Morgunblaðið - 17.11.1989, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 17. NÓVEMBER 1989
Kristján Ragnarsson, formaður Landssambands ísl. útveg
Frjálst framsal veiðii
atriði svo hægt sé að:

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Flaraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 1000 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 90 kr. eintakið.
Flokkur
án forsendu
Alþýðubandalagið sækir
hugsjónir sínar til þess
kenningakerfis sem nú er að
hrynja í Austur-Evrópu. Innan
flokksins hafa þeir mátt sín
mest, þegar til kastanna hefur
komið, sem hafa haldið uppi
vörnum fyrir ríkisstjórnirnar,
sem nú hrökklast frá völdum
hver af annarri austan járn-
tjalds. Á landsfundi Alþýðu-
bandalagsins sem nú stendur
yfir ættu menn að staldra við
þessar staðreyndir og huga að
fortíð eigin fiokks.
Alþýðubandalagsmenn
minna gjarnan á það, þegar
þessi mál ber á góma, að þeir
hafi slitið öll formleg tengsl við
ríkin í Austur-Evrópu (nema
Rúmeníu) eftir innrás Varsjár-
bandalagsheija í Tékkóslóvakíu
1967. Ástæðulaust er að and-
mæla því. Á hinn bóginn sam-
þykkti Alþýðubandalagið
stefnuskrá fyrir 15 árum, sem
hefst á þessum orðum: „And-
stæður auðvaldsþjóðfélagsins
ólu af sér sósíalisma nútímans,
hann er andsvar við þeim. Jafn-
framt er sósíalisminn viðleitni
til að sigrast á mótsögnum auð-
vaidsþjóðfélagsins og leysa það
af hólmi.
Frá öndverðu felur sósíalism-
inn í sér vísindalega greiningu
á gerð auðvaldsþjóðfélagsins,
þeim lögmálum sem það lýtur
og þeim innri mótsögnum sem
marka alla þróun þess þótt í
breýtilegum myndum sé.“
Undir lok þessarar stefnu-
skrár er vitnað í Karl Marx og
síðan sagt: „Sósíalísk hreyfing
á íslandi er að vísu tiltölulega
ung að árum, en einnig þar
hefur ýmsu verið áorkað. Og
svo hafa mál þróast að segja
má að Alþýðubandalagið sé nú
hinn eini eiginlegi arftaki og
merkisberi þeirrar hreyfingar.
Því fylgir í senn vandi og veg-
semd, bæði ræktarskylda við
þá sem áður héldu merkinu
hátt á loft, og hollustukvöð við
samtíð og framtíð, við það fólk
sem barist er með og fyrir þá
hugsjón sem baráttan er vígð.“
Ætlar Alþýðubandalagið að
snúa baki við þessum grunn-
þáttum stefnu sinnar á núver-
andi landsfundi? Það er ekki
nóg að hreykja sér af því að
hafa slitið formlegum tengslum
við kommúnistaríkin til að vera
trúverðugt stjórnmálaafl í lýð-
ræðisríki. Menn verða einnig
að hafa þrek til að lýsa því í
hveiju „ræktarskylda“ þeirra
hefur falist og hvort þeir ætli
áfram að telja fólki trú um að
marxismi, kommúnismi og sós-
íalismi eigi best við í íslensku
þjóðfélagi samtímans.
Alþýðubandalagið er í raun
flokkur án hugsjónalegrar for-
sendu. Spurningin er hvort nú
verði uppgjör á milli þeirra inn-
an vébanda hans sem segjast
átta sig á nýjum tímum og
hinna sem enn halda í þráðinn,
sem slitnaði ekki með stefnu-
skránni frá 1974 og nær allt
aftur til byltingarinnar í Sovét-
ríkjunum 1917. Án slíks upp-
gjörs heldur Alþýðubandalagið
áfram að starfa sem hreinn
valdastreituflokkur, sem hefur
ráðherrasósíalisma að leiðar.-
ljósi.
Hvatning
Walesa
Lech Walesa var sýndur sá
fágæti heiður að fá að
ávarpa Bandaríkjaþing. Boð-
skapur hans til þingheims var
skýr og einfaldur: Nú er komið
að því að Bandaríkjamenn geta
veitt okkur þá fjárhagsaðstoð,
sem Stalín bannaði að við fengj-
um 1947, Marshall-aðstoðina.
Þeir sem fylgst hafa með
sögu eftirstríðsáranna vita, að
það var ein helsta kveikjan að
kalda stríðinu, hve Stalín og
skoðanabræður hans og fylgj-
endur um alla Evrópu, ekki
síður hér á landi en annars stað-
ar, snerust harkalega gegn því
þegar George Marshall, utan-
ríkisráðherra Bandaríkjanna,
kynnti áætlun um endurreisn
Evrópu úr stríðsrústunum með
gífurlegri bandarískri fjárhags-
aðstoð. Hafa marxistar hér og
annars staðar keppst í áratugi
við að hallmæla þessari hjálp.
Ástandið í ríkjunum sem lot-
ið hafa stjóm marxista frá
stríðslokum er ekki betra nú
en fyrir rúmum 40 árum. Þeir
þurfa á sambærilegri aðstoð að
halda nú og þá var gripið til
af þeim sem betur máttu sín.
Bandaríkjamenn hafa ekki
sömu fjármálayfirburði og áð-
ur. Þjóðirnar sem þeir aðstoð-
uðu fýrir 40 árum, Evrópumenn
og síðan Japanir, hafa öðlast
mikinn efnahagslegan styrk.
Walesa höfðar ekki síður til
þeirra en gestgjafa sinna, þegar
hann biður um aðstoð í ræðu-
stól Bandaríkjaþings.
HÉR FER á eftir ræða Kristjáns
Ragnarssonar, formanns LIU,
sem hann flutti við upphaf aðal-
fundar sambandsins í gær.
Enn sem fyrr er sjávarútvegur-
inn burðarásinn í atvinnulífí
landsmanna, þótt til nokkurs sam-
dráttar hafi komið á þessu ári.
Áætlað er, að sjávarvörufram-
leiðslan verði 56 milljarðar króna
á þessu ári, sem er í raun lækkun
um 2%, þegar tekið er tillit til
breytinga á innlendu verðlagi.
Þessi samdráttur á sér stað annað
árið í röð og verður víða vart,
enda mikil umskipti frá uppgangi
áranna þar á undan. Enn er spáð
verulegum samdrætti á næsta
ári, eða 4,5%, vegna þess að nauð-
synlegt er að draga úr veiði, til
þess að ofgera ekki okkar helstu
fískistofhum. Þetta verða að telj-
ast váleg tíðindi, þegar þijú sam-
dráttarár koma í röð.
Sjávarútvegurinn fagnar því,
ef unnt reynist að skjota fleiri
stoðum undir atvinnulífið, en
harma ber Iítt grundaðar Qárfest-
ingar í fiskeldi og loðdýrarækt,
sem reynast munu þjóðinni dýr-
keyptar. Hægfara uppbygging
þessara atvinnugreina, þar sem
byggt er á reynslu, mun reynast
okkur farsælli í þessu sem öðru.
Lækkun afiirðaverðs
Söluverð á helstu útflutningsaf-
urðum okkar er nú mun lægra en
undanfarin ár. Þannig er frystur
fiskur á 12% lægra verði en meðai-
verð undanfarinna 3ja ára að teknu
tilliti til verðbreytinga í markaðs-
löndunum. Saltfiskur er á 14% lægra
verði, rækja 23% lægra, hörpudiskur
7% lægra, loðnumjöl 3% lægra og
loðnulýsi á 20% lægra verði.
Verðlækkanir eins og þær, sem
hér hefur verið lýst, hafa haft mjög
slæm áhrif á afkomu sjávarútvegs-
ins, eins og gefur að skilja. Hefur
það tekið stjórnvöld alltof langan
tíma að laga kjör fólksins í landinu
að þessum breyttu aðstæðum með
breytingu á gengi krónunnar. Á
meðan hefur sjávarútvegurinn tap-
aði milljörðum króna og hefur nú
eytt nær öllu eigin fé í taprekstur.
Hér er ekki eingögu við stjórnvöld
að sakast, því á sama tíma og verð-
lag á afurðum okkar hefur farið
hraðlækkandi, hafa aðilar í sjávarút-
vegi tekið þátt í að semja um launa-
hækkanir, sem engin innistæða var
fyrir.
Millifærslusj óðir
Stofnun millifærslursjóða mis-
munar fyrirtækjum og einstökum
greinum innan sjávarútvegsins.
Meðan einni grein er gert að eyða
innistæðum sínum í Verðjöfnunar-
sjóði fær önnur styrk úr ríkissjóði,
og gengi krónunnar er þar með fals-
að. Slíkt rekstarumhverfi slævir
ábyrgðartilfinningu manna, sem
reka fyrirtæki í sjávarútvegi. Full
þörf er á að efla hana á ný, og að
hver og einn beri ábyrgð á sínum
rekstri og fjárfestingum, jafnvel þótt
um sé að ræða fyrirtæki, sem er
burðarás í atvinnulífi á viðkomandi
stað. Það er einnig áhyggjuefni, að
opinber sjóður í Reýkjavík sé orðinn
eigandi meirihluta hlutafjár í fjöl-
mörgum fyrirtækjum á landsbyggð-
inni. Eignaraðildin er þá komin all
fjarri fólkinu, og leiðin styttist í
rekstrarform, sem landsmenn hafa
ekki talið æskilegt. Skuldbreytingar
eru engin lausn í þessum efnum,
nema rekstrarskilyrði fyrirtækja í
sjávarútvegi séu bætt samhliða, sem
gera þeim mögulegt að skila hagn-
aði, til þess að þau geti greitt skuld-
ir sínar.
Verðjöfiiunarsjóður
Þótt gild rök hafi verið fyrir stofn-
un Verðjöfnunarsjóðs á sípum tíma
til þesíj, að jafna afurðaverð, hefur
reynslan orðið á þann veg, að sjóður-
inn hefur orðið tæki í höndum stjórn-
valda til að mismuna fyrirtækjum.
Aðstæður hafa líka breyst verulega
varðandi ráðstöfun á afla. Utflutn-
ingur er nú í höndum fleiri aðila en
áður og jafnframt margbrejítilegri.
Sýnist því einsýnt að leggja beri sjóð-
inn niður.
Afkoma fiskískipaflotans
Afkoma bátaflotans var afieit á
sl. ári, en þá varð halli á rekstri
bátanna, sem nam um 8% af tekjum
eða um 650 milljónum króna. Þessi
halli vex enn á þessu ári eða í 13%
af tekjum, sem nemur um 1250
milljónum króna. Á sama tíma er
afkoma togaranna mun betri, og eru
þeir reknir með lítilsháttar hagnaði.
Á undanförnum árum hefur ekki
verið teljandi munur á afkomu báta
og togara. Launakostnaður báta er
um 12 prósentustigum hærri en á
togurum, sem skýrir afkomumun í
aðaiatriðum. Hvað getur þá valdið
þessum mikla mun á launakostnaði,
þegar tillit er tekið til þess, að hluta-
skiptin eru sambærileg hjá þessum
tveimur flokkum skipa? Samkvæmt
reikningum bátanna kemur í ljós að
verulegar launagreiðslur falla utan
hlutaskipta, sem getur stafað af
því, að til kauptryggingargeiðslna
komi oftar á bátum en togurum. Sé
svo, virðist eðlilegt og nauðsynlegt
að lengja kauptryggingartímabil á
bátum í næstu kjarasamningum úr
einum mánuði í t.d. 3 mánuði. Þessi
mismunur á afkomu báta og togara
verður ekki lagfærður af stjórn-
völdum, heldur verðum við að finna
sjálfir lausn á þessum vanda í kjara-
samningum.
Ráðstöfun aflans hefur veruleg
áhrif á afkomu fiskiskipaflotans. I
yfirliti Þjóðhagsstofnunar um af-
komu hans kemur fram, að meðal-
verð fyrir afla, sem landað er til
vinnslu hér heima, er 33 til 35 krón-
ur fyrir hvert kíló. Þá er tekið tillit
til meðalverðs á afla, sem seldur er
annars vegar á markaði og hins
vegar á föstu verði. Afli, sem seldur
er ferskur á erlendum markaði, hef-
ur selst fyrir að meðaltali 85 til 93
krónur eftir því, hvort hann kemur
úr skipum eða gámum. Kostnaður
við að senda ferskan fisk utan er
nálægt 25 krónum á hvert kíló. Má
hveijum manni vera Jjóst hversu
mikill munur er á verði fisksins,
hvort hann er seldur hér innanlands
eða á fiskmörkuðum erlendis. Jafn-
framt sýnir þetta okkur, hve mikil-
vægur þessi útflutningur er fyrir
fiskiskipaflotann. Bátarnir hafa 29%
af sínum tekjum af ferskfiskútflutn-
ingi, minni togararnir 37% og stóru
togararnir hafa 53%.
Væri þessum afla ráðstafað- til
sölu innanlands og meðalverð væri
það sama og áður er nefnt, myndi
afkoma fiskiskipaflotans versna um
2300 milljónir króna, og halli vaxa
í hlutfalli af tekjum um 14%. Veru-
leg breyting á ráðstöfun aflans
myndi því leiða til rekstrarstöðvunar
flotans, fyrr en varir.
Þó þarf að gæta þess að tak-
marka framboð á erlenda fiskmark-
aði, þannig að fiskverð falli ekki,
og við fáum á hveijum tíma gott
verð fyrir aflann. Með sama hætti
verður að taka tillit til fiskvinnslunn-
ar og gæta þess, að hún fái afla til
vinnslu. Það verður ekki gert með
því að stofna til illdeilna um ráðstöf-
un aflans með því að auka skerðingu
á aflamarki úr 15% í 25%, þegar
afla er ráðstafað ferskum á erlendan
markað.
Ferskfiskútflutningur
Stjórnun á útflutningi á ferskum
fiski á að vera í höndum þeirra, sem
aflann eiga. Leggja þarf niður það
fyrirkomulag, sem nú gildir, að ut-
anríkisráðuneytið úthluti leyfum til
útflutnings í gámum. Mikil tor-
tryggni ríkir gagnvart þeirri úthlut-
un og óttast margir mismunun, m.a.
vegna þess að ekki fæst upplýst,
hveijir fá leyfi hveiju sinni. Svo virð-
ist, að öllum sé þetta ljóst og jafn-
framt að nauðsynlegt sé að breyta
þessu. Því miður hefur enn engin
ákvörðun verið tekin um að breyta
þessu óeðlilega og óvinsæla fyrir-
komulagi.
Alls hafa verið fluttar út til Bret-
lands fyrstu 10 mánuði ársins um
50.000 lestir af ferskum fiski. Þorsk-
ur hefur minnkað um 5.500 lestir
og er þorskur nú innan við helming-
ur af útfluttum fiski til Bretlands.
Meðalverð á útfluttum ferskfiski er
7% hærra í erlendri mynt á þessu
ári, en var á árinu 1988. Meðalverð
er 0,97 sterlingspund fyrir hvert
kíló, eða um 90 krónur. Á sama tíma
hafa 29.000 lestir verið seldar til
Þýskalands fyrir 2,46 mörk sem eru
73 krónur að meðaltali fyrir hvert
kíló. Þetta er 7,5% hærra verð en í
fyrra í erlendri mynt. Útflutningur
til Þýskalands hefur aukist um 7.000
lestir milli ára. Þannig hefur ferskur
fiskur hækkað í verði, þegar aðrar
afurðir hafa lækkað.
Á fiskmörkuðum á suðvesturhorni
landsins höfðu verið seldar um
40.500 lestir af fiski fyrstu 10 mán-
uði ársins fyrir nær 1,8 milljarða
króna. Meðalverð er 44 krónur á
kíló. Sú tilraun að koma á fiskmörk-
uðum hér á suðvesturlandi, hefur
heppnast, og munu þeir verða hluti
af verðmyndunarkerfi á fiski hér
innanlands á næstu árum.
Verðmyndun á fiski
Nauðsyn ber til að taka 30 ára
gamalt verðmyndunarkerfi sjávarút-
vegsins til endurskoðunar í því aug-
namiði að auka fijálsa verðmyndun.
Æskilegt upphaf á þeirri leið gæti
verið að gefa verð á einhveijum
mikilvægum fisktegundum frjálst,
enda þótt ákveðið verði lágmarks-
verð fyrir aðrar með hefðbundnum
hætti.
Þær raddir hafa heyrst að undanf-
örnu að hætta eigi að senda fisk á
markað ytra. Þess í stað eigi að bjóða
allan fisk upp hér á landi. Þeir, sem
lengst vilja ganga, telja að svipta
eigi menn rétti til að vinna eigin
afla, og allur fiskur eigi að seljast
á fiskmörkuðum. Þetta eigi jafnvel
að gera á stöðum, þar sem einn fisk-
kaupandi er. Þetta er mikill misskiln-
ingur á áhrifum fiskmarkaða. Ef
selja ætti þann fisk á markaði hér,
sem nú er seldur úr landi, myndu
aðeins stærstu erlendu kaupendurnir
eiga fulltrúa á þeim markaði. Þeir
mörgu smáu, sem nú halda uppi
verði á fiskmörkuðum ytra, myndu
hverfa. Stóru fiskvinnslufyrirtækin
erlendis myndu kaupa á markaði hér
og þá væntanlega kaupa allt, sem
falt væri, til að fylla flutningaskip.
Islenskri fiskvinnslu yrði ekki vært
í þeirri samkeppni.
Athyglisvert er, að á sama tíma
og þessi umræða fer fram hér á
landi, er rætt um það opinberlega í
Þýskalandi af eigendum stærstu
fiskvinnslufyrirtækjanna, að æski-
legt sé að loka fiskmörkuðunum í
Bremerhaven og Cuxhaven. Ástæð-
an er að þeir skili þeim ekki fiski
til vinnslu fyrir nægilega lágt verð.
Heppilegra sé að kaupa fiskinn beint
frá Islandi fyrir lægra verð, en þeir
fái hann keyptan fyrir á markaðnum
í dag, vegna samkeppni við hina
mörgu smáu kaupendur. Talsmenn
þessara hugmynda hér á landi eiga
sér augljóslega samheija í stórfyrir-
tækjum hafnarborga Þýskalands.