Morgunblaðið - 23.04.1989, Page 10

10
MORGUNBLAÐIÐ Sl.'XNKDAGUK 23. APRÍL 1989
BÆKUR OG SKJÖL
r
eftkPál Lúðvík Einarsson
BÓKLESTUR OG GRÚSK í gömlum pappírum er
stundum sögð vera íslendingins æðsta sæla, nautn og
yndi. — En hafa menn tekið eftir því þegar flett er
gamalli skruddu að ekki er allt sem skyldi? Pappírinn
oft gulnaður, sér í lagi til kantanna — og það sem
verra er, hann er orðinn stökkur. Það getur jaftivel
hent að hann brotni ef blaðsíðum er flett af of miklum
ákafa. Og af skjalasöfiiunum er líka sömu sögu að
segja. Þar þora menn varla að anda á suma pappíra.
vað er að gerast? Öðru
hvoru hafa heyrst voða-
sögur um „innbyggðan
dauða“ bóka og skjala,
„súra pappírinn".
Fyrr á öldum var pappír
gerður úr hör og bómull en
1840-50 var tekið til við að
framleiða hann úr trjámassa
og ýmsum aukaefnum.
Fram á síðustu ár eða ára-
tugi hefur verið framleiddur
pappír sem er alltof súr með þeim
afleiðingum að hann er nú að molna
niður. Frá útlöndum hefur frést af
söfnum þar sem hiuti safnkostsins
sé orðinn ónothæfur; útlán og notk-
un takmörkuð. Reyndar þarf ekki
að fara til útlanda til að finna dæmi
um þetta. Á Landsbókasafni hefur
orðið að takmarka mjög ljósritun
viðkvæmra gagna.
Bækur og skjöl, heimildir og
menning iðnaðarsamfélagsins eru
sem sagt á „vondum pappír“.
Skárra hér?
Margir kvarta sáran undan
„pappírsfargani“, en það hlýtur að
vera hinni íslensku þjóð sem ann
bókum og fornum sögum verulegt
áhyggjuefni að „þjóðararfurinn"
molni í höndunum á henni. Við
getum kannað ástandið í okkar eig-
in bókaskápum. En hvernig er það
á bókasöfnunum?
Að sögn Stefaníu Júlíusdóttur,
lektors í bókasafns- og upplýsinga-
fræðum, hafa þessi mál lítt verið
| könnuð vísindalega. En nokkrir
I bókaverðir funduðu um varðveislu-
mál í Norræna húsinu 31. október
síðastliðinn. Við fyrstu sýn er
ástandið ekki svo voðaiegt. Á al-
menningssöfnunum er yfirleitt búið
að „lesa bækurnar upp“ áður en
„súru áhrifin" fara að segja til sín.
j Háskólabókavörður telur ástandið
I hér vera skárra en víða erlendis þar
| sem 15% eða meira af bókakostin-
j um eru illa farin. Dagblöð og sum
tímarit væru aftur á móti farin að
láta á sjá.
Finnbogi Guðmundsson Lands-
bókavörður sagði í samtali við
Morgunblaðið að bókaskemmdir
vegna súrs pappírs hefðu ekki verið
rannsakaðar nákvæmlega en það
færi ekki hjá því að pappírinn væri
Sumar bækur þola ekki hnjask, j
hvað þá hnerra.
lélegur í mörgum bókum eftir miðja
nítjándu öldina og fram á vora
daga. Ástandið væri samt skárra
en víða erlendis, trúlega vegna hag-
I stæðs loftslags. Reyndar væri full
! þurrt á þeim í Landsbókasafninu
j en það stæði til bóta; í væntanlegri
j Þjóðarbókhlöðu verður hægt að
| ákvarða raka- og hitastig. Sýru-
| skemmdirnar væru mestar á blöð-
unum og það væri brýnt að filma
þau. Það verk hefði gengið full
hægt en nú væri kominn meiri
kraftur þar á.
Menn að vakna?
Erum við að endurtaka syndir
fortíðarinnar? Hvernig er háttað
með bækurnar sem landsmenn
kaupa og gefa? Hjá prentsmiðjunni
Odda varð Hilmar Baldursson fyrir
svörum. Þeir í prentsmiðjunni I
reyndu að fá viðskiptavinina til að J
velja pappír af betri sortinni. Hann I
sagði að menn væru fyrst nú á
síðari árum að vakna til meðvitund-
ar um þetta vandamál. Aðspurður
sagði hann að sér virtist bókaútgef-
endur vera vandfýsir á pappír þegar
um „vandaðar og eigulegar bækur“
væri að ræða.
Eyjólfur Sigurðsson, formaður
Félags ísienskra bókaútgefenda,
I sagði að nú fengju bókaútgefendur
stöðugar upplýsingar um pappírs-
gæðin þ. á m. sýrustigið. „Við

■ '.

•’WSk
wjmmmm
reynum að vanda til þegar við fram-
leiðum prentgripi sem eiga að end-
ast.“
Rúmlega ein öld slæm
Viðgerðarstofa Þjóðskjaiasafns-
ins gerir við skjöl og bækur Þjóð-
skjalasafns og Landsbókasafns.
Áslaug Jónsdóttir, forstöðumaður
þar á bæ, varaði við of mikilli bjart-
sýni um pappírsástandið.
Áslaug benti á að á íslandi væri
notaður samskonar pappír og ann-
ars staðar. Loftmengun væri miklu
meiri erlendis og það flýtti mjög
fyrir sýruskemmdum, hér á landi
væri loftslag líka kaldara; hugsan-
lega væru okkar pappírsgögn bara
„á eftir tímanum". Það hefðu kom-
ið í hennar hendur skjöl sem væru
mjög stökk og brothætt. Það væri
hægt að afsýra bækur og pappír
en það væri dýrt. Skynsamlegast
væri auðvitað að ráðast að rótum
vandans og nota almennilegan
pappír. En það væri nú ekki alltaf
gert. „Og pappírinn hjá ykkur á
blöðunum er sá allra versti."
Skeytingarleysi
Áslaug sagði íslendinga hafa
verið ákaflega skeytingarlausa um
hvernig pappír þeir notuðu. Núna
nýlega hefði hún fengið til rann-
sóknar endurunninn pappír sem nú
væri boðinn ríkistofnunum til
kaups. Þessi pappír væri alltof súr.
(Ph 4,6 og ph 4,8. Ph er mæli-
kvarði fyrir sýrustig. Skalinn er frá
0 til 14. Gildin 0-7 eru súr en þar
fyrir ofan basísk. Kvarðinn er loga-
ritmiskur, þar af leiðir t.d. að breyt-
ing frá 5 til 4 táknar tíföldun sýru-
styrkleika. Innsk. blm.) Jafnvel þótt
þessi pappír væri aðeins hugsaður
fyrir vinnuplögg en ekki tii varð-
veislu væri hann varhugaverður.
Menn nota þann pappír sem er
hendi næst og ekki víst að menn
athugi hvort það sé gæðapappír í
prentara eða ljósritara þegar varð-
veisluskjöl eru gerð. „Það er oft
útilokað að sjá fyrir hvaða mál,
skjöl og bréf verða merkileg og
hafa varðveislugildi. Þegar ritari á
stofnun eða í fyrirtæki fær í hendur
bréf, aðsent erindi, er það flokkað
eftir efni og geymt með öðrum
skjölum í sama málaflokki. — Og
menn verða að athuga að súr pappír
mengar út frá sér; hann brýtur nið-
ur þau blöð sem næst eru. — Nú
þegar sýrufrír pappír er fáanlegur
er fáránlegt að nota hann ekki. Það
er nógu ólánlegt að rúmlega ein öld
íslandssögunnar sé skjalfest á
slæmum pappír.“ Áslaug sagði að
pappírsval hins opinbera væri nú í
athugun á Þjóðskjalasafninu eins
og fleira í skjalamálum ríkisins.