Morgunblaðið - 14.04.1989, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR il APRÍL 1989
23
Morgunblaðið/Emilía
meðal-
iverju
m árlega
eríumar fengju minna súrefni.
Þannig var oft hægt að stöðva sjúk-
dóminn. Vægasta aðgerðin var að
„blása“. Þá var blásið lofti milli
lungans og btjóstveggjarins og við
þrýstinginn féll lungað saman.
Þessa aðgerð þurfti að endurtaka
oft, þar sem loftið minnkaði alltaf
aftur í btjóstholinu og var talað um
að menn gengju í blásningu. Stund-
um þurfti að „brenna", það er
brenna burt streng milli lunga og
bijósthimnu, sem hindraði að lung-
að félli saman.
Stærsta aðgerðin var þegar menn
voru „höggnir“. Þá vom rifbein
fjarlægð og bijóstholið fellt öðm
megin, til að sýkta lungað legðist
saman. Aðeins þeir veikustu geng-
ust undir þessa aðgerð og bjargaði
Þorsteinn Blöndal, berklayfirlæknir.
hún mörgum. Hins vegar var sam-
fallið brjóstholið mikið lýti.
Þorsteinn sagði að berklar hefðu
ekki dregið alla til dauða sem þá
fengu. „Sumir fengu væga berkla
og gátu lifað eðlilegu lífi. Þeir sem
hins vegar urðu mikið veikir og
vom með svokallaða „holu“ eða sár
í lunga, vom sendir á hæli, enda
vom þeir smitandi. Þá skipti litlu
máli hvort viðkomandi var í námi
eða hveijar aðstæður hans vom að
öðm leyti; honum var kippt inn á
hæli og þar var hann ef til vill
næstu tvö til þijú ár, ef berklarnir
voru á háu stigi. Það er fróðlegt
að hugsa til þessa nú, þegar rætt
er um meðhöndlun alnæmis-sjúkl-
inga og hvort einangra eigi þá frá
umheiminum. Áður fyrr datt engum
í hug að tala um frelsi einstakling-s-
ins í þessu sambandi."
Reglulegt berklaeftirlit byijaði
hér á landi upp úr.1940, ur.dir stjóm
Sigurðar Sigurðssonar, berklayfir-
læknis. Næstu ár vom 10-20% þjóð-
arinnar skoðuð árlega og árið 1946
vom allir íbúar Reykjavíkur kallað-
ir í skoðun. Þá fannst fjöldi berkla-
tilfella. Þessar skoðanir urðu til
þess að auðveldara varð að hefta
útbreiðslu sjúkdómsins.
Berklar tilheyra
ekki liðinni tíð
Þorsteinn sagði að almenningur
gerði sér ekki alltaf grein fyrir að
berklar tilheyrðu ekki liðinni tíð,
heldur gætu ávallt skotið upp kollin-
um. „Yngra fólki bregður illilega í
brún, þegar því er sagt að það sé
með berkla, en eldra fólk þekkir
einkennin og veit hvað er á ferð-
inni. Enn má hitta marga, sem segja
frá því að þeir hafi verið „blásnir,
brenndir eða höggnir". Hér á landi
hefur baráttan við berklana gengið
vel, en í þróunarlöndunum, sérstak-
lega Afríku, er ástandið annað. Þar
greinast 7-8 milljónir nýrra tilfella
árlega og 2-3 milljónir manna deyja
á ári hveiju úr berklum. Vandamál-
in þar em svipuð og hér á landi
árin 1920-1930.“
íslenskir karlar fá oftar lungna-
berkla en konur og svo hefur ávallt
verið. „Þetta var skiljanlegt áður
fyrr, þegar konur héldu sig að
mestu heima við,“ sagði Þorsteinn.
„Karlamir vom hins vegar til dæm-
is í verbúðum og sváfú þar margir
saman, sem og á skipum. Þeir gátu
því fremur smitast. Enn í dag veikj-
ast karlar fremur af berklum, sem
er eðlilegt, þegar litið er til þess
að eldra fólk er í meirihluta þeirra
sem hafa fengið bakteríuna. Sjúk-
dómurinn kemur oftar upp hjá þeim
sem em jákvæðir fyrir og því eiga
í raun sömu skýringar við um þenn-
an mismun í tíðni og í gamla daga.“
Af þeim 321 berklatilfellum, sem
greindust hér á landi árin 1975-
1986, vom lungnaberklar sem áður
sagði algengastir. Af þeim greind-
ust 149 tilfelli. Næst komu eitla-
berklar og berklar í þvag- og/eða
kynfæmm, en af hvomm flokki
greindust 46 tilfelli. Bijósthimnu-
bólga greindist í 22 tilfellum og
jafn oft greindust beinaberklar.
Bólgnir kirtlar á bak við lungun
fundust í 20 tilfellum, sáningar-
berklar í 7 tilfellum, heilahimnu-
bólga í tveimur og aðrir berklar
greindust sjö sinnum. Sáningar-
berklar og heilahimnubólga em
hættulegastir. Sáningarberklar
dreifa sér mjög hratt um allan
líkamann og yngsti íslendingurinn,
sem lést úr berklum á þessu tólf
ára tímabili, 30 ára, var haldinn
þessum sjúkdómi.
Af þeim 321 tilfelli, þar sem
berklar greindust, vom sjúklingar
eldri en 65 ára í 113 tilviicum. Til-
fellum hefur fækkað jafnt og þétt
þessi ár. Árið 1975 vom þau 40,
58 ári síðar, en frá 1977 til 1985
vom tilfelli á bilinu 23-27. Síðustu
tvö árin, sem könnunin náði til,
greindust 13 tilfelli hvort ár. Meðal-
tal þessara tólf ára em 27 tilfelli.
Áður -fyrr voru ýmsar aðferðir
notaðar til að vinna bug á berkla-
veiki, en nú er unnt að Iækna
sjúkdóminn að fullu með lyfla-
gjöf. Þessar skopteikningar sýna
gamlar lækningaaðferðir og
skýra sig best sjálfar. Þær sýna
læknana Ólaf Geirsson, sem
brennir, Guðmund Karl, sem
heggur og Dr. Óla Hjaltested,
sem blæs. (Myndimar em teikn-
aðar af Ragnheiði Ólafsdóttur
og birtar með góðfuslegu leyfi
fini Erlu Egilson.)
300 milljónir þarf til að
fiillbúa Þjóðskjalasafti
Anna Sigurðardóttir með bók sína.
Saga nunnuklaustra
á Islandi á miðöldum
„VIÐ þurfum um 300 milljónir
til að fullbúa húsið og þar af
fæm um 150 milljónir í innrétt-
ingar og ýmsan búnað. Á þessu
ári hefur Þjóðskjalasaftiið 10
milljónir til ráðstöfunar, en við
höfum farið fram á að fá 100
milljónir á næsta ári,“ sagði Ólaf-
ur Asgeirsson, þjóðskjalavörður,
er hann var spurður um fram-
kvæmdir í húsnæði safhsins að
Laugavegi 162.
Húsnæði mjólkurstöðvarinnar að
j Laugavegi 162 var keypt undir
j Þjóðskjalasafnið og hefur þegar
verið gengið frá hluta af skrifstofu-
húsnæði. „Skrifstofumar voru í
raun fyrir hendi, svo breytingar á
þeim voru ekki kostnaðarsamar,"
sagði Ólafur. „Hingað höfum við
því flutt þá starfsemi sem tengist
skrifstofurekstrinum og þetta hús
var himnasending fyrir okkur. Í
gamla Safnahúsinu er enn af-
greiðsla fyrir almenning. Þar em
líka skjalageymslur og einnig í hús-
næði í Árbæ. Skjalageymslur í nýja
húsinu á hins vegar eftir að inn-
rétta. Þess vegna emm við enn með
skjöl í kössum og þannig em þau
mun óaðgengilegri en ætti að 'rera.
Stjórnvöld hafa lýst yfir vilja til að
koma málum hér í viðunandi horf
og vonandi verður orðið við óskum
okkar um 100 milljóna króna fram-
lag á næsta ári. Við verðum að
geta gert mikið í einu, til dæmis
er lítið vit í því að útbúa lestrarsal
hér, ef skjölin em enn dreifð um
allan bæ.“
t— Hluti hins nýja húsnæðis Þjóð-
skjalasafnsins er leigður ýmsum
ríkisstofnunum. „Okkur fannst
skárra að nýta húsið með þeim
hætti, í stað þess að láta hluta þess
ónýttan," sagði Ólafur.
Málþing Sagnfræðingafélags Is-
lands, sem haldið var fyrir skömmu,
samþykkti að hvetja ríkisstjórnina
Sigurður skrifar einnig, að þann
20. mars síðast liðinn hafi verið
birt lánskjaravísitala fyrir apríl
1989. Hún hefði hækkað um 2,05%
frá fyrra mánuði og jafngilti sú
hækkun 2i,6% verðbólgu. Og síðar
segir Sigurður: „Sú hrina verð-
hækkana sem riðið hefur yfir
síðustu vikurnar er ekki óvænt.
Verðbólga hefur verið 20 til 30%
síðustu misserin og nákvæmlega
ekkert hefur gerst sem hefur varan-
til að útvega Þjóðskjalasafni viðun-
andi rekstrarfé og ganga endanlega
frá húsnæði þess við Laugaveg
162. „Á þann hátt auðveldar hún
stjómsýslu ríkis og sveitarfélaga
og leggur þýðingarmikið lóð á vog-
arskálar íslenskrar menningar,"
segir í ályktuninni.
leg áhrif til lækkunar. Sú verðstöðv-
un sem sett var á fyrir liðlega hálfu
ári breytir engu um gang verð-
bólgunnar sjálfrar eða um orsakir
hennar. Verðstöðvunin olli því að-
eins að verðbólgan „varð ósýnileg"
um stundarsakir. Næstu misseri
mun verðbólga halda áfram að vera
mun hærri hér en í nágrannalöndum
okkar og hún verður áfram síbreyti-
leg frá mánuði til mánaðar eða frá
ársfjórðungi til ársíjórðungs.“
Kvennasögusafn íslands hefur
gefið út bókina „Allt Hafði Ann-
an Róm Aður I Páfadóm". Er það
samantekt Önnu Sigurðardóttur
um nunnuklaustrin tvö á íslandi
á miðöldum og brot úr kristni-
sögu. Þetta er þriðja ritið úr
flokkinum „Úr veröld kvenna“.
„ Ég byijaði fyrir löngu síðan að
viða að mér efni, en hætti svo í
kring um árið 1976. Það lá svo
niðri hjá mér, en svo tók ég mig
til og bytjaði aftur og hætti að
þessu sinni ekki fyrr en verkinu var
lokið,“ sagði Anna Sigurðardóttir í
samtali við Morgunblaðið í tilefni
af útgáfunni.
Bókin skiptist í fjóra meginkaflá,
sá fyrsti fjallar um Kirkjubæjar-
klaustur, annar kafli um Reyni-
staðaklaustur, sá þriðji ber heiti
bókarinnar, „allt hafði annan róm
áður í páfadóm", og fjórði kaflinn
heitir María Guðsmóðir og helgar
meyjar á íslenskum slóðum. Þar á
eftir kemur heimildaskrá, þá
myndaskrá, þá nafnaskrá sem er
tvískipt, mannanöfn og staðanöfn.
Dr. Sigurður B. Stefánsson:
Verðbólgan
var 38% í mars
BÆÐI framfærslu- og byggingavísitala hækkuðu um 2,7% í mars
og gamla lánslgaravísitalan hefði því einnig hækkað um 2,7% sem
jafngildir 38% verðbólgu á heilu ári. Verðbólga síðustu þrjá mán-
uði, janúar, febrúar og mars, var 31% miðað við heilt ár. Svo skrif-
ar dr.Sigurður B. Stefánsson ritstjóri og ábyrgðamaður fréttabréfs
Verðbréfamarkaðar Iðuaðarbankans í aprílhefti þess.