Morgunblaðið - 01.12.1989, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 1. DESEMBER 1989
Menntun borgar sig
Ávarp hátíðarnefindar 1. desember
í annálum segir að þann 1. des-
ember 1918 hafi verið svo fagurt
veður sem fremst mátti miðað við
árstíma. Frostlaust var, himinn ský-
laus og vbður svo stillt „að það
merktist aðeins á reyknum upp frá
húsunum að sunnanblær var í lofti“.
Hátíðahöldin 1918 fóru fram við
stjórnarráðið og hélt Sigurður Egg-
erz, fjármálaráðherra, hátíðarræðu.
Þar sagði hann rneðal annars: „í
dag eru tímamót. í dag byijar ný
saga hins viðurkennda íslenska
ríkis.“ Eftir lýðveldistökuna má
segja að 1. desember hafi horfið
nokkuð í skuggann af þjóðhátíðar-
deginum og fyrnst hafi yfir þann
mikla áfanga í sjálfstæðisbarátt-
unni sem þá var náð. Sambandslög-
in sem þá tóku gildi gerbreyttu
stöðu íslands gagnvart umheimin-
um og lögðu grunninn að'lýðveldis-
stofnun röskum 25 árum seinna. í
þeim var ísland lýst fijálst og full-
valda ríki í konungssambandi við
Danmörku. Það sem meira var,
konungssambandið var uppsegjan-
legt eftir aldarfjórðung. Nú á dög-
um eru fáir aðrar en stúdentar sem
koma saman og minnast þessa
merka áfanga. I seinni tíð hefur
dagurinn fengið á sig blæ sem árs-
hátíð stúdenta og er það vel.
Er menntun of dýr?
sífellt að leita að nýrri þekkingu.
Efast sífellt og spyija gagnrýnna
spurninga og draga þar ekkert und-
an. Með þetta að leiðarljósi var
þema dagsins valið. Það er mennta-
mönnum hollt að skoða sjálfa sig
og velta því fyrir sér hvort menntun
sé of dýr. Spurningin er vissulega
viðamikil og á jafnt við, hvort sem
litið er á hana frá sjónarhóli
menntamannsins, menntakerfisins,
atvinnulífsins, fjárveitingavaldsins
og þjóðfélagsins.
Samkvæmt tölulegum upplýsing-
um kostar að meðaltali 243.000
krónur að mennta einn nemanda í
eitt ár við Háskóla íslands. Lána-'
sjóður íslenskra námsmanna þarf
um 4,5 milljarða á flárlögum til
þess að geta staðið við skuldbind-
ingar sínar gagnvart tæplega 6.800
námsmönnum og fjölskyldum
þeirra. Aukinn þrýstingur hefur
verið á launahækkun til langskóla-
menntaðs fólks og er skemmst að
minnast langvinns verkfalls Banda-
lags háskólamenntaðra ríkisstarfs-
manna. Einstaklingurinn kemur úr
langskólanámi oft með töluverðan
skuldahala á eftir sér. Ofan á allt
þetta bætast raddir sem segja að
menntafólki sé ekki beint í þann
farveg sem æskilegastur væri fyrir
atvinnulífið.
Sjálfsaflafé og frelsi
Það er í eðli háskóla að vera í þeirra umræðu sem nú fer fram
um íjárveitingar til Háskóla Is-
lands, íjárveitingar til Lánasjóðs
íslenskra námsmanna og ásælni
ríkisvaldsins í sjálfsaflafé skólans,
hljóta háskólamenn og aðrir að
spyija um kostnað og ávinning
menntunar.
Hagrannsóknir benda til, að
helming til tvo þriðju hluta fram-
leiðniaukningar á Vesturlöndum
undanfarna áratugi megi rekja til
tækniframfara. Tækniframfarir
falla ekki af himnum ofan. „Til að
finna og hagnýta nýja tækni þarf
velmenntað fólk,“ skrifaði Ragnar
Arnason, hagfræðingur, fyrir
nokkrum árum.
Undir þessi orð ættu flestir að
geta tekið. En það er ekki einungis
fjárhagslegur ávinningur sem þjóð-
félagið hefur af auknu menntunar-
stigi þegnanna. Maðurinn er félags-
vera og vill njóta skáldsagna, tón-
listar, leiklistar, íþrótta, svo eitt-
hvað sé nefnt. Hann vill fræðast
um umhverfi sitt og hafa lög og
reglu í þjóðfélaginu.
Allt þetta gerir það að verkum
að sérsjónarmið atvinnulífs eða
stjómmálamanna mega ekki ráða
því í hvaða farveg menntun leitar.
Það sem er hagkvæmt í dag getur
orðið úrelt á morgun. Án nýjunga
og brautryðjenda verða engar fram-
farir. Þegar öllu er á botninn hvolft
er jafnrétti og frelsi til náms ein
af meginstoðum hins upplýsta sam-
félags.
Nýtt Þjóðminjasafti
„Er menntun of dýr?“
Hátíðahöldin 1. desember
30.11. klukkan 22.00 skemmtir
Megas í stúdentakjallaranum og
hitar upp fyrir daginn.
10.00
Krans lagður á leiði Jóns Sigurðs-
sonar í kirkjugarðinum við Suður-
götu.
Arnór Hannibalsson, prófessor,
flytur ávarp um Jón Sigurðsson
og hugsjónir hans.
11.00
Messa í Háskólakapellunni.
— Sr. Sigurður Sigurðarson þjón-
ar fyrir altari.
— Próf. Þórir Kr. Þórðarson préd-
ikar.
— Stud. theol Sigurður Kr. Sig-
urðsson syngur einsöng við undir-
leik Kjartans Siguijónssonar stud
theol.
12-14
Opið hús á Hjónagörðum — Suð-
urgötu 75.
Síðasti byggingaráfangi hjóna-
garða opinn til sýnis.
13.30
Kaffi og kökur í Háskólabíói í
boði Félagsstofnunar stúdenta.
14.00
Hátíðarsamkoma í Háskólabíói.
— Jónas Fr. Jónsson, formaður
SHI, setur hátíðina.
— Sigmundur Guðbjarnason, rekt-
or, flytur ávarp.
— Háskólakórinn syngur nokkur
lög.
— Benedikt Stefánsson, hagfræði-
nemi, flytur ávaip stúdents.
— Thor Vilhjálmsson flytur annál
1. desember: Menntamenn þá og
— Bubbi Morthens flytur nokkra
slagara. f
— Kynnir er Valgeir Guðjónsson.
16.00
Málþing í Odda: Er menntun of
dýr?
— Sigmundur Guðbjarnason ,há-
skólarektor.
— Svavar Gestsson menntamála-
ráðherra.
— Sigurður Snævarr hagfræðing-
ur hjá Þjóðhagsstofnun.
— Árdís Þórðardóttir, rekstrar-
hagfr. pg fyrrverandi stjórnar-
form. LÍN.
— Þórður Sverrisson fram-
kvæmdastjóri flutningasvið Eim-
skips.
— Bjarni Ármannsson, tölvunar-
fræðinemi, stíómar umi’æðum.
16.00
Menningarvaka í Norræna hús-
inu.
— Nemendur Tónlistarskóla
Reykjavíkur flytja klassíska tón-
list.
— Nokkur ljóðskáld úr Háskólan-
um flytja frumsamin ljóð.
— Lesið úr nýjum bókum.
17.00
Kvikmyndasýning í Háskólabíói.
— Sænski þrillerinn „Experiment
in murder“.
22-3
Dansleikur í Glymi.
— Á miðnætti munu íslandsmeist-
ararnir í samkvæmisdönsum sýna
dans.
á 50 ára aftnæli lýðveldisins
Frá stjórn félagsins Minjar og saga
Daginn fyrir lýðveldisstofnun á
íslandi árið 1944 báru formenn
allra þingflokka fram þingsálykt-
unartillögu um byggingu þjóð-
minjasafns og var þess getið í
umræðunum að bygging húss
handa safninu væri hæfileg morg-
ungjöf af hálfu Alþingis til lýðveld-
isins. Átta árum síðar var hið
glæsilega hús arkitektanna Sig-
urðar Guðmundssonar og Eiríks
Einarssonar fullbúið við Suður-
götu. Þó að ekki sé lengra um lið-
ið er hús þetta nú komið að fótum
fram vegna skemmda, svo að
hundruð milljóna, sumir segja allt
að milljarði króna, kostar að gera
það upp, og þar að auki hefur
ekki verið sniðið að nútímasafns
þörfum. Þá vakna upp spumingar
um hvort ekki getur talist eðlilegt
að Alþingi verði nú rausnarlegt
öðru sinni, er gullbrúðkaupið nálg-
ast árið 1994, og gefi lýðveldinu
Þorsteinn Gylfason:
Hver er hver?
Guðni Björgólfsson, kennari við
Grundaskóla á Akranesi, skrifar
grein í Morgunblaðið laugardag-
inn 25ta nóvember 1989 og veit-
ist þar harkalega að mér fyrir þá
tímamótauppgötvun mína í
íslenzkri bókmenntasögu, sem ég
birti hér í blaðinu 7da nóvember,
að Halldór Laxness hafi aldrei
verið til. Hann segir greinilegt að
ég flæki mig ekki í vitinu þegar
skáldskapur er annars vegar.
„Það er raunar með ólíkindum,"
heldur hann áfram, „að maður
sem kennir sig við akademíska
hugsun skuli láta slíka dæmalausa
ritsmíð frá sér fara og sér í lagi
fyrir þá sök að nær ósjálfrátt
tengist nafn höfundar höfuðsetri
lærdómslistanna sjö, Háskóla Is-
lands.“ Síðar í greininni segir
Guðni: „í upphafi greinar sinnar
bendir Þorsteinn réttilega á
hversu ólíkar þær bækur eru sem
liggja eftir Halldór en niðurstöður
hans af því eru alrangar og skrif-
aðar á þann veg að hvorki sæmir
né tilheyrir en ber aftur á móti
allan keim hins ofdekraða vind-
belgs sem hreykir sér hátt á hin-
um akademíska fjóshaug og útat-
ar sjálfan sig sem aðra í geð-
vonskulegum vængjaslætti.“
Þetta er mikil mælska. Fyrst
hvarflaði auðvitað að mér að hér
væri að verki einn af þeim óþekktu
höfundum sem skrifa undir nafni
Halldórs Laxness. En þá minntist
ég þess að ég hef sjálfur orðið
uppvís að því að skrifa greinar í
Morgunblaðið undir nöfnum
ókunnugs fólks, meðal annars í
því skyni að ráðast í sjálfan mig
af mikilli heift, og hefur Helgi
Hálfdanarson einu sinni flett
rækilega ofan af þess háttar til-
tæki mínu hér í blaðinu. I ljósi
þessa þykir mér trúlegt að Guðni
Björgólfsson sé enginn annar en
ég sjálfur. Stílfræðilegar athug-
anir sem nú standa yfir í Háskóla
íslands hygg ég að muni stað-
festa þessa tilgátu mína óumdeil-
anlega.
Það er með ólíkindum að rit-
stjórar Morgunblaðsins skuli láta
mig komast upp með annað eins
og þetta hvað eftir annað. Getur
verið að þeir haldi að ég sé ekki
til og þess vegna verði engu tauti
við mig komið?
nýtískulegt Þjóðminjasafn sem
reist verði á stað þar sem betur
verði hugað að nútímaþörfum þess
og framtíð. Gamla húsið getur vel
sómt sér á Háskólalóðinni áfram
og nýst Háskólanum.
Þegar núverandi Þjóðminjasafn
var teiknað voru allt aðrar hug-
myndir um starfsemi safna en nú
eru uppi. Húsið var því fyrst og
fremst reist sem umgerð utan um
sýningu og geymslu safngripa en
ekki lifandi menningarmiðstöð eins
og nú er leitast við að gera söfn
að um víða veröld. Gamla húsið
býður ekki upp á að fólk sé leitt
um íslandssöguna í tímaröð eða
samhengi, þar eru ekki kvik-
mynda- eða kennslusalir og ekki
kaffistofur. Litlir eða engir mögu-
leikar eru á að sýna stærri gripi í
húsinu, svo sem margs konar vélar
og farartæki, og lóðin ér svo lítil
að nánast ekkert svigrúm er fyrir
nýjar byggingar, skála eða útisýn-
„Þing-menn ættu því að
hugsa stórt, er 50 ára
aftnæli lýðveldisins
nálgast, og gefa því
nýtt Þjóðminjasafti í
gullbrúðkaupsgjöf
fremur en að lappa upp
á úrelta byggingu með
ærnum tilkostnaði."
ingar. Það sem er þó e.t.v. alvar-
legast er að engin bílastæði fylgja
Þjóðminjasafninu og aðkoman að
því er ákaflega erfið af einhverri
mestu umferðargötu Reykjavíkur.
Fatlað fólk og lasburða á ekki
greiðan aðgang að húsinu eins og
nú til dags þykir sjálfsagt. Þetta
eru staðreyndir sem íslendingar
verða að horfast í augu við.
Þjóðminjasafnsbyggingin er inni
í Háskólalóðinni og ekkert eðli-
legra en að Háskólinn fái hana til
afnota. Ekki er ólíklegt að viðgerð
hússins verði mun ódýrari til þarfa
Háskólans en Þjóðminjasafnsins.
Vel mætti hugsa sér að kennsla
og rannsóknir í greinum, sem
tengjast þjóðararfinum, svo sem
fornleifafræði, þjóðháttafræði,
þjóðfræði, sagnfræði og íslensku,
yrði þar til húsa.
Islenska þjóðin mun þurfa meira
á Þjóðminjasafni að halda í fram-
tíðinni en hingað til ef hún ætlar
ekki að týna sér í ölduróti nútím-
ans. Það verður því að huga vel
að framtíð þess, þó að morgungjöf-
in til lýðveldisins hafi verið glæst
á sínum tíma hentar hún ekki leng-
ur. Þingmenn ættu því að hugsa
stórt, er 50 ára afmæli lýðveldisins
nálgast, og gefa því nýtt Þjóð-
minjasafn í gullbrúðkaupsgjöf
fremur en að lappa upp á úrelta
byggingu með ærnum tilkostnaði.
í stjórn félagsins Minjar og saga
nú: Katrín Fjeldsted, Ólafur Ragn-
arsson, Sigriður Th. Erlendsdóttir,
Sverrir Kristinsson, Friðjón Guð-
röðarson, Sverrir Sch. Thorsteins-
son og Guðjón Friðriksson.
Sj ómannafélag Reykj avíkur:
Starfsemi gæzlunnar og Hafrann-
sóknastofnunarinnar verði efld
SJÓMANNAFÉLAG Reykjavíkur skorar á stjórnvöld að veita au-
knu fjármagmi til Hafrannsókna, Landhelgisgæzlan verði efld með
auknum skipakosti og Siglingamálastoftiun verði efld.
Sjómannafélag Reykjavíkur
hélt aðalfund sinn fyrir skömmu
og voru framangreindar áskoranir
samþykktar þar. Fundurinn benti
á að úthald rannsóknaskipa Haf-
rannsóknastofnunar hefði tak-
markazt við 110 tiL 120 daga á
ári vegna fjárskorts. í ljósi aflatak-
markana og friðunar fiskistofna
væri enn nauðsynlegra en ella að
afla meiri upplýsinga um ástand
fiskistofnanna við landið. Jafn-
framt væri nauðsynlegt að endur-
skoða starfsemi stofnunarinnar.
Fundurjnn telur ennfremur eðli-
legt að hvers konar eftirlit með
íslenzkum skipum innan lögsögu
okkar verði unnið af Landhelgis-
gæzlunni, hvort sem um sé að
ræða eftirlit með öryggisbúnaði,
veiðarfærum eða veiðum. Fundur-
inn harmaði sjóslys, sem orðið
hafa að undanförnu og minnir á
þá alvarlegu dauða- og slysatíðni,
sem fylgir störfum sjómannsins.
Því telur fundurinn nauðsynlegt
að efla Siglingamálastofnun til
betra eftirlits og framkvæmda til
fyrirbyggjandi aðgerða um borð í
skipum.
Fundurinn bendir á að frá upp-
hafi kvótakerfis í ársbyijun 1984,
hafi fjölmörg fiskiskip verið seld
frá Reykjavík og með þeim hafi
farið um 100.000 tonna aflakvóti.
Því sé nauðsynlegt að takmarka
flutning og sölu aflakvóta úr ein-
stökum byggðarlögum, sem dæmi
séu um og alvarlegar afleiðingar
geti haft í för með sér. Itrekaðar
voru fyrirspurnir til ríkistjórnar-
innar varðandi stefnu í atvinnu-
málum vegna umræðunnar um
Evrópubandalagið og þær breyt-
ingar, sem hugsanlega verða á
vinnumarkaði landanna árið 1992.
Loks skoraði fundurinn á laun-
þegasamtök að standa saman
gegn hvers konar hugmyndum um
lengingu aldursmarka til töku elli-
lífeyris.