Morgunblaðið - 01.11.1989, Blaðsíða 23

22
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 1. NÓVEMBER 1989
Um stöðu
endurskoðenda
ffltrgMiíM&Mífo
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fuiltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Arvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magriús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 1000 kr. á mánuði innanlands. I lausasölu 90 kr. eintakið.
N or ðurlandaráð
og Eystrasaltsríkin
egar þing Norðurlanda-
ráðs var haldið í Stokk-
hólmi fyrr á þessu ári, lá þar
fyrir tillaga frá þingmanni
Framfaraflokksins í Dan-
mörku um að Eystrasaltsríkj-
unum yrði boðið að senda full-
trúa til að fylgjast með þing-
inu. Tillagan var ekki tekin
alvarlega af öðrum þingfull-
trúum, líklega bæði vegna
þess hver stóð að henni og
einnig vegna hins hvert efni
hennar var. Þingfulltrúum
þótti þetta einfaldlega of lang-
sótt hugmynd. Nú í haust
bauð Norðurlandaráð til ráð-
stefnu um sjávarmengun og
var hún í Kaupmannahöfn.
Carl Bildt, formaður Hægri-
flokksins i Svíþjóð, lagði til
við forsætisnefnd Norður-
landaráðs, að hún byði fulltrú-
um Eystrasaltsþjóðanna, það
er þjóðfylkinganna, sem þar
hafa verið stofnaðar, til þings-
ins. Þeirri tillögu var hafnað
meðal annars á þeirri form-
legu forsendu, að Sovétstjórn-
inni hefði þegar verið boðið
að senda fulltrúa. N.u liggur
enn fyrir forsætisnefndinni
erindi um einhvers konar sam-
band við Eystrasaltsríkin, að
þessu sinni frá Anker Jörg-
ensen, fyrrum forsætisráð-
herra jafnaðarmanna í Dan-
mörku. Verður það rætt á
fundi nefndarinnar nú um
miðjan mánuðinn á Álandseyj-
um.
Þróunin er ákaflega ör í
Austur-Evrópu og breytingar
svo hraðar, að menn mega
hafa sig alla við til að fylgjast
með því sem þar er að ger-
ast. Hvarvetna vilja menn
nota þær glufur sem hafa
myndast og reyna fyrir sér á
frelsisbraut. Norðurlandaráð
gæti orðið vettvangur frjáls-
ræðis fyrir Eystrasaltsríkin,
Eistland, Lettland og Litháen.
Ætti forsætisnefnd Norður-
landaráðs hiklaust að taka
ákvarðanir sem miða að því
að styrkja tengslin við þessar
þjóðir og auðvelda þeim að
fóta sig við nýjar og gjör-
breyttar aðstæður.
Áð sjálfsögðu er hægara
sagt en gert að hrinda nýrri
stefnu af þessu tagi í fram-
kvæmd. í mörg horn er að
líta. Til dæmis er nauðsynlegt
að huga að því, hvort ekki
eigi að fjalla hispurslaust um
utahríkismálefni á vettvangi
Norðurlandaráðs, hvort það
samræmist kröfum tímans að
fjölþjóðleg stofnun eins og
ráðið leiði þann málaflokk al-
veg hjá sér. Fyrir því hafa
verið góð og gild rök að halda
deilum um utanríkis- og ör-
yggismál utan vébanda Norð-
urlandaráðs. Eiga þau við enn
í dag?
í ræðu sem Míkhaíl Gorb-
atsjov Sovétforseti flutti í
Helsinki á dögunum sagði
hann að Sovétmenn væru
reiðbúnir að stofna til tengsla
við Norðurlandaráð. Hann
lagði til að sendinefnd frá
ráðinu hitti fulltrúa Æðsta
ráðs Sovétríkjanna, en síðan
yrði efnt til funda með fulltrú-
um Æðstu ráða í sjálfstjórnar-
lýðveldum í norðurhluta Sov-
étríkjanna. Fulltrúar Norður-
landaráðs geta ekki gengið til
slíkra funda nema með ótví-
ræðu umboði og það verður
ekki veitt án umræðna um
utanríkismál. Fundir af þessu
tagi þurfa alls ekki að rekast
á hugmyndir um að rækta
sérstaklega tengslin við
Eystrasaltsríkin. Norrænar
þjóðir eiga ekki að þurfa að
fara í gegnum Moskvu til þess
heldur eiga þær að taka upp
bein samskipti við Eistlend-
inga, Letta og Litháa.
Þeir sem ekki fylgjast náið
með breytingum í Evrópu og
bregðast rétt við þeim eiga á
hættu að daga uppi eins og
nátttröll. Norðurlandaráð er í
eðli sínu íhaldssöm stofnun
og ýmsir vilja ekki neinar
breytingar á starfsemi þess,
hvort heldur vegna þróunar í
Austur- eða Vestur-Evrópu.
Þeir líta fremur um öxl en
fram á veginn. Vilji menn að
hræringar samtímans endur-
speglist í störfum Norðurland-
aráðs eiga þeir við núverandi
aðstæður að líta með jákvæð-
um huga á tillögur Gorb-
atsjovs í ræðunni í Helsinki
og jafnframt ákveða að rækta
bein tengsl við Eystrasalts-
þjóðirnar svo sem með því að
bjóða þeim að senda fulltrúa
hingað til Reykjavíkur, þegar
þing Norðurlandaráðs verður
haldið hér eftir fáeina mánuði. I
eftir Stefán
Svavarsson
í nýlegri grein eftir Friðrik Ey-
steinsson, rekstrarhagfræðing, er
mjög ómaklega vegið að stétt end-
urskoðenda. í rauninni er ekki
ástæða til þess að svara þessari
grein, en það skal þó gert, aðallega
vegna þess að ritstjórn Morgun-
blaðsins kaus að birta hana á
miðopnu blaðsins, en einnig vegna
þess, að þingsályktunartillaga hef-
ur nú komið fram á Alþingi, þar
sem krafist er rannsóknar á störf-
um endurskoðenda.
Friðrik lýsir því í grein sinni,
að hann hafi áhuga á reikningsskil-
um fýrirtækja, en jafnframt skýrir
hann frá því að efni skýrslu Ragn-
ars Kjartanssonar, fyrrum stjórn-
arformanns Hafskips hf., hafi
komið sér mjög á óvart. Ef áhug-
inn er raunverulegur, þá hefði
hann áttað sig á því, að úttekt
Ragnars er verulega gölluð og hún
er ekki skrifuð af mikilli þekkingu
á reglum reikningshalds. Það var
raunar varla við því að búast;
maðurinn heldur uppi vörnum í
hinu svonefnda Hafskipsmáli með
því að ráðast gegn endurskoðend-
um og vinnubrögðum þeirra. Ekki
lái ég honum að gera það, enda
hentar það málstað hans, en varla
er skýrslan skrifuð af hlutlausum
manni.
Friðrik virðist ekki hafa gert
gagnrýna athugun á skýrslu Ragn-
ars og gerir niðurstöður hans að
'sínum. Hann segir, að við reikn-
ingagerð fyrirtækja ríki henti-
stefna og heldur því fram, að end-
urskoðendur séu að missa tökin á
viðfangsefni sínu og gefast upp.
Þessum stóryrðum skal hér harð-
lega mótmælt með því að skýra
svör endurskoðenda við þeim fimm
dæmum úr skýrslu Ragnars, sem
Friðrik valdi til sérstakrar umþ'öil-
unar. Til þess að þurfa ekki að
lenda í ritdeilum við Friðrik úm
þetta mál, vil ég taka skýrt fram,
að önnur dæmi úr skýrslu Ragnars
eru álíka auðskýrð.
1. Um endurmatsaðgerðir
I skýrslu Ragnars kemur fram,
að 19 mismunandi endurmatsað-
ferðum hafi verið beitt hjá þeim
60—70 fyrirtækjum, sem skoðuð
voru. Þetta er rangt, aðferðirnar
era þrjár. Ein aðferðin byggist á
fyrirmælum skattlaga, önnur á
þeirri hugmynd að gagnlegt sé að
fá upplýsingar um upphaflegt
kaupverð framreiknað fyrir áhrif-
um almennra verðlagsbreytinga,
en sú þriðja byggist á því að nálg-
ast endurkaupsverð viðkomandi
fjármuna. Friðrik virðist líta svo
til, að öll fyrirtækin skuli beita
sömu aðferð við endurmat. En er
það endilega rökrétt?
Hagfræðingnum skal bent á, að
endurskoðendur væru án efa allir
sammála urg að nota skyldi sama
stuðul við endurmat á öllum fjár-
munum, ef því væri þannig farið,
að allir ijármunir hækkuðu jafn-
mikið í verði og í hátt við almenn-
ar verðlagsbreytingar. En þetta er
merguiinn málsins; svo er bara
ekki. Astæðan til þess er aðallega
sú, að hér gætir áhrifa framboðs
og eftirspumar, en ég hætti mér
ekki opinberlega lengra inn á þá
braut, enda er ég ekki hagfræðing-
ur. Getur verið að hagfræðingurinn
átti sig ekki á þessu?
Nú er það svo, að hér á landi
eru ekki gefnar út margar vísitöl-
ur, gagnstætt því sem við á meðal
iðnvæddra þjóða. Af þeim sökum
hefur verið erfitt að fá upplýsingar
um sértækar verðlagsbreytingar.
Endurskoðendur hafa brugðist við
þessum vanda með því að rann-
saka, hvaða verðstuðlar og gjald-
miðlar gætu verið til vitnis um
endurkaupsverð. Og á grundvelli
þeirra rannsókna hafa þeir gert
tillögur til yfirstjórna fyrirtækja
um endurmatsstuðul (ekki endur-
matsaðferð).
Það kynni að vera fróðlegt fyrir
lesendur þessarar greinar að fá að
vita, að í umræðum erlendis um
áhrif verðbólgunnar á reiknings-
skil fyrirtækja, hefur yfirleitt verið
byijað á því að mæla með sama
stuðli til endurmats á eignum.
Honum hefur síðan ávallt verið
hafnað, þegar lengra leið á umræð-
una vegna þess að mönnum varð
ljóst, að sami stuðull getur ekki
tekið til verðbreytinga á því ijöl-
breytta safni fjármuna, sem notað-
ir eru í atvinnurekstri. Finnst þér
sennilegt, lesandi góður, til dæmis,
að verð á Boing-þotum Flugleiða
ráðist af byggingarvísitölunni á
Islandi? Að minnsta kosti einn
hagfræðingur virðist halda þessu
fram, þó að ég og þú séum auþvit-
að sammála um, hversu fráleitt það
er.
Að lokum skal um þetta efni
bent á, að samkvæmt íslenskum
lögum má endurmeta varanlega
rekstrarfjármuni hafi um varan-
lega hækkun á verði þeirra verið
að ræða. Engin bein fyrirmæli eru
á hinn bóginn í lögum um það,
hvernig að þessu endurmati skuli
staðið, þegar frá er talið að heim-
ilt er að miða endurmat eigna við
aðferð skattlaga. Lögum sam-
kvæmt skulu þó reikningsskil vera
í samræmi við góða reikningsskila-
venju. Eélagsskapur endurskoð-
enda hér á landi hefur margsinnis
um þetta mál fjallað og er það
aðaltillaga félagsins að miða við
almennar verðlagsbreytingar, en
færi er gefið á öðrum stuðlum,
telji menn það eiga betur við.
íslenskir endurskoðendur eiga
aðild að alþjóðlegum samtökum
endurskoðenda og þau hafa mælt
með einum stuðli við skilyrði óða-
verðbólgu, en heimild er líka gefin
til að taka mið af sértæku verð-
lagi. Hvor tveggja hátturinn er sem
sé viðurkennd venja á alþjóðlegum
vettvangi, ög eins og sjá má eru
íslenskar venjur í samræmi við
þessar alþjóðlegu reglur. Því hélt
framkvæmdastjóri þessara sam-
taka a.m.k. fram á fundum hér á
landi, annars vegar með endur-
skoðendum en hins vegar fulltrú-
um Verslunarráðsins.
2. Um gengismál
Friðrik finnur að því, að fyrir-
tæki hafi ekki notað sama gengi
við gerð reikningsskila fyrir árið
1988. Ég er sammála því, að æski-
legast sé að fyrirtæki noti sama
gengi, en ég er ekki sammála því,
að mismunandi gengi viti á óskilj-
anleg vinnubrögð. Sannleikurinn í
þessu máli er nefnilega sá, að það
átti betur við hjá sumum fyrirtækj-
um að nota árslokagengi fyrir
umrætt ár, hjá öðrum átti betur
við að nota gengi í ársbyijun 1989,
og hjá enn öðrum skipti engu
máli, hvor gengisskráningin var
notuð. Úr þessu máli er unnt að
gera langa sögu, en ég skal reyna
að clraga fram aðalatriði málsins.
Á undanförnum árum hefur ver-
ið talsvert misvægi milli breytinga
á innlendu verðlagi og gengi. Sum
ár hefur gengi krónunar lækkað
talsvert meira en innlent verðlag
hefur hækkað. En önnur ár hefur
þessu verið öfugt farið. Þegar til
lengdar lætur ætti þó verð á gjald-
miðlum að hækka minna en inn-
lend verð, þar sem það felur í sér
erlenda verðbólgu. Þessar sveiflur
hafa valdið endurskoðendum
ómældum erfiðleikum. Það er
þeirra hlutskipti að reyna að greina
rétt frá afkomu og efnahag fyrir-
tækja, og þegar svo háttar til að
gengi er ekki rétt skráð, torveldar
það mjög þessar mælingar. Sér í
lagi á þetta við'um þau fyrirtæki,
sem íjármagnað hafa atvinnutæki
sín með gengistryggðum lánum til
langs tíma.
Til dæmis um þennan vanda
má nefna tvö síðastliðin ár. Á ár-
inu 1987 háttaði svo til, að innlent
verðlag hækkaði um 18%, en gengi
flestra gjaldmiðla var stöðugt
vegna fastgengisstefnu stjórn-
valda. Þetta leiddi til þess að af-
koma fyrirtækja, sem háð eru
gengi, var sýnd miklu betri á því
ári en stenst skoðun, þegar til
nokkurra ára er litið. Á árinu 1988
var þessu öfugt farið; gengi krón-
unnar lækkaði meira en innlent
verðlag, jafnvel þótt miðað sé við
skráninguna í árslok 1988. Þetta
þýddi að íjármagnskostnaður fyr-
irtækja var sýndur meiri en hann
átti að vera. Og með því að nota
gengið í ársbyijun 1989, juku fyr-
irtækin á þennan vanda. Áf tvennu
illu átti betur við, að gamla gengið
væri notað í rekstrarreikningi.
Um efnahagsreikninginn í lok
áranna gilti á hinn bóginn öðru
máli, einkum á það þó við um
seinna árið. Til þess að staða eigin
íjár þeirra fyrirtækja, sem skuld-
uðu í gengi, væri ekki sýnd betri
en efni máls styddi, þótti réttara
að nota nýja gengið. En þessi full-
yrðing á aðeins við, ef varanlegir
ijármunir viðkomandi fyrirtækis
eru skráðir og eiga sér verð, sem
breytist í hátt við innlent verðlag1.
Hjá þeim fyrirtækjum, sem eiga
Ijármuni, sem fylgja erlendu verði,
gegnir öðru máli. Upphækkun
gengistryggðrá skulda færi í því
tilviki í raun til hækkunar á varan-
legum eignum en ekki til lækkunar
á eigin fé. Þá má benda á, að hjá
flestum innlánsstofnunum er jafn-
vægi milli erlendra eigna og
skulda, svo að áhrif í rekstrar- og
efnahagsreikningum þeirra eru
nánast engin.
Eins og lesandinn má af þessu
sjá, stönguðust hér á þau sjónar-
mið sem virða ber við samningu
rekstrarreiknings og efnahags-
reiknings, og voru skiptar skoðan-
ir meðal endurskoðenda um það,
hvaða sjónarmið ættu að hafa for-
gang. Hér er ekki svigrúm til þess
að gera frekari grein fyrir þessu
máli, en þeim, sem vilja kynna sér
það betur, er bent á álitsgerð frá
félagi endurskoðenda um málið.
Friðrik gerir að umtalsefni, að
Landsvirkjun hafi notað gamla
gengið og bætt eiginljárstöðu sína
með þeim hætti. Lesandanum ætti
nú að vera ljóst, að þetta er ekki
rétt. Endurmatsstuðull fyrirtækis-
ins tekur mið af breytingum á er-
lendum gjaldmiðlum, svo að upp-
hækkun skulda fyrirtækisins mið-
að við að nota gengið í ársbyijun
1989 hefði leitt til nærfellt sömu
upphækkunar á eignum. Hver
skyldi nú vera heimildarmaður
Ragnars og Friðriks í þessu efni?
Ég get frætt þig um það, lesandi
góður; það yar blaðamaður hjá
Dagblaðinu. I makalausri grein sl.
vor hélt hann því fram, að afkoma
fyrirtækisins væri stórlega ofmet-
in, jafnvel þótt honum hafi verið
sagt, að gjaldfærsla á upphækkun
skulda miðað við gengið í ársbyijun
1989 færi í raun alls ekki til gjalda,
þegar á allt væri litið. En þá var
málið engin „frétt“ svo að rangind-
in voru látin flakka og á þeim
byggja Ragnar og Friðrik mál sitt.
Rökin fyrir því að nota gengið
í árslok 1988 verða ljós, þegar til
þess er litið, að greiðsluframlag
•MÖRGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 1. NÖYEMBER ÍÓ89
Stefán Svavarsson
„Engum er ljósara en
löggiltum endurskoð-
endum, hversu þýðing-
armikið er að treysta
megi á störf þeirra.
Þegar til þess er litið,
að tilveruréttur endur-
skoðenda byggist á því
að þeim sé treyst, telja
menn þá líklegt, að end-
urskoðendur láti það
viðgangast að í málefh-
um þeirra ráði ríkjum
hentistefha og óreiða?“
fyrirtækisins var með mesta móti
á því ári og greiðsluafkoman (þ.e.
þegar tekið hefur verið tillit til
greiddra afborgana) var sú hæsta
í sögu fyrirtækisins. Þá skiptir hér
einnig máli, að áhrif gengisbreyt-
ingarinnar í ársbyijun 1989 eru
m.a. þau, að afborganir langtíma-
lána verða í krónum talið hærri
en ella. Eðlilegt þótti því, að tíma-
setning á bókun gengistapsins
færi saman við verðhækkunar-
beiðnir fyrirtækisins vegna
greiðsluáhrifa gengisfellingarinn-
ar. Þessi atriði, auk þess sem að
framan greinir um upphækkun
eignanna, réðu úrslitum um, að
fyrirtækið notaði gengið í árslok
1988.
3. Seðlabankahúsið og
bókun skipa
Friðrik skýrir réttilega frá því,
að bankabygging Seðlabankans sé
ekki færð til eignar í bókum hans.
Fyrir því má færa gild rök, og vil
ég í þessu sambandi vísa til grein-
ar, sem ég skrifaði nýlega vegna
umíjöllunar Fijálsrar verslunar um
málið, og birtist í Morgunblaðinu.
Það er því ekki ástæða til að endur-
taka þau h'ér.
í annan Stað nefnir Friðrik í
þessum tölulið, að útgerðarfyrir-
tæki á Skagaströnd hafi fært skip
með öðrum hætti en tíðkast. Það
er orðum aukið að félag endur-
skoðenda hafi vítt endurskoðunar-
stofuna fyrir tiltækið. Félags-
stjórnin benti henni á, að æskiiegt
væri að öll fyrirtæki í atvinnugrein-
inni notuðu sömu aðferð. Þá þótti
ekki við hæfi að matsverð Ijár-
hæðanefndar fiskiskipa væri not-
að, ekki vegna þess að það þætti
slæmt, heldur af ótta við að annað
kynni þá að verða tekið upp við
bókun eigna, t.d. brunabótamat.
Áður en til slíks kæmi væri nauð-
synlegt að samræmd stefna væri
tekin af félagsins hálfu til mats-
gjörða opinberra aðila. Raunar gat
endurskoðunarskrifstofan fært rök
fyrir því, að matið gæti verið í
samræmi við alþjóðlegar og inn-
lendar reglur, þar sem fjárhæða-
nefndin lítur svo til að mat hennar
megi túlka sem afskrifað endurnýj-
unarverð og bókun eigna við slíku
verði er í samræmi við eina af
þeim þremur aðferðum, sem rætt
var um í tölulið eitt hér að framan.
4. Mat birgða og kvóta
l Pjórða atriðið, sem Friðrik gerir
að umtalsefni, varðar mat birgða
hjá fyrirtækjum í fiskiðnaði. Hann
heldur því fram, að ekkert sam-
rærni sé í mati birgða hjá þessum
fyrirtækjum. Hver er nú sannleik-
urinn í þessu máli?
Fyrst skal stuttlega gerð grein
fyrir því, hvernig meta á birgðir.
Samkvæmt góðum reikningsskila-
venjum skal meta birgðir við kostn-
aðarverði eða dagverði, hvort sem
lægra reynist. í grófum dráttum
má segja að dagverð tákni í þessu
sambandi söluverð. Þessa mats-
reglu má aðallega skýra með hlið-
sjón af þeim varúðarsjónarmiðum,
sem venja er að beita við reikninga-
gerð fyrirtækja. í undantekningar-
tilvikum er þó heimilt að miða mat
birgða við söluverð, en þá þarf að
koma til, að engin óvissa má vera
um sölu birgðanna. Með slíku
birgðamati er vikið til hliðar þeirri
reglu reikningshalds, sem segir til
um það, hvenær sé rétt að skýra
frá tekjum. Aðalreglan er sem sé
sú, að tekjur skuli skrá, þegar sala
hefur átt sér stað.
Fyrir nokkru síðan hittust þeir
endurskoðendur, 5em vinna fyrir
fiskvinnslufyrirtækin í landinu. Ég
leyfi mér að segja að meira en 90%
af fyrirtækjum í atvinnugreininni
hafi átt þar fulltrúa. Umræðuefnið
var samræming reikningsskila fyr-
ir fyrirtæki í sjávarútvegi, og eitt
efnið, sem tekið var til skoðunar,
var mat birgða. Rætt var um, hvort
stætt væri á því að nota skilaverð
(söluverð) við mat birgðanna vegna
þess að fyrirtækin noti það sjálf i
skýrslum, sem notaðar eru innan
fyrirtækjanna og í skýrslum til
samtaka atvinnugreinarinnar. Nið-
urstaðan af umræðunum varð sú,
að skilaverðið gæti verið í sam-
ræmi við góðar r^ikningsskilavenj-
ur, enda væri engin óvissa um að
sölusamtökin keyptu birgðirnar.
Fyrir þann hluta birgðanna, sem
kynni að vera utan við samkomu-
lag um kaup birgðanna, skyldi hins
vegar miða við kostnaðarverð.
Á þess að það sé stutt rannsókn-
arniðurstöðu, þá leyfi ég mér að
fullyrða, að umræddri reglu hafi
verið beitt hjá flestum fyrirtækj-
anna í atvinnugreininni. Hér má
auðvitað finna að því, að öllum
þeim endurskoðendum, sem hlut
áttu að máli, skyldi ekki hafa ver-
ið gert viðvart með formlegum
hætti. En það er fráleitt, að þessi
verklagsregla hafi ekki með óform-
legum hætti borist til eyrna allra
þeirra, sem málið varðar.
Til þess að gera mál sitt meira
lifandi skýrir Friðrik frá því, að
sumir endurskoðendur eignfæri
fiska í sjó. Það getur raunar verið
við hæfi (athugasemd F'riðriks tek-
ur ekki til þess máls), enda sé um
fiskeldisfyrirtæki að ræða, sem
stundar hafbeit, en það er ekki til
umræðu hér. Málið er, að aflakvót-
ar gánga kaupum og sölum, og
því er eðlilegt, að sú spurning hafi
vaknað, hvernig skyldi færa kaup-
verð á kvóta. Þessi kaup eru ýmist
gerð til skamms eða langs tíma.
Hafi kvóti verið keyptur, sem gild-
ir á einu tilteknu veiðitímabili, er
ágreiningslaust að kaupverð hans
skal gjaidfæra. Hitt er ekki eins
ljóst, hvernig staðið skal að verki,
þegar kvótinn er til lengri tíma.
Nú þekki ég ekki til þess um
hversu háar íjárhæðir er að tefla,
en það getur líka skipt máli í þessu
sambandi. Óverulegar fjárhæðir
mætti gjaldfæra, jafnvel þótt
keyptur kvóti vegna veiðiheimilda
sé til nokkurra ára.
Hér getur líka skipt máli, hver
fjárhagsstaða fyrirtækjanna er.
Því verri sem hún er, þeim mun
gildari ástæða er til að skoða, hvort
eignarfærsla geti verið eðlileg. Mat
manna á öllum þessum atriðum
getur verið mismunandi, en ég hef
ekki trú á því að meðferð mála í
þessu efni skipti sköpum í reikn-
ingsskilum fyrirtækjanna. Ljóst er,
að hér er um tiltölulega nýtt við-
fangsefni að ræða, og að sjálf-
sögðu er æskilegast að samræmi
megi vera á milli fyrirtækja í þessu
efni'. Umræðu um þetta mál er
ekki lokið af hálfu endurskoðenda,
en í þessu sambandi myndi hjálpa
að fá upplýsingar frá stjórnvöldum
um, hver skipan mála á að vera í
þessu efni á næstu árum.
5. Úr ýmsum áttum
í þessum tölulið er ekki um efn-
islega umíjöllun að ræða, heldur
er gefið í skyn með því að nefna
til nokkur atriði, að undarlegir
hlutir séu að gerast í ársreikning-
um fyrirtækja. Þessum dylgjum
skal svarað í stuttu máli, þó að
ástæða sé til að hafa um þær fleiri
orð.
a) Gengisjöfnunarreikningur.
Fyrsta dæmi Friðriks í þessum
lið er svokallaður gengisjöfnunar-
reikningur tveggja hitaveitna. Hér
er um úrlausn einnar endurskoðun-
arstofu að ræða á þeim vanda, sem
rætt var um í tölulið 2 hér að fram-
an. Miklar sveiflur í gengismálum
hafa valdið því að afkoma fyrir-
tækja, sem skulda mikið vegna
fjárfestinga í varanlegum rekstr-
arijármunum, getur verið mjög
misvísandi um raunverulegan
árangur þessara fyrirtækja, ef
gengismunru hvers árs er færður
á 'rekstui'. Með því að ræða við
endurskoðendur, sem hlut eiga að
máli, hefði Friðrik komist að því,
að marktækari niðurstaða um af-
komu fyrirtækjanna fékkst með
því að dreifa gengismun í nokkur
ár, þegar til annarra stærða um
árangur af starfseminni er litið.
Er það ekki tilgangur. reiknings-
skila að reyna að skýra rétt frá?
b) Eftirlaunaskuldbindingar.
Það skýtur nú skökku við að
ráðast gegn endurskoðendum
vegn'a bókunar á eftirlaunaskuld-
bindingum. Sannleikurinn í því
máli er sá, að það er fyrst og
fremst fyrir vei'k nokkurra þeirra,
að viðurkenning er að fást á því
að hér sé um skuldir að ræða, sem
færa ber í bækur. En Friðrik skal
á það bent, viti hann það ekki, að
stjórnir fyrirtækja og stofnana
bera ábyrgð á ársreikningum
sínum en ekki endurskoðendur.
Þeir bera hins vegar ábyrgð á efni
áritunar sinnar á reikningsskil.
Bókun eftirlaunaskuldbindinga er
afar flókið mál að ræða, sem tekið
hefur tíma að vinna úr, eftir að
samþykki fékkst fyrir færslu þeirra
yfirleitt. Um þessar mundir er að
verða til tillaga frá endurskoðend-
um um hvernig skuli að verki stað-
ið.
c) Flugleiðir og Eimskip.
. Það er skoðun þeirra sem til
þekkja að reikningsskil Eimskipa-
félags íslands hf. og Flugleiða hf.
hafi verið til mikillar fyrirmyndar
mörg undanfarin ár. Hér skal
meira að segja fullyrt, að ársreikn-
ingar þessara fyrirtækja hafi haft
veruleg áhrif á efni og framsetn-
ingu ársreikninga hjá öðrum fyrir-
tækjum. Mér er því hulin ráðgáta
af hveiju Friðrik kýs að ráðast á
garðinn þar sem hann er hæstur.
d) Skattalegt tap.
Að lokum nefnir Friðrik dæmi
um að skattalegt tap hafi verið
eignfært í reikningsskilum eins
banka. Hér er um mjög sérstætt
mál að ræða. Þannig var að Út-
vegsbankinn hf. yfirtók rekstur
nafna síns með sérstökum lögum.
I þeim var svo kveðið á um, að
hlutafélagsbankinn skyldi kaupa
yfii'færanlegt tap ríkisbankans.
Allir, sem til bókhalds þekkja, vita
að þegar eitthvað er keypt, þá
þarf að færa kaupin. Kaupverð
tapsins ákvarðaðist á grundvelli
núvirðis skattalegs hagræðis
hlutafélagsbankans og réttast
hefði verið að afskrifa það á þeim
tíma, sem yfirfæranlegt tap ríkis-
bankans hefði fjarað út. Þessar
upplýsingar hefði Friðrik getað
fengið hjá endurskoðendum bank-
ans, en hann lét vera að rannsaka
málið.
I niðurlagi greinar sinnar lýsir
Friðrik þeirri skoðun sinni, að
skýrsla Ragnars sé vönduð og
merkileg heimild um gerð reikn-
ingsskila á íslandi. Þessari niður-
stöðu mótmæli ég harðlega.
Skýrslan er hvorki vönduð né
merkiieg heimild, en hún er löng.
Hún er vörn ákærðs manns, sem
tekur þann kost að ráðast gegn
heilli stétt manna, þó að mál háns
snúist um reikningsskil eins fyrir-
tækis. Mér finnst raunar dálítið
merkilegt, að Friðrik skuli hafa
kosið að fjalla ekki um þau efnisat-
riði, sem ákæran gengur út á.
Lokaorð
Engum er ljósara en löggiltum
endurskoðendum, hversu þýðing-
armikið er að treysta megi á störf
þeirra. Þegar til þess er litið, að
tilveruréttur endurskoðenda bygg-
ist á því að þeim sé treyst, telja
menn þá líklegt, að endurskoðend-
ur láti það viðgangast að í málefn-
um þeirra ráði ríkjum hentistefna
og óreiða? Ég leyfi mér að segja,
lesandi góður, að þú sért sammála
mér um, að engar líkur séu til
þess. Og ég leyfi mér líka að segja,
að aðilar viðskiptalífsins séu al-
mennt ánægðir með störf endur-
skoðenda.
Nú er það auðvitað svo, að eng-
in starfstétt er hafin^yfir gagn-
rýni. Endurskoðendur era að sjálf-
sögðu reiðubúnir að ræða um mál-
efni sín opinberlega, fari umræðan
fram á málefnalegum grunni. En
er ekki of langt gengið, þegar heill
þingflokkur stundar þá íþrótt að
krefjast rannsóknar á vinnubrögð-
um endurskoðenda á grundvelli
„upplýsinga" í skýrslu manns, sem
23
ákærður er fyrir að hafa haft við
blekkingar í reikningsskilum fyrir-
tækis, sem hann var í fyrirsvari
fyrir? Og það sem meira er, skýrsl-
an er ekki einu sinni skrifuð af
manni, sem hefur þekkingu á regl-
um og hugtökum reikningshalds.
Gerir flokkurinn kannski ráð fyrir
því, að þeir kumpánar Ragnar og
Friðrik taki verkið að sér?
Að lokum skal tekið fram, að
endurskoðendur gera sér ljósa
grein fyrir því, að ýmislegt má
betur fara á starfsvettvangi þeirra.
Það er þó skoðun þeirra sem til
þekkja, að miklar framfarir hafi
átt sér stað á síðustu árum í gerð
reikningsskila hér á landi. Og það
raunar við aðstæður, sem gera
mælingar á afkomu og efnahag
fyrirtækja ákaflega erfiðar. Hér á
ég við þau áhrif sem verðbólgan
hefur til þess að brengla úrslit
reikningsskila. En endurskoðendur
hafa ekki brugðist í þessu efni, það
er a.m.k. umsögn erlendra fag-
manna um okkar málefni. Það er
því langur vegur í, að endurskoð-
endur séu að missa tökin á við-
fangsefni sínu.
í fagfélagi endurskoðenda hefur
nefndarstarfið aukist á síðustu
árum og vænta má framhalds á
því. í félaginu er reglulega staðið
fyrir námstefnum um hin margvís-
legustu niálefni á starfsvettvangi
endurskoðenda. En auðvitað er enn
langt í land, svo jafna megi stöðu
okkat' við það sem best gerist í
heiminum. Það verkefni er nú á
borði stjórnár félagsins, að rann-
sókn fari fram á því, hvernig megi
styrkja stöðu nefnda félagsins.
Nauðsynlegt er, að áliti nefnda
félagsins, sem raunar væri æski-
legt að aðrir hagsmunaaðilar ættu
aðild að, fái formlega viðurkenn-
ingu, helst í lögum. Þá fara einnig
fram umræður um það, hvernig
skuli bregðast við fari félagsmenn
ekki eftir áliti félagsins, verði það
formlega viðurkennt. Ailt þetta
veit á grósku í félagi, sem gerir
sér vel grein fyrir hlutverki sínu.
En menn verða að taka tillit til
þess, að tíma getur tekið í litlu
samfélagi að skipa öllum málum
nægilega vel. Nefndastarfið hefur
einnig yfirleitt verið unnið í hjá-
verkum manna, sem næg verkefni
hafa. Hér er raunar um eilífðar-
verkefni að ræða, því viðskipta-
hættir eru sífellt að breytast og
þeir kalla yfirleitt á nýjar lausnir
í þeirri list að skýra frá afkomu
og efnahag fyrirtækja.
Höfundur er löggiltur
endurskoðandi.
Forsíðumynd af mál
verki eftir Karólínu
ENSKA listatímaritið Aiis Review birtir
á forsíðu sinni hinn 20. október síðastlið-
inn mynd af málverki eftir Karólínu
Lárusdóttur. Er þetta gert í tilefhi af
því, að 29. október hófst sýning á verkum
Karólínu í Phoenix Gallery í Lavenham
í Suffolk á Englandi og stendur hún til
18. nóvember.
Arts Review er helsta tímaritið fyrir þá, sem
vilja fylgjast með framviridú málaralistar í Bret-
landi og er það selt um heim allan. Þar er að
finna yfirlit yfir myndlistasýningar og gagn-
rýni. Er ritið gefið út tvisvar í mánuði.
Það tekur um klukkustund að aka frá London
til Lavenham í Suffolk, þar sem sýnig Karólínu
Lárusdóttur verður til 18. nóvember í Phoenix
Gallery.
Á sýningunni eru um 80 myndir, 40 olíumyndir
og 40 vatnslitamyndir og er þetta sölusýning.
Myndin sem er á forsíðu Arts Review heitir
Afmælið.
í febrúar/mars verður Karólína með sýningu í
Phoenix Gallery í Highgate í London.
Forsíða enska listatímaritsins
Arts Review
Karoiina Larusdoltir » Thc Birtlutn
il (hc Phocnix Gillcry, Lavrnham. Suftolk
Octobcr 29-No»«ml>cr 18
ÍNSIDE
THE DRAUGHTSMAN’S ART
Eluabclh Frink's drawings at thc Ncw Grafton Gallery. ‘School oí London’
drawings at Odctte Gdbcrt and AlUon Lambcrt at Long & Rylc
Paula Rrgo’s sinistcr and crotk nurscry rhyme prints at Marlborough Graphics
Thc stunning stagc dcsign of ‘Miss Saigon’ ‘
* NcwGallerics