Morgunblaðið - 17.01.1990, Blaðsíða 14

11
14
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 17. JANÚAR 1990
Vandamálið Vatnsendi
eftir Richard
Björgvinsson
Nú undanfarið hefur jörðin Vatns-
endi í Kópavogi verið mikið til um-
ræðu í fjölmiðlum vegna þess sam-
komulags, sem borgarstjórinn í
Reykjavík og Magnús Hjaltested,
ábúandi jarðarinnar, hafa gert með
sér um kaup borgarinnar á jörðinni.
Margt er kynlegt um mál jarðarinn-
ar Vatnsenda og hefur lengi verið,
mikil málaferli hafa staðið um eign-
arhald á henni og ef að líkum lætur ■
á ennþá eftir að beita mörgum laga-
krókum og flækjum áður en þessum
þætti í sögu jarðarinnar lýkur. Um
f lest eða allt þetta hefur mikið verið
rætt og ritað að undanförnu, því
ætla ég mér ekki að rekja það hér
nema lítillega, en hinsvegar minnast
á nokkur megin atriði varðandi þetta
mál eins og þau koma mér fyrir sjón-
ir og hvaða lausn þess mér finnst
vænlegust.
Nokkrar staðreyndir
um Vatnsenda
Land jarðarinnar Vatnsenda ligg-
ur að mesta þéttbýlissvæði hér á
landi. Landið liggur að Reykjavík
og Garðabæ og er innan lögsögu
Kópavogs, þess vegna á hann for-
kaupsrétt að landinu komi til sölu
þess. Því er augljóst, að á landinu
eða hluta þess mun síðar rísa þétt,
skipulögð byggð, hvenær sem það
verður. Þetta er megin atriði. Um
árabil hefur verið töluverð ásókn í
að byggja á þessu landi, þar eru nú
um 40 svonefndir ársbústaðir, þar
sem fólk býr árið um kring, auk
nokkurs fjölda sumarbústaða.
Landið er óskipulagt og þess vegna
hafa bæjaryfirvöld í Kópavogi reynt
að sporna gegn byggð þar, en hún
hefur samt myndast þrátt fyrir það.
Landið er fallegt til byggðar og hef-
ur J>að eflaust sín áhrif.
I heild er landið um 570 ha., þar
af er Vatnsendavatn um 90 ha. og
heiðarland um 280 ha., sem trauðla
verður byggt á enda nýtur það
verndar vegna vatnsbóla Reykjavík-
ur og Kópavogs. Þá er heimalandið
um 200 ha., hið eiginlega byggingar-
land, en af því undanskilur ábúand-
inn sér um 48-54 ha. á tveimur
svæðum í samkomulagi sinu við
borgarstjóra. Eiginlegt byggingar-
land verður því samkvæmt þessu um
145-150 ha.
Bæði sveitarfélögin, Kópavogur
og Reykjavík, hafa að sjálfsögðu
áhuga á að eignast land Vatnsenda.
Það kemur nú síðast fram í því, að
Reykjavík gerir áðurnefnt sam-
komulag 5. janúar sl. um kaup á
landinu. Sá áhugi hefur raunar oft
komið fram áður. Reykjavík keypti
nokkra landspildu og raunar Kópa-
vogur líka úr Vatnsenda 1987. Sveit-
arfélögin voru sammála um það og
Alþingi samþykkti þá lög um eignar-
nám þessara landspildna og tilheyr-
andi breytingu á lögsögumörkum
Kópavogs og Reykjavíkur. í aðal-
skipulagi Kópavogs 1988-2008, sem
bæjarstjóm Kópavogs samþykkti í
nóvember 1989, en ekki hefur ennþá
hlotið samþykki skipulagsstjórnar
ríkisins né staðfestingu ráðherra, er
gert ráð fyrir um 5.000 manna
byggð í framtíðinni í landi Vant-
senda. Þar er hinsvegar ekki gert
ráð fyrir skipulagðri byggð fyrr en
að aðalskipulagsti'mabilinu loknu.
Áður verði byggt á öðrum svæðum,
í Kópavogsdal, t.d. aðeins á helmingi
Fífuhvammslandsins austan Reykja-
nesbrautar, sem bærinn á. Því er
ljóst, að bæjaryfirvöld í Kópavogi
gera ekki ráð fyrir éndanlegu skipu-
lagi og byggð í landi Vatnsenda fyrr
en eftir um 3Ö ár eða svo, þó ajlar
áætlanir gangi eftir.
Ábúandi jarðarinnar hefur nú sýnt
greinilegan vilja til að selja megin
hluta hennar, hvort sem sú sala, sem
felst í samkomulagi hans við
Reykjavíkurborg verður að veruleika
eða ekki.
Þetta eru megin atriðin, landið
liggur að mesta þéttbýli landsins,
þar verður einhvern tímann þétt,
skipulögð byggð, tvö stærstu svejt-
arfélög landsins hafa áhuga á að sú
byggð verði innan sinna marka, ann-
að, Kópavogur, hefur landið í sinni
lögsögu, hitt, Reykjavík, vill ná því
til sín og ábúandinn vill selja núna
og breyta eign sinni, sem hann tel-
ur, í reiðufé og verðbréf.
Hver er lausn vandamálanna
með Vatnsenda?
Á sölu Vatnsenda er fjöldi vand-
kvæða. Reykjavík vill kaupa landið
en til þess þarf að yfirstíga ýmsa
þröskulda. Kópavogur á forkaups-
rétt, ég vík síðar að þ eim þætti.
Borgin setur það skilyrði, að ef
Kópavogur hafni forkaupsrétti, sam-
þykki Alþingi lög um heimild
Reykjavíkurborgar til eignarnáms
og sölu á landinu á grundvelli sam-
komulagsins við ábúanda. Þetta skal
gerast á yfirstandandi þingi. Þetta
er ef laust gert vegna ákvæða erfðar-
skrárinnar um Vatnsenda. Mörgum
finnst með ólíkindum, að einu sveit-
arfélagi leyfist að taka eignarnámi
iand, sem er innan lögsögu annars,
Richard Björgvinsson
„Hver «r þá lausn máls-
ins? Frá mínum bæjár-
dyrum séð felst hún í
því, hvað varðar sveit-
arfélögin úr því sem
komið er, að þau nái
samkomulagi um skipt-
inu Vatnsendalands sín
í milli. Landinu verði
skipt milli Kópavogs og
Reykjavíkur eftir því
sem það fellur best að
byggð í hvoru sveitarfé-
iaginu um sig, þannig
að þau geti vel við un-
að.“
sérstaklega ef hið síðarnefnda mót-
mælir því. Hvað Alþingi gerir, ef
málið kemur til kasta þess, veit að
sjálfsögðu enginn að óreyndu. Þó
eru til fordæmi fyrir því, að slík lög
hafi hlotið samþykki Alþingis gegn
mótmælum annars sveitarfélagsins,
þess er lögsöguna hafði.
Fjöldi efasemda eru á lofti um
lagalega heimild ábúanda og um-
ráðamanns Vatnsenda til að selja
vegna ákvæða hinnar nafntoguðu
erfðarskrár um jörðina Vatnsenda.
Jafnvel hafa heyrst raddir um, að
hann hafi þegar fyrirgert eignar-
rétti sínum með því að gera þetta
samkomulag um sölu til Reykjavik-
ur, þar sem erfðaskráin banni sölu,
en hann öðlaðist a.m.k. yfirráðarétt
yfir jörðinni með dómum Hæstarétt-
ar skv. ákvæðum erfðaskrárinnar.
Aðrir aðilar, sem telja sig hafa rétt-
ar að gæta vegna Vatnsenda og
sölu jarðarinnar, hafa sagt í fjölmiðl-
um nú að undanförnu, að þeir muni
væntanlega leita þess réttar fyrir
dómstólum gagnvart ábúandanum.
Segja má að sú hlið Vatnsendadeilna
sé ekki mál sveitarfélaganna.
Loks hefur það nú komið í ljós
síðustu daga, að Vatnsendi hefur
verið auglýstur á uppboði þann 16.
janúar vegna vangoldinna opinberra
gjalda. Væntanlega þarf að ganga
úrskurður um hvort jörðin sé að-
fararhæf vegna ákvæða erfðaskrár-
innar, ef ábúandinn krefst þess.
Það er því ekki ein báran stök í
málefnum jarðarinnar Vatnsenda. Á
öll þessi og jafnvel fleiri lagaleg
atriði ætla ég ifter að sjálfsögðu
ekki að leggja neinn dóm.
Reykjavíkurborg hefur fjárhags-
legt bolmagn til þess að kaupa Vatn-
senda fyrir 170 millj. króna, Sumt
af landinu liggur vel að frekari
byggð í framhaldi af Breiðholtinu
og samkomulagið um kaupin var
samþykkt af öllum flokkum í borg-
arráði. Reykjavík gæti nýtt sér þetta
land mun fyrr en Kópavogur. Þegar
kemur að forkaupsrétti Kópavogs,
þá er augljóst að þessi upphæð er
miklu stærri biti fyrir Kópavog, þó
megin hluti upphæðarinnar eða 158
millj. kr., sé lánaður til 10 ára með
jöfnum greiðslum. Fjármál bæjar-
sjóðs Kópavogs eru vægast sagt
ekki í því standi að á sé bætandi
meiri skuldum; þegar eru fyrir
1.100-1.200 millj. króna heildar-
skuldir. Þetta er því afar óheppileg-
ur tími fyrir Kópavog, sem ætlar sér
ekki að nýta landið fyrr en eftir 30
ár eða svo. Frekari skuldsetning
bæjarsjóðs og meðfylgjandi fjár-
magnskostnaður, sem yrði veruleg-
ur, ofan á það sem fyrir er, er væg-
ast sagt óheppileg núna svo ekki sé
sterkara að orði kveðið og myndi
óhjákvæmilega leiða til frekari frest-
unar á ýmsum framkvæmdum bæj-
arins, sem flestir telja brýnni núna.
Hinsvegar eru fáir eða engir í Kópa-
vogi glaðir yfir því að landið í Vatns-
enda fari til Reykjavíkur, þetta
framtíðarbyggingarland Kópavogs á
næstu öld. Erfitt og dýrt yrði líka
að skipuleggja og hefja byggð í
Vatnsenda strax eða miklu fyrr en
ætlað er og fresta um leið byggð í
heimalandinu í Kópavogsdal. Byggð-
in yrði þá líka tvískipt um nokkuð
langan tíma. Það má svo líka spyija
þeirrar spurningar, hvort Kópavogur
yrði ekki nægilega stórt bæjarfélag
með 25-27 þúsund manna byggð,
sem hann getur orðið án byggðar í
landi Vatnsenda.
Formaður bæjarráðs Kópavogs
hefur haft forgöngu um, að leita
álits Lagastofnunar Háskóla íslands,
hvort Kópavogi beri á þessu stigi
málsins að svara hvort hann vill
nýta eða hafna forkaupsrétti á
landinu, sem lögmaður ábúanda
bauð Kópavogi með bréfi 8. janúar
sl. með 28 daga fresti til að svara.
Þetta er hugsað á þeim grundvelli,
að engin kaup hafi í raun ennþá
farið fram vegna skilyrða samkomu-
lagsins frá 5. janúar sl. um sam-
þykki Alþingis á eignarnámi
Reykjavíkur, þvl beri að bjóða Kópa-
vogi forkaupsréttinn þegar slíkt
samkomulag liggi fyrir. Nú má auð-
vitað líka hugsa sér, að mikilvægur
þáttur í ' væntarilegri afstöðu Al-
þingis sé hinsvegar einmitt að vita
hver afstaða bæjarstjórnar Kópa-
vogs sé til forkaupsréttarins.
Þessi hugmynd ráðamanna Kópa-
vogs fjallar auðvitað um möguleik-
ann til skapa sér frest til ákvarðana-
töku í máliriu. Þetta er óheppilegur
tími skömmu fýrir bæjarstjórnar-
kosningar til að taka ákvarðanir í
svo mikilvægu máli, sérstaklega
þegar svo vill til að innan meirihluta
bæjarstjórnar Alþýðubandalags og
Alþýðuflokks er mjög mikill ágrein-
ingur um afstöðu í þessu máli. Það
er vægast sagt ekki hentugt á þeim
tíma, sem menn sitja við að beija
saman síðustu fjárhagsáætlun bæj-
arsjóðs fyrir kosningar.
Hver er þá lausn málsins? Frá
mínum bæjardyrum séð felst hún í
því, hvað varðar sveitarfélögin úr
því sem komið er, að þau nái sam-
komulagi um skiptinu Vatnsenda-
lands sín í milli. Landinu verði skipt
milli Kópavogs og Reykjavíkur eftir
því sem það fellur best að byggð í
hvoru sveitarfélaginu um sig, þannig
að þau geti vel við unað. Fulltrúar
þeirra þurfa að setjast niður sem
allra fyrst og ná slíku samkomulagi
sín í milli, annað er þeim í raun
ekki sæmandi. Borgarstjórinn í
Reykjavík hefur opinberlega tekið
undir þá hugmynd, að þetta sé reynt.
Ef slíkt samkomulag næðist hlýtur
málið að horfa öðruvísi við Alþingi
til að samþykkja nauðsynleg lög til
að koma málinu fram.
Ekki væri heldur úr vegi, að um
leið næðu þessi sveitarfélög sáttum
og samkomulagi um önnur deiluefni
sín. Það yrði þeim báðum til mikils
sóma.
Höíundur er bæjaríulltrúi
Sjálfstæðisflokksins í Kópavogi.
Vatnsendakaup
eftir Steinunni H.
Sigurðardóttur
Tilboð Reykjavíkurborgar í
Vatnsendajörðina hafa vakið at-
hygli nú nýverið. Þarna reynir eitt
bæjarfélag að kaupa land í lögsögu
annars.
Ýmsir hafa viljað leggja þetta
út sem yfirgang og ásælni stórveld-
is í garð smáríkis, sem veraldarsag-
an er svo sem yfirfull af. Sumir
ganga svo langt að segja, að nú sé
Reykjavík að hefna fyrir áreitni
bæjarstjómarmeirihluta A-flokk-
anna í Kópavogi, sem á síðasta ári
lýsti yfir einhliða riftun á samningi
þessara nágranna um Fossvogs-
brautina umdeildu. Allt það mál var
með endemum og fór svo að marg-
ir sögðu meira en þeim var í raun-
inni sæmandi.
Sem betur fer virðast menn vera
búnir að ná áttum í því máli og sjá
að það verður að leysa með samn-
ingum. Það er mikil andstaða við
lagningu bílagötu yfir hinn fallega
Fossvogsdal beggja vegna lækjar-
ins. Fólk vill ekki viðurkenna
umyrðalaust, að blikkbeljan skuli
ávallt hafa forgang í hinu byggða
umhverfi, það sé margt í náttúr-
unni, sem líka eigi sér rétt, fuglar,
tré og manneskjur.
Enn hefur ekki verið sýnt fram
á svo óyggjandi sé, að lagning Foss-
vogsbrautar sé nauðsyn. Allir kom-
ast leiðar sinnar í dag og umferðin
er ekki verri en við má búast. Foss-
vogsdalurinn er náttúruvin, sem
allir viðurkenna og flestir vilja
reyna að varðveita.
En það er fráleitt að efna til
uppþota, þegar nágrannabæjarfé-
lög huga að sínum málum. Kópa-
vogur og Reykjavík geta hvorugt
án hins verið og Berlínarmúrar eru
komnir úr tísku sem betur fer.
Kaupstaður getur í sjálfu sér
ekkert betra átt en byggingarland.
í því felst vaxtarbroddur hvers
bæjarfélags. Þess vegna er ofur
eðlilegt, að vel rekið bæjarfélag eins
og Reykjavík reyni að tryggja
framtíð sína með landakaupum. Það
er ekkert nýtt að Reykjavík kaupi
upp þau lönd sem gefast, meira að
segja ekkert nýtt að borgin kaupi
land í lögsögu annars bæjarfélags
eins og gerðist í Mosfellssveit.
í raun er Reykjavík að tryggja
að framtíðarskipulag á höfuðborg-
arsvæðinu sé ekki háð vafaatriðum
og spurningarmerkjum, eins og til
„Mín niðurstaða af þess-
um vangaveltum er, að
Reykjavík og Kópavog-
ur eigi að kaupa þetta
land saman og ráðstafa
því með sameiginlega
hagsmuni fyrir augum.
Nágrannar eiga að
leysa sín mál með samn-
ingum en ekki ófriði.“
dæmis hefur verið um Vatnsenda-
land. Þar er urmull af sumarbústöð-
um og heilsársbústöðum, þar sem
allir búa við óvissu. Það er löngu
tímabært, að fólk þar fái eitthvað
að vita um framtíðarstöðu sína.
Nú háttar svo til í Kópavogi eft-
ir áralanga stjórn vinstri flokkanna
þar, að fjárhagur bæjarins er bág-
ur. Sjálfstæðismenn í Reykjavík
hafa hins vegar rétt fjárhag borgar-
innar það vel við í sinni valdatíð,
að þar eru til peningar. Það er því
auðvelt að mála þá mynd upp, að
auðvaldið sé að reyna að ræna
frumburðarrétti fátæka mannsins
Steinunn H. Sigurðardóttir
og óneitanlega heyrist þessi tónn í
gegn um málflutning vinstri mann-
anna í Kópavogi.
En eigum við ekki að líta á þessi
mál af skynsemi? Hagsmunir
Reykjavíkur eru þeir sömu ogKópa-
vogs. Það þarf að hugsa til framtíð-
arinnar þegar fólki fjölgar í þessum
bæjum. Þá þarf byggingarland og
þarna er það. Það hlaut að koma
að því að búskapur legðist af á
Vatnsenda rétt eins og í Digranesi
þegar byggðin þéttist.
Mín niðurstaða af þessum vanga-
veltum er, að Reykjavík og Kópa-
vogur eigi að kaupa þetta land sam-
an og ráðstafa því með sameigin-
lega hagsmuni fyrir augum. Ná-
grannar eiga að leysa sín mál með
samningum en ekki ófriði. Það er
mjög eðlilegt til dæmis, að vatns-
veitan fái yf irráð yfir vatnsverndar-
svæðunum í landi Vatnsenda, vatn-
ið er báðum bæjarfélögunum jafn
dýrmætt. Um byggingarland hlýtur
að mega semja.
Reykvíkingar vita, að það er í
rauninni þeim að kenna, að Kópa-
vogur varð til. Þangað flutti ég og
fleiri, vegna þess að enga lóð var
að fá í Reykjavík. Ég bý núna í
næsta nágrenni fyrirhugaðrar Foss-
vogsbrautar. Núverandi friðsæld
Fossvogsdals nægir mér til þess að
óska að brautin sú verði aldrei lögð.
Við Kópavogsbúar fáum vatn,
ljós og hita frá Reykjavík, fæðumst
þar oft og erum meira að segja
jörðuð þar líka. Því skyldum við
ekki eiga samstarf við Reykjavík
um fleiri mál eins og skipulag
byggðar, sorphirðu, eldvarnir, frá-
rennslismál og umferðarmál? Það
gildir jafnt um þau mál sem Vatns-
enda og Fossvogsdal.
Mestu máli skiptir að sú byggð
sem í landi Vatnsenda rís sé hag-
kvæm og fari vel og að þar muni
búa ánægt fólk. Það hlýtur að mega
ná samkomulagi um það hvað skuli
teljast í Kópavogi og hvað í
Reykjavík. Við erum jú öll íslend-
ingar fyrst og fremst.
Höfundur er húsmóðir í Kópavogi.