjáiTnuna-
myndunarinnar hér á landi á einu
ári. Hún myndi hins vegar dreifast
á 6—8 ár og stór hluti hennar fælist
í kaupum á erlendum fjárfestingar-
vörum. Að tiltölu fælist í þessari fjár-
festingu minni viðbót við efnahags-
starfsemina í landi en fólst í bygg-
ingu álversins í Straumsvík og til-
heyrandi orkumannvirkja á sjöunda
áratugnum. Það er mikilvægt að í
tengslum við nýtt álver verði hugað
að úrvinnslu áls þannig að ekki sé
eingöngu stefnt að aukinni frum-
vinnslu málmsins hér á landi.
Staða álmálsins nú er sú að
bandaríska ráðgjafarfyrirtækið
Bechtel, sem fyrirtækin fjögur réðu
til að gera hagkvæmniathugunina,
hefur skilað drögum að stofnkostn-
aðaráætlun. Við fyrstu sýn virðast
niðurstöðumar nokkru hærri en í
frumkostnaðaráætluninni. Munur-
inn virðist fyrst og fremst felast í
því að Beehtel geri ráð fyrir því að
erlendar fjárfestingarvörur, það er
að segja margvíslegur tækjabúnaður
í álverið, verði dýrari en reiknað var
með í frumkostnaðaráætluninni.
Skýringin á þessu er án efa sá upp-
gangur sem verið hefur í álfram-
Jeiðslu hin allra síðustu ár. Fyrirtæk-
in fjögur hafa beðið Beehtel að skoða
nokkra kostnaðarliði nánar og ganga
síðan frá endanlegri stofnkostnað-
aráætlun. Hennar er að vænta í lok
þessa mánaðar eða byijun þéss
næsta.
Á þessu stigi er ástæðulausf að
draga víðtækar ályktanir af hækkun
stofnkostnaðar við álverið í drögum
Bechtel að kostnaðaráætlun. Mér
virðist sérstaklega mikilvægt að
menn átti sig á því að þessi athugun
bendir alls ekki til þess að sam-
keppnisstaða Islands með tilliti til
álframleiðslu hafi breyst til hins
verra. Það er heldur engin ástæða
til að fyllast óþolinmæði. Þetta er
umfangsmikið verk og undirbúning
þess verður að vanda vel. Mér finnst
ástæða til að nefna það hér að
fríverslunarsamningar íslendinga
við Evrópuríkin eru ein forsenda
uppbyggingar á orkufrekum iðnaði
hér á landi.
Oslóar-yfirlýsingin og
Evrópa 1992
Um fátt er nú meira rætt og ritað
hér á landi og raunar í öðrum lönd-
um líka en breytingar þær sem eru
að verða á samskiptum þjóða í Evr-
ópu. Þetta var auðvitað aðalum-
ræðuefnið á fundi forsætisráðherra
EFTA-ríkjanna í Osló sem lauk í gær
með mikilvægri yfirlýsingu. Þar er
því meðal annars lýst yfir að EFTA-
ríkin muni efla samstarf sín í milli
í samningum við Evrópubandalagið
sem skuli eftir því sem kostur er
miða að því að koma á sem mestu
fijálsræði í viðskiptum með vörur,
þjónustu, fjármagn og vinnuafl í allri
Vestur-Evrópu. Og — það sem mestu
máli skiptir fyrir okkur íslendinga —
í Oslóar-yfirlýsingunni er kveðið á
um að innan EFTA skuli ríkja full-
komin fríverslun með fisk- og sjávar-
afurðir. Þetta er mikilvægur afangi
og í reynd forsenda þess að íslend-
ingar geti tekið þátt í auknu sam-
starfi Evrópuríkja. Oslóar-yfirlýs-
ingin fylur i sér sögulegan sigur
fyrir íslendinga í þessu lífshags-
munamáli og þess vegna eru íslend-
ingar aðilar að þessari yfirlýsingu
án fyrirvara.
Trappa til að standa á
Sú staðreynd blasir við að fyrir
árslok 1992 verður sameiginlegur
heimamarkaður Evrópubandalags-
ins orðinn að veruleika. Þótt íslend-
ingar kjósi að standa utan við Evr-
ópubandalagið verða þeir engu að
síður að laga sig að mörgum þeim
breytingum sem sameiginlegi
heimamarkaðurinn hefur í för með
sér. Enginn vafi leikur á því að af-
nám síðustu viðskiptatálmana milli
Evrópubandalagsríkjanna mun leiða
til aukinna viðskipta þeirra í milli.
Þær þjóðir sem ætla að standa Evr-
ópubandalagsríkjunum á sporði í
efnahagslegum framförum á næstu
árum verða að gerast þátttakendur
í þessum auknu alþjóðaviðskiptum
sem auk hefðbundinnar milliríkja-
verslunar með vörur og þjónustu
munu einnig í ríkari mæli en áður
ná til viðskipta með fjármagn og
fjármálaþjónustu. Það getur ráðið
úrslitum um farsæla þróun efna-
hagsmála hér á landi á næstu árum
hvernig tekst til með samskipti ís-
lendinga við Evrópubandalagið.
Nauðsynlegt er að í þeim samskipt-
um fáist sérstaða íslendinga vegna
mikilvægis sjávarútvegs í íslenskum
þjóðarbúskap viðurkennd. Það er í
þessu sambandi sem Oslóaryfirlýs-
ingin um fríverslun með sjávarafurð-
ir skiptir mestu máli. Oslóaryfirlýs-
ingin er trappa til að standa í skipt-
um við Evrópubandalagið. Það kem-
ur auðvitað ekki til greina að íslend-
ingar láti veiðiheimildir í íslenskri
Jón Sigurðsson.
efnahagslögsögu í skiptum fyrir toll-
fijálsan aðgang að mörkuðum Evr-
ópubandalagsins. Hins vegar er
sjálfsagt að ræða ýmis mál sem
tengjast sjávarútvegi við bandalagið
og nefni ég þar sem dæmi nýtingu
flökkufiskstofna eins og kolmunn-
ans, sameiginlegar hafrannsóknir og
varnir gegn mengun sjávar.
Sjálfstæði þjóðar
Við þær breytingar á samskiptum
íslendinga við aðrar þjóðir sem fram-
undan eru verðum við að sjálfsögðu
að standa vörð um sérkenni íslenskr-
ar menningar og sjálfstæði þjóðar-
innar. En menn ættu að hyggja
vandlega að því hvaða merking er
lögð í þessi hugtök. í þrengsta skiln-
ingi verður sjálfstæði þjóðar ekki
tryggt nema með algjörri einangrun
frá öðrum þjóðum og sjálfsþurftar-
búskap. Ég á bágt með að ímynda
mér að nokkurn fýsi í það sjálfstæði
sem fylgja myndi slíkum búskap.
Islendingar eru þegar mjög háðir
verslun við aðrar þjóðir með vörur
og þjónustu. Ekki leikur nokkur
vafi á því að fríverslun með vörur
hefur átt dijúgan þátt í batnandi
lífskjörum hér á landi á undanförn-
um árum. Ég er sannfærður um að
aukið fijálsræði í viðskiptum með
fjármagn og fjármálaþjónustu milli
Islands og annarra landa getur einn-
ig, ef rétt er á haldið, stuðlað að
aukningu þjóðartekna hér í fram-
tíðinni. Ég tel að sá greinarmunur
sem mörgum er tamt að gera á við-
skiptum með vörur og þjónustu ann-
ars vegar og með fjármag-n hins
vegar standist ekki þegar nánar er
skyggnst í eðli máls. Og ég sé ekki
að í aukinni fríverslun með fjármagn
og fjármálaþjónustu felist verulegar
hættur fyrir íslenskt efnahagslíf,
hvað þá efnahagslegt sjálfstæði
þjóðarinnar.
Tengsl íslenska
fjármagnsmarkaðarins við
útlönd
Ég sé fyrir mér að á sama hátt
og sjötti og sjöundi áratugurinn voru
Til umhugsunar fyrir hag-
fræðiprófessora og neytendur
eftir Þóri N.
Kjartansson
Að undanfömu hefur varla liðið
vika án þess að í einhveiju dagblað-
anna hafi birst greinar, þar sem
rækilega er útlistað fyrir lesendum
hvað íslenskir neytendur geti sparað
sér miklar fjárhæðir með því að
kaupa innfluttar vörur, s.s. kartöfl-
ur, egg, kjúklinga og hvers vegna
þá ekki ýmsar aðrar vörur?
Venjulega era höfundar þessara
greina forstjórar stórverslana,
sprenglærðir hagfræðiprófessorar,
eða eins og margir munu segja, „sér-
fræðingar í þessum málurn".
Og málflutningurinn þar af leið-
andi mjög trúverðugur. Ég las einu
sinni skrýtlu sem var eitthvað á þessa
leið: „Sérfræðingur er maður, sem
veit allt sem mögulegt er að vita um
hreint ekki nokkum skapaðan hlut.“
Öllu gamni fylgir nokkur alvara
og mikið má vera ef sjóndeildar-
hringur margra sérfræðinga er ekki
nokkuð þröngur. En Iítum aftur á
þennan hóp, sem kajlast íslenskir
neytendur. Er þetta einhver fámenn-
ur hópur fólks, sem kallar sig þessu
nafni? Er ekki öll þjóðin neytendur?
Því verður varla mótmælt. Og þá
kemur önnur spuming. Er það hag-
kvæmt fyrir íslensku þjóðina að
kaupa erlendis nær allt sem hún
þarf sér til lífsviðurværis?
Án þess að ég hafi lagt mig í líma
við að lesa þessar umræddu blaða-
greinar, sýnist mér að þar séu þessi
mál mjög einfölduð. Dæmin eru sett
upp eitthvað á þessa leið:
Heildsöluverð íslensku vörunnar
er þetta hátt. Innkaupsverð útlendu
vörannar er þetta lágt. Mismunurinn
er gróði fyrir íslenska neytendur
(þjóðina).
Frá mér séð lítur dæmið öðravísi
út, eða eitthvað á þessa leið:
Innflutningsverð útlendu vörunnar
er þetta hátt. Innflutt aðföng til inn-
lendrar framleiðslu á sömu vöra
þetta lágt. Mismunurinn er innlend
verðmætasköpun og gróði eða spam-
aður fyrir þjóðarbúið.
Ef hins vegar innflutt aðföng til
„Og þá kemur önnur
spurning. Er það hag-
kvæmt fyrir íslensku
þjóðina að kaupa er-
lendis nær allt sem hún
þarf sér til lífsviður-
væris?“
einhverrar tiltekinnar framleiðslu eru
orðin eitthvað að ráði dýrari en sama
innflutt vara fullunnin, þá mega
menn fara að hugsa sitt ráð.
Ekki samt með því að snúa sér
eingöngu að innflutningi, heldur leita
leiða til þess að gera frámleiðslu inn-
lendu vörannar samkeppnishæfari.
En eins og búið hefur verið að
íslenskum atvinnurekstri undanfarin
ár og er enn, virðast slíkar hugmynd-
ir ekki eiga uppá pallborðið hjá bles-
suðum stjórnmálamönnunum okkar.
En að lokum til umhugsunar fyrir
lesendur.
Vafalítið er hægt að kaupa erlend-
Þórir N. Kjartansson
is frá nær allar vörur sem íslending-
ar nota til síns daglega lífs á lægra
verði en þær sem framleiddar era
hér innanlands. (Geng ég þá út frá
reikningsaðferðum hagfræðipróf-
essoranna.)
Meira að segja gætum við fundið
ódýrari fisk til innflutnings en okkar
eigin, að ég tali nú ekki um land-
búnaðarvörur og iðnaðarvörar.
En þá er það stóra spumingin:
Hvar á að taka gjaldeyrinn?
Höfundur er framkvæmdustjóri í
Vík í Mýrdal.
tímabili aukinnar fríverslunar með
vörur og þjónustu verði níundi og
tíundi áratugurinn tími aukinnar
fríverslunar með fjármagn.
Ríkisstjómin samþykkti nýverið
að heimildir íslenskra fyrirtækja til
þess að taka erlend lán á eigin
ábyrgð yrðu rýmkaðar en lántökur
með ríkisábyrgð takmarkaðar og
jafnframt verði reglur um fjár-
magnshreyfingar og viðskipti með
fjármálaþjónustu milli ísiands og
annarra landa mótaðar á næstu
misserum á grundvelli efnahags-
áætlunar ráðherranefndar Norður-
landa fyrir árin 1989—1992. í þessu
felst að stefnt skuli að því að rýmka
tengsl íslenska íjármagnsmarkaðar-
ins við útlönd, meðal annars með
því að heimila Islendingum að kaupa
verðbréf, þar á meðal hlutabréf, í
öðrum löndum og útlendingum að
kaupa íslensk verðbréf.
I viðskiptaráðuneytinu er verið að
undirbúa tímasetta áætlun um
hvernig hrinda megi þessari sam-
þykkt ríkisstjómarinnar í fram-
kvæmd. Drög að reglugerð um
fijálsari viðskipti með verðbréf milli
Islands og annarra landa liggja þeg-
ar fyrir. Ég tel hins vegar skynsam-
legt að bíða með útgáfu reglugerðar-
innar þar til verðbréfafrumvarpið
sem nú liggur fyrir Alþingi er orðið
að lögum og framkvæmd þeirra
mótuð. í þessu frumvarpi og í ná-
tengdu framvarpi um eignarleigu er
að finna öraggar, sanngjarnar og
frjálslegar leikreglur fyrir íslenska
íjármagnsmarkaðinn. I verðbréfa-
frumvarpinu eru einnig ákvæði sem
ættu að auðvelda þróun hlutabréfa-
markaðar á íslandi á næstu árum.
Þegar grannt er skoðað kemur í
ljós að öll þessi atriði lúta að því að
tryggja íslensku atvinnulífi sam-
bærilega aðstöðu á fjármagnsmark-
aði og atvinnulíf í helstu viðskipta-
löndum Islendinga nýtur eða kemur
til með að njóta í náinni framtíð.
Þetta er auðvitað nauðsynlegt til
þess að íslensk fyrirtæki geti staðist
erlendum keppinautum sínum snún-
ing í harðnandi samkeppni. Annað
mikilvægt atriði sem hér skiptir
máli er aukin hagkvæmni í banka-
kerfinu og bætt skipulag og jafn-
framt ódýrari bankaþjónusta. Fækk-
un og stækkun innlendra banka-
stofnana er nauðsyn en áhrifaríkasta
leiðin að því marki er áreiðanlega
að opna íslenska bankakerfið fyrir
erlendri samkeppni. Það þarf að
gera með gát.
Aðlögun iðnaðarins að
Evrópu 1992
Ég nefndi áðan að fyrirhugaðar
breytingar á skipan mála á innlend-
um fjármagnsmarkaði og á tengsl-
um hans við útlönd miðuðu að því
að tryggja íslensku atvinnulíf sam-
bærilegan aðgang að fjármagni og
atvinnulíf í helstu viðskiptalöndum
íslendinga kemur til með að búa
við. En það þarf að hyggja að fleiru
en aðstöðunni á fjármagnsmarkaði.
Ég hef því nýlega skipað nefnd und-
ir formennsku dr. Geirs A. Gunn-
laugssonar, framkvæmdastjóra, til
þess að kanna starfsskilyrði íslensks
iðnaðar og benda á leiðir til þess að
tryggja samkeppnisstöðu hans í ljósi
þeirra breytinga sem munu fylgja
sameiginlegum heimamarkaði Evr-
ópubandalagsins. Nefndinni er með-
al annars ætlað að kanna skattlagn-
ingu iðnfyrirtækja hér á landi og
gera tillögur um úrbætur sem ættu
að auðvelda fyrirtækjum að laga sig
að breyttum aðstæðum í Evrópu.
Ég reikna fastlega með því að nefnd-
in muni gera álagningu vörugjalda
nokkur skil. Þá liggur einnig fyrir
að margvísleg staðlamál sem snerta
iðnaðinn munu koma mjög við sögu
í starfi nefndarinnar.
Hér er mikið verk að vinna. Ég
fagna þeim áhuga sem Félag
íslenskra iðnrekenda hefur sýnt
þeirri þróun sem er að verða í EFTA
og Evrópubandalaginu og ég vil
nota þetta tækifæri til þess að þakka
framkvæmdastjóra félagsins, Ólafí
Davíðssyni, sérstaklega hans mikla
starf á þessum vettvangi. Ég vona
að á næstu misserum geti tekist
árangursríkt samstarf milli iðnaðar-
ráðuneytisins og reyndar einnig við-
skiptaráðuneytisins og ykkar félags,
sem skili iðnaðinum sterkari sam-
keppnisstöðu í framtíðinni og verði
þjóðinni allri til heilla.