Morgunblaðið - 17.01.1990, Blaðsíða 23

22
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 17. JANÚAR 1990
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 17. JANÚAR 1990
23

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúarritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 1000 kr. á mánuði innanlands. I lausasölu 90 kr. eintakið.
Hernaðarástand
í Sovétríkjunum
Mikhaíl Gorbatsjov Sovét-
forseti ritaði á mánudag
undir fyrirmæli, þar sem lýst er
yfir neyðarástandi í Kákasus-
löndum Sovétríkjanna og liðs-
menn landhers, flota og öryggis-
lögreglunnar KGB eru sendir til
Sovétlýðveldanna Azerbajdzh-
ans og Armenínu til að stilla til
friðar og bijóta á bak aftur sveit-
ir þjóðernissinna sem hafa gripið
til vopna. Yfirlýsing forsætis-
nefndar Æðsta ráðs Sovétríkj-
anna er hin harðorðasta um
hernaðaraðgerðir innan ríkisins
síðan kommúnistar komust þar
til valda með byltingu árið 1917.
Telja Kremlveijar hættu á að
sovéskum yfirráðum í lýðveldun-
um verði hafnað með valdi. Með
öllu er óljóst hvernig herliðinu
sem nú verður sent á vettvang
vegnar. Aðstæður eru þannig að
þaulkunnugir skæruliðar hafa
forskot og geta valdið miklum
uslá, þótt þeir séu verr vopnum
búnir en Rauði herinn. Reynsla
Sovétmanna frá Afganistan ætti
að vera Kremlveijum áminning
um að yfirburðir í hernaðar-
mætti leysa ekki allan vanda.
Ef borgarastyijöld hefur ekki
þegar brotist út í Sovétríkjunum
virðist hún á næsta leiti. Nikolaj
Ryzhkov, forsætisráðherra Sov-
étríkjanna, komst raunar þannig
að orði á mánudag, að stjórnvöld
væru staðráðin í að koma í veg
fyrir borgarastyijöld og það
væri aðeins unnt með hervaldi.
Með því að senda heraflann til
Kákasusfjallanna hafa Gorbatsj-
ov og félagar hans ákveðið að
stilla til friðar með valdi. Við
sérstæðar aðstæður hafa þeir
gefist upp við að leita friðsam-
legra lausna á vaxandi ágrein-
ingi innan Sovétríkjanna.
í Azerbajdzhan og Armeníu
er sovéskum yfirráðum ógnað
með innbyrðis hernaðarátökum
sem taka á sig þjóðernislegan
blæ. í Eystrasaltslöndunum er'
sovéskum yfirráðum ógnað með
samþykktum þinga og flokka.
Tæpir tveir sólarhringar voru
liðnir frá því að Gorbatsjov kom
til Moskvu frá Litháen, þegar
hann ritaði undir fyrirmælin um
að hérmenn skyldu fara til lýð-
veldanna í suðri. För Gorbatsjovs
til Litháens bar ekki þann árang-
ur sem hann ætlaði. Þótt hann
legði eigin framtíð að veði vildu
Litháar ekki votta Kremlveijum
eða sovéska kommúnistaflokkn-
um hollustu. Ef hervaldi er beitt
til að tryggja sovésk yfirráð í
suðurhluta hins hnignandi ný-
lenduveldis verður það ekki einn-
ig gert í vesturhluta þess? Geta
Litháar, Eistar og Lettar skilið
ákvörðun forsætisnefndarinnar
og harðorða yfirlýsingu hennar
á annan veg en þann, að í henni
felist einnig ströng viðvörun til
þeirra? Og verði sovéska hernum
beitt þar í nafni Gorbatsjovs og
félaga færi ekki hrollur um íbúa
ríkjanna í Austur-Evrópu sem
eru að bijóta af sér hlekki
kommúnismans?
Spurningar sem þessar hljóta
að vakna við hin ógnvænlegu
tíðindi um hernaðarástandið í
Kákasuslöndum Sovétríkjanna.
Svörin við þeim þurfa ekki öll
að boða vont. Ef til vill verður
ekki eitt látið yfir alla ganga,
sem vilja bijótast undan sovésk-
um yfirráðum. Hvað sem því
líður hafa orðið þáttaskil í stjórn-
arháttum Gorbatsjovs. Valdbeit-
ingin gegn Azerum og Armenum
er í hróplegri andstöðu við götu-
fundina í Litháen fyrir helgi, en
í öllum þessum lýðveldum standa
Kremlveijar frammi fyrir sama
vanda, þótt sjálfstæðiskröfurnar
bijótist fram með mismunandi
hætti.
Vandræði
vegna
Stefáns
Eftir þær deilur sem urðu
fyrir fáeinum mánuðum
vegna greiðslna úr ríkissjóði til
aðstoðarmanns Stefáns Val-
geirssonar alþingismanns hefði
mátt ætla að forsætisráðherra
og ríkisstjórnin gætu búið þann-
ig um hnúta um framhald þess-
ara greiðslna, að enginn efaðist
um lögmæti þeirra. Forsætisráð-
herra telur þessi opinberu út-
gjöld bráðnauðsynleg til að
stjórn hans haldi lífi og Stefán
geti kyn’nt sér þau mál, sem eru
til meðferðar hjá henni og Al-
þingi. Ef rétt er munað ætlaði
ráðherrann að tryggja lögmæti
ljárstuðningsins.
Eftir þessa yfirlýsingu ráð-
herrans var tekinn upp nýr hátt-
ur á greiðslum til Stefáns og er
litið á hann og menn hans sem
sérstaka ráðgjafa eða sérfræð-
inga ríkisstjórnarinnar. Sighvat-
ur Björgvinsson, formaður fjár-
veitinganefndar Alþingis, telur
enn óhæfilega að þessu greiðsl-
um staðið og án samþykkis Al-
þingis eða fjárveitingar. Hvers
vegna getur ríkisstjórnin ekki
komið þessu í iögmætt horf?
Byltingin árið 1905 og upp-
lausnin í Sovétríkjunum nú
eftir Vladímír
Búkovskíj
„SEINT í október ríkti algjört
uppreisnarástand í Eystrasalts-
ríkjunum; til harðvítugra átaka
kom á milli þjóðanna við rætur
Kákasus-fjalla. Og að sjálfsögðu
var Pólland algjörlega óviðráð-
anlegt." Er þetta það sem sagn-
fræðingar munu skrifa um at-
burðina í Sovétríkjunum að und-
anfornu? Nei, þetta skrifaði sagn-
fræðingur um byltinguna í Rúss-
landi árið 1905.
Þó ber að hafa í huga að regin-
munur er á rússneska keisaraveld-
inu og alræðisstórveldinu, sem hef-
ur yfir kjamorkuvopnum að ráða.
Það er ekki aðeins öld sem skilur
þau að, öld ótrúlegra breytinga á
öllum sviðum mannlífsins. Þau
byggja á gjörólíkum lögmálum.
Samt er kreppan í Sovétríkjunum
nú ótrúlega lík þeirri sem ríkti í
keisaraveldinu árið 1905.
Fáir muna núna að atburðirnir
árið 1905 áttu rætur sínar að rekja
til g/asnosí-herferðar. Svjatopolk-
Mirskíj prins, fyrrum yfirmaður
herlögreglunnar, var skipaður inn-
anríkisráðherra til að „koma á sátt-
um milli stjórnvalda og almenn-
ings“. Prinsinn sagði sjálfur að með
umbótastefnu sinni vildi hann
stuðla að „framförum á sem flest-
um sviðum, að minnsta kosti að svo
miklu leyti sem þær samrýmast
ríkjandi stjórnkerfi.“ Hvert einasta
orð er í samræmi við stefnu
Míkhaíls Gorbatsjovs Sovétforseta.
Vestrænir fjölmiðlar fóru fögrum
orðum um fijálslyndi Svjatopolk-
Mírskíjs því þeir hafa ætíð lofsung-
ið þá sem gerast málsvarar umbóta-
stefnu í stað lögregluríkis. Rússn-
eska þjóðin hafði hins vegar allt
aðrar hugmyndir um framfarir.
Fulltrúar sveitarstjórna efndu til
ráðstefnu með leyfi prinsins og í
anda glasnosts. Þeir samþykktu
ályktun sem augljóslega „sam-
rýmdist ekki ríkjandi stjórnkerfi*1'.
Þeir kröfðust stjórnarskrár, þing-
ræðis og lýðræðis.
Þótt dagblöðum hefði verið bann-
að að birta eða fjalla um ályktun
ráðstefnunnar leit almenningur svo
á að hún gæfi kjörið tækifæri til
breytinga: Stjórnvöld höfðu þrátt
fyrir allt heimilað ráðstefnuna. A
eftir henni fylgdu ræðuhöld, yfirlýs-
ingar, mótmæli, bænarskrár og
kröfugöngur þar sem fyrirtæki og
samtök af ýmsu tagi lýstu yfir
stuðningi við ályktunina.
Á meðan breiddist þessi vakning
út á göturnar og efnt var til náms-
mannamótmæla og fjölmennra
kröfugangna, sem hinn fijálslyndi
prins varð að kveða niður með að-
stoð kósakka. Verkamenn efndu til
kröfugöngu 9. janúar árið 1905 og
var gengið að Vetrarhöllinni til að
afhenda Nikulási II bænarskrá.
Hermennirnir hófu skothríð og
myrtu hundruð manna.
Sunnudagurinn blóðugi
Eftir þennan atburð, sem sagn-
fræðingar nefna „sunnudaginn
blóðuga", stefndi augljóslega f
heiftúðlegt uppgjör milli stjórnvalda
og almennings. Mótmæli og óeirðir,
verkföll og uppreisnir innan hersins
stóðu út árið og náðu hámarki um
miðjan október, er efnt var til verk-
falla út um allt Rússland. Ekkert
lát var á mótmælunum þótt keisar-
inn setti nokkurs konar stjórnarskrá
(Stefnuyfirlýsingin frá 17. október)
og nokkurs konar þing (dúman).
Þjóðir kröfðust sjálfstæðis; smá-
bændur jarðnæðis; verkamenn fé-
lagslegs réttlætis; og allir heimtuðu
byltingu.
„Uppreisnarandinn breiddist út
um allt landið . . . Alþýðan hafði
losað sig við rótgróinn ótta sinn og
ímynduð ljón á veginum og hvorki
vildi né gat séð þær hindranir sem
voru í raun og veru til staðar. Það
var veikleiki hennar og styrkur.
Hún æddi áfram eins og sjávaralda
í stormi. Það var eins og einhver
hrærði í suðupotti samfélagsins,
alveg niður á botn, með risastórri
sleif. Verkföll í verksmiðjum, stöð-
ugar kröfugöngur, árásir á ríkis-
eignir, verkföll lögreglumanna og
öryggisvarða og að lokum ólga og
uppreisnir innan hersins og í far-
skipaflotanum. Allt var í upplausn,
ringulreiðin varð algjör.“
Því er erfitt að trúa að þetta sé
ekki frétt frá Moskvu síðan í gær
heldur úr bók eftir Leon Trotskíj.
Vissulega ber að hafa í huga að
ekki hafa orðið uppreisnir í sovéska
hernum og smábændur hafa ekki
heldur látið greipar sópa um eignir
jarðeigenda eða brennt þær eins og
gerðist árið 1905. Hins vegar getur
enginn neitað því að upplausn er í
landinu. V. Bakatín hefur skrifað í
Literaturnaja Gazeta að glæpum
fjölgi svo ört að því sé aðeins hægt
að líkja við sprengingu.
Herinn ekki nógu öflugur
Fjárkúgarar og glæpahópar ung-
menna bijóta heilu borgirnar undir
sig með ógnun og ofbeldi og ráðast
jafnvel á lögreglustöðvar þegar fé-
lagar þeirra eru handteknir. Skot-
árásir eru orðnar algengar á götum
Moskvu. Þótt það varði við lög að
eiga byssur í Sovétríkjunum telur
lögreglan að 16 eða 17 milljónir
byssna séu þar í einkaeigu og þeim
fari fjölgandi. Vinsæl skrýtla -
besti mælikvarðinn á almennings-
álitið í Sovétríkjunum: „Hvað kem-
ur á eftir perestrojkuT‘ - „Pers-
trelka" (skotbardagi).
Júrí Shatalín, þriggja stjörnu
hershöfðingi í her innanríkisráðu-
neytisins, fær nokkrar beiðnir á dag
frá sveitarstjórnum, sem vilja fá
fleiri hermenn. Þegar hafa 21.000
hermenn verið fluttir til mestu
óeirðasvæðanna í Asíu og Kákasus-
löndunum. Eins og forverar hans
fyrir 84 árum veit Shatalín að hann
hefur ekki nógu marga hermenn til
að vernda öll þau svæði sem þarf
og að ekki tjáir að senda fámennar
sveitir í hvert byggðarlag, því áróðri
og byssukúlum myndi rigna yfir
þá. Flestum þessum beiðnum er því
hafnað, eins og árið 1905. „Það er
ekki hlutverk okkar að kveða niður
friðsöm mótmæli eða beijast við
verkfallsmenn og glæpamenn,“ hef-
ur hershöfðinginn sagt í Moskvu-
fréttum.
Töfraljómi sögunnar afskræmir
oft söguskilning manna, þannig að
liðnir atburðir verða mun stórfeng-
Vladímír Búkovskíj
legri en þeir voru í raun og veru.
En hvað af því sem gerðist árið
1905 á ekki við núna?
Auðmýkjandi ósigur í stríðinu við
Japana árið 1904-05, sem afhjúpaði
getuleysi keisarastjórnarinnar og
hróplegt skeytingarleysi um manns-
lífin, er sambærilegur við ævintýri
Sovétmanna í Afganistan. Þótt sov-
éski herinn hafi ekki beðið ósigur
í Afganistanstríðinu hafði það sömu
áhrif á almenningsálitið og árið
1905.
„Sunnudagurinn blóðugi“ hefur
ekki endurtekið sig í Moskvu en
álíka margir biðu bana í blóðbaðinu
í Tíflis í vor. Keisarinn beitti að
minnsta kosti ekki efnavopnum
gegn þegnum sínum. En hins vegar
gæti slíkur atburður endurtekið sig
í Moskvu. Kínversku umbóta-
sinnarnir hikuðu ekki við að láta
skjóta á námsmenn fyrir framan
sjónvarpsvélarnar. Hvers vegna
ættu sovéskir félagar þeirra að vera
hræddari við myndavélamar?
„Svarta hundraðið", sem hlaut
nafnið „Pamjat'1 (Minning), á sér
jafnvel hliðstæðu í Sovétríkjunum,
sem einkennist af jafn miklu gyð-
ingahatri og þjóðrembu. Það er
ekki Iengra síðan en í október að
fyrstu skipulögðu ofsóknirnar gegn
gyðingum komust í fréttirnar.
Og var „fulltrúaþingið" í vor
ekki á margan hátt sambærilegt
við fyrstu dúmuna? Það hefur vissu-
lega jafn lítil áhrif á stefnu stjórn-
valda.
En mikilvægasti atburðurinn árið
1905 var pólitíska verkfallið, sem
varð til þess að knésetja keisarann
og neyddi hann til að heimila stjórn-
arskrá. Verkfallið hófst sem launa-
deila í prentsmiðjum Moskvu en
breiddist fljótlega út til fleiri borga
keisaraveldisins og annarra fyrir-
tækja. Því sem næst allt athafnalíf
lamaðist og járnbrautasamgöngur
lögðust niður. Háskólamenn komu
jafnvel til liðs við verkfallsmenn.
Verkfallið varð fljótlega pólitísk
fremur en efnahagsleg aðgerð. Það
var eins og skógareldur, ekkert gat
stöðvað það.
Sovéski „skógareldurinn" hófst
seni lítilvæg launadeila í kolanám-
um í Vorkúta og breiddist út til
annarra kolanáma í Kúzbass og
Donbass. Ekki þurfti meira til en
verkfall járnbrautamanna - járn-
brautirnar eru enn helsta lífæð
Rússlands - til að skjóta Gorbatsjov
svo mikinn skelk í bringu að hann
var fljótur að fallast á allar kröfur
námamanna, þótt hann vissi að
hann gæti engan veginn staðið við
fyrirheit sin.
Síðan kom stund á milli stríða
og Gorbatsjov lét dúmuna sína af-
greiða í skyndi bann við öllum verk-
föllum sem einhvetja þýðingu hafa.
Verkföll brutust samt út á ný tveim-
ur mánuðum síðar, en í þetta sinn
voru þau ólögleg. Verkfallsmenn í
kolanámunum í Vorkúta fara ekki
lengur fram á launahækkanir eða
aukið vöruúrval í verslunum. Nú
krefjast þeir þess að alræðisvald
kommúnistaflokksins verði afnum-
ið og efnt verði til fijálsra kosninga.
Sagan endurtekur sig aldrei svo
fullkomlega að atburðarásin verði
algjörlega hin sama. Hugsanlegt
er að rússneski veturinn dragi úr
eldmóðinum, að minnsta kosti um
stundarsakir. En eins og árið 1905
stefnir í átök á milli almennings og
stjórnvalda. í augum Kremlveija
eru glasnost og perestrojka stefnu-
breyting, sem ætlað er að bjarga
kommúníska stjórnkerfinu. í aug-
um almennings gefur umbótastefn-
an færi á að breyta kerfinu.
Hvar eru umbæturnar?
Vesturlandabúar líta ef til vill enn
á Gorbatsjov sem fijálslyndan um-
bótasinna. í augum almennings í
Sovétríkjunum er hann hins vegar
enn einn leiðtogi þeirrar flokksvél-
ar, sem valdið hefur eymdinni í
landinu. Sú staðreynd að Gorbatsj-
ov neyddist af efnahagslegum
ástæðum til að koma á einhveijum
umbótum er ekki nóg til þess að
almenningur verði þakklátur til
eilífðar. Fangar líta ætíð á göt á
fangelsisveggjum sem flóttaleið,
ekki sem bætta loftræstingu.
En hvar eru umbæturnar eftir
allt orðagjálfrið? Eftir fjögurra ára
örvæntingarfullar aðgerðir, sem
fólk út um allan heim þekkir undir
nafninu perestrojka, hefur efnahag-
urinn versnað enn, fjárlagahallinn
aukist stórlega, biðraðirnar við
verslanir hafa lengst og vörurnar
eru illfáanlegri. Ljóst er að hálfkák-
ið í umbótum Gorbatsjovs, sem
ætlað er að bjarga kommúnisman-
um, hefur ekki vakið þann eldmóð
sem þörf er á til að bæta efnahag-
inn.
Það sem ekki nægði til að blása
nýju lífi í efnahaginn reynist samt
nóg til þess að áhorfsmál er hvort
Gorbatsjov haldi velli sem leiðtogi.
Sovéska stórveldið er í uppnámi.
„Ánauðugar þjóðir" frá Eystrasalti
til Kákasusfjalla og frá Dóná til
Síberíu rísa upp til að krefjast sjálf-
stæðis. Þótt kosningarnar til full-
trúaþings Sovétríkjanna í vor hafi
ekki verið fijálsar nema að hluta
til lýstu kjósendur bersýnilega yfir
vantrausti á kommúnistaflokkinn.
Frekari efnahagshnignun verður
örugglega til þess að aukin harka
færist í verkföllin og að kröfur
verkamanna verði enn róttækari.
Fólkið vill lýðræði. Ekki „komm-
únískt lýðræði“, ekki „lýðræðisleg-
ar umbætur", heldur lýðræði.
Sovésku leiðtogarnir vissu þegar
haustið 1988 að umbætur þeirra
höfðu mistekist og bjuggu sig und-
ir að takast á við afleiðingarnar.
Róttækustu umbótunum, svo sem
breytingum á stjórn verðlagsmála,
var frestað. Sett voru í skyndi ný
lög, sem takmarka funda- og prent-
frelsi og starfsemi samvinnufélaga,
auk þess sem herinn tók að hluta
við valdsviði lögreglu. Tilraun var
gerð til þess í apríl á þessu ári að
setja ný og strangari lög í stað
greina 70 og 190 í refsilöggjöfinni,
sem beitt var gegn andófsmönnum
á valdatíma Brezhnevs. Þótt nýju
lögin hefðu verið dregin til baka
og ákveðið hefði verið að endur-
skoða þau var ljóst hvað stjórnvöld
ætluðust fyrir. 1 haust voru enn ein
neyðarlögin sett: Verkföll bönnuð,
frekari skorður settar við starfsemi
samvinnufyrirtækja og hermönnum
innanríkisráðuneytisins fjölgað.
Sovéski herinn átta sinnum
fjölmennari
Þótt enginn geti sagt til um hve-
nær gripið verður til róttækra að-
gerða gegn mótmælendum og verk-
fallsmönnum er sýnt að það verk-
efni er mun auðveldara en almennt
er talið. Minnast ber þess að bylt-
ingin árið 1905 var bæld niður þótt
lögregla keisarans stæðist engan
samanburð við KGB og keisaraher-
inn, sem var að mestu leyti bundinn
við Austurlönd fjær vegna stríðsins
við Japana, var fimm sinnum fá-
mennari en sovéski herinn nú, þótt
um þriðjungur hans sé í uppreisnar-
ham. Keisarinn gat aðeins reitt sig
á 60.000 kósakka, þijár lögreglu-
herdeildir og nokkrar lífvarðasveit-
ir.'
Sovésk stjórnvöld reiða sig hins
vegar á 230.000 hermenn í KGB
(sem er sovéska útgáfan af SS-
sveitum nasista, hefur yfir skrið-
drekum, þyrlum, stórskotaliðsvopn-
um og flugvélum að ráða og er
ætlað að koma í veg fýrir uppreisn
innan hersins); 340.000 hermenn
innanríkisráðuneytisins; sérstakar
úrvalssveitir, til að mynda 30.000
manna Spetsnaz-sveit; 70.000 fall-
hlífahermenn; tvær deildir land-
gönguliða og nokkrar deildir varð-
sveita, sem njóta sérstaks trausts.
Alls eru þetta 750.000 vel þjálfaðir
hermenn. íbúafjöldinn hefur aðeins
tvöfaldast frá árinu 1905 en liðs-
afli kúgaranna hefur áttfaldast.
Sovésku valdhafarnir hafa yfir
að ráða tækni og stríðstólum -
skriðdrekum, flugvélum, þyrlum -
sem ekki voru til árið 1905. Vel
skipulagðir byltingarflokkar eru
ekki í Rússlandi núna eins og fyrir
84 árum. Og síðast en ekki síst ber
að minnast þess að auðvelt er að
skjóta meirihluta Sovétmanna, sem
fengið hefur að kenna á hryllingi
liðinna áratuga, skelk í bringu og
neyða til uppgjafar. Vegna alls
þessa er raunhæft að bera uppnám-
ið í Sovétríkjunum nú saman við
atburðina árið 1905, ekki 1917.
Þetta er aðeins „lokaæfing", svo
vitnað sé í Lenín.
Byltingin 1917 endurtekur sig
líka
En atburðurnir árið 1917 munu
einnig endurtaka sig. Ástandið í
Sovétríkjunum nú er hið langalvar-
legasta í allri sögu landsins. Efna-
hagur landsins var í of miklum vexti
í byijun aldarinnar, sem olli félags-
legum og pólitískum vanda og stuðl-
aði að falli einræðisstjórnarinnar.
Efnahag Sovétríkjanna nú fer hins
vegar hnignandi. Þetta eitt mun
stöðugt kynda undir óeirðum, svo
ekki sé minnst á vaxandi þjóðernis-
vakningu í lýðveldunum.
Samt sem áður verður engan
veginn auðvelt að afnema sovéska
stjórnkerfið. Ólíkt einræðisríkjum,
þar sem valdahópurinn sem viðrið-
inn er glæpi stjórnvalda er yfirleitt
þröngur, skapast valdastétt í ríkjum
sem búa við alræði öreiganna. I
þeirri sovésku eru 18 milljónir
manna, sem geta á engan hátt
gegnt neinu öðru hlutverki í sam-
félaginu. Þessi stétt er ríki innan
ríkisins, hernámslið sem hvorki er
hægt að vinna bug á með valdaráni
né neyða til að draga sig til baka
því hún hefur engan stað til að
hörfa til.
Þessi hörmulega þróun á sér
ekki aðeins stað í Sovétríkjunum.
Við erum vitni að sögulegum at-
burðum, sem ná til alls kommún-
istaheimsins. Við erum vitni að
heimskreppu kommúnismans, svo
kenningar Marx séu umorðaðar,
kreppu sem á rætur sínar að rekja
til byijunar aldarinnar, þegar svo
margar þjóðir völdu röngu leiðina.
Eða eins og rússneski forsætisráð-
herrann Sergej Witte skrifaði árið
1905:
„Ein og ef til vill helsta ástæðan
fyrir mistökum byltingar okkar er
að við töfðum þróun þeirra grund-
vallaratriða sem einstaklingshyggj-
an byggist á og þar af leiðandi einn-
ig þróun eignarréttarins og borg-
araréttinda, þar á meðal mannrétt-
inda. Engu af þessu var leyft að
þróast á eðlilegan hátt og þegar
lífið vildi hafa sinn gang þurfti að
bæla alþýðuna niður eða hún að
rísa upp og beita valdi. Biluð gufu-
vél springur í tætlur af völdurn
gufunnar: annaðhvort verður að
auka þrýstinginn og dragast þar
af leiðandi aftur úr eða endurnýja
vélina og halda áfram á fullum
hraða. Allt efnahagslífið byggist á
einkaeign; þetta á líka við um heim-
inn allan.“
Endurbirt með leyfi The Wall
Street Journal. Birtingarrétt-
ur 1989: Dow Jones and Co.
Inc. Öll réttindi áskilin.
Höíundur varrekinn frá
Sovétríkjunum, þar sem hann
sat í fangelsi. Hann hefíirritað
bókina „Að byggja kastala “ um
andófsitt gegn Sovétsljóminni
og er nú með bók í smíðum um
sovésku kreppuna. Hann kom
hingað tillands 1979.
Vinnuveitendasambandið
kærir verkfallsverði í Sleipni
Naumast hægt að kæra heilt stéttarfélag, segir formaður Sleipnis
VINNUVEITENDASAMBAND íslands hefur kært aðgerðir verkfall-
svarða Bifreiðastjórafélagsins Sleipnis til Rannsóknarlögreglu ríkis-
ins. Þess er einnig krafist að rannsókn fari fram á framgangi lögregl-
unnar í Hafharfirði í þessu máli. I kærunni segir að með aðgerðum
sinum í gær og fyrradag hafí verkfallsverðir stofhað lífí farþega og
almennra vegfarenda í hættu og brotið hafi verið gegn 176. grein
almennra hegningarlaga og fjölda ákvæða umferðarlaga. Jón Sigurðs-
son, forstjóri Járnblendiverksmiðjunnar á Grundartanga, kærði í gær
fjóra verkfallsverði til lögreglustjórans á Akranesi fyrir framferði
þeirra við verksmiðjuna.
í kæru Vinnuveitendasambands-
ins til Rannsóknarlögreglunnar, sem
er dagsett 16. janúar, segir: „Vinnu-
veitendasamband Islands vill vekja
athygli Rannsóknarlögreglu ríkisins
á fréttamynd sem sýnd var í aðal-
fréttatíma ríkissjónvarpsins í gær-
kvöldi frá verkfallsaðgerðum Bif-
reiðarstjórafélagsins Sleipnis. Þar
var sýnt á óyggjandi máta atferli
verkfallsvarða félagsins í gærdag,
þar sem bifreiðum var veitt eftirför
á glæfralegan hátt, ekið í veg fyrir
þær, sprautuð tectyl eða einhveiju
slíku efni á framrúður og jafnvel í
andlit bifreiðarstjóra, hleypt lofti úr
hjólbörðum og viðhafðar stimpingar
og annað ofbeldi. Með þessum að-
gerðum var lífi og limum farþega
svo og almennra vegfarenda stefnt
í hættu. Jafnframt voru í a.m.k.
tveimur tilfellum framin skemmdar-
verk á bifreiðum af hálfu verkfall-
svarða Sleipnis og virðist sem
hnífum eða öðrum eggjárnum hafi
verið beitt, annars vegar á hjólbarða
og hins vegar á viftureim. Hér er
því um stórháskalegt athæfi að
ræða, en hliðstæðum aðgerðum hef-
ur verið haldið áfram í dag [þriðju-
dag]. Hefur þetta m.a. birst í því
að hindra starfssemi sjálfstæðra at-
vinnurekenda og falið í sér gróft
brot á annars vegar hegningarlögum
og hins vegar umferðarlögum.
Aðgerðir Bifreiðarstjórafélagsins
Sleipnis beindust í gær [mánudag]
aðallega gegn Landleiðum hf. og
SBS á Selfossi, en í dag einnig gegn
öðrum svo sem Vestfjarðarleið, Þor-
steini Guðmundssyni og Jónatan
Þórmundssyni sem eru sjálfstæðir
hópferðabifreiðarstjórar á eigin bif-
reiðum.
Vinnuveitendasamband íslands
fer þess hér með á leit að fram fari
opinber rannsókn á atburðum þess-
um, en með aðgerðum sínum virðast
þeir sem hlut áttu að máli m.a. hafa
brotið gegn 176. grein almennra
hegningarlaga og fjölda ákvæða
umferðarlaga. Þess er óskað að
rannsókn málsins verði hraðað eftir
föngum og oopinbert mál verði síðan
höfðað gegn þeim sem rannsókn
kann að leiða í Ijós að gerst hafi
sekir um refsiverða háttsemi.
Jafnframt er farið fram á rann-
sókn á framgöngu lögreglunnar í
Hafnarfirði í þessu máli. Samkvæmt
upplýsingum Vinnuveitendasam-
bandsins hefur atbeini hennar eink-
um beinst að því að stöðva hóp-
ferðabifreiðar, að því er virðist að
kröfu Bifreiðarstjórafélagsins
Sleipnis, til þess að ganga úr skugga
I um hvort þeir hafa fullgild akstur-
réttindi." Undir ákæruna rita tveir
lögfræðingar Vinnuveitendasam-
bandsins, Hrafnhildur Stefánsdóttir
og Jón H. Magnússon.
Bogi Nilsson, rannsóknarlög-
reglustjóri, sagði að kæra Vinnuveit-
endasambandsins yrði ekki sett í
forgangsröð.
Menn í bófahasar
Þá hefur Jón Sigurðsson, forstjóri
Járnblendiverksmiðjunnar á Grund-
artanga, farið þess á leit við lög-
reglustjórann á Akranesi að hún
fylgist með aðgerðum verkfallsvarða
þegar starfsfólk fer til vinnu í dag.
„Ég kærði þessa menn fyrir að
stöðva bíl í eigu manns sem við höf-
um nýlega ráðið til að aka okkar
starfsmönnum," sagði Jón. Hann
sagði að tveir bílar hefðu verið not-
aðir til aksturs á starfsmönnum en
stjórn Járnblendiverksmiðjunnar
hefði fallist á að annar þeirra legði
niður störf í verkfallinu, þó svo að
hvorugur þeirra væri félagi í Sleipni.
„Við teljum einfaldlega að verkfalls-
verðir hafi ekki verið í rétti er þeir
stöðvuðu ferðir bílsins. Hér á svæð-
Páll Þorkelsson, formaður Félags símsmiða:
Launahækkunin breytir engu
Ákvarðanir vegna umsókna um símsmiðanám verða teknar næstu daga
PÁLL Þorkelsson, formaður Félags símsmiða, segir að sú launa-
hækkun sem samkomulag hefúr tekist um milli Félags íslenskra
símamanna og ríkisins til handa símsmiðum breyti engu um þá
afstöðu félagsmanna að ganga til liðs við Rafiðnaðarsamband Is-
lands. Þessi deila hefði ekkert með laun að gera heldur væri aðal-
atriðið félagsleg réttindi, sem fengust við inngönguna í RSÍ og
það að símsmiðir væru í félagi með öðrum rafiðnaðarmönnum.
inu hefur enginn verið í starfi sem
er félagi í Sleipni og ég skil ekki
hvers vegna verkfall þeirra ætti að
hafa áhrif hér. Þessir menn virðast
hins vegar halda að þeim sé allt leyfi-
legt þegar þeir eru komnir í þennan
bófahasar," sagði Jón.
Kærumálin ganga á víxl
Magnús Guðmundsson, formaður
Sleipnis, sagði að efnisatriði kæru
Vinnuveitendasambandsins væru
fráleit. „Við brutum ekki af okkur
í umferðinni svo ég viti auk þess
geta þeir naumast kært heilt stéttar-
félag fyrir slík brot. Við getum ekki
borið ábyrgð á lífi og limum farþega
hjá óábyrgum bílstjórum sem stunda
farþegaflutninga án tilskilinna
leyfa. Þeir tveir bílstjórar sem Land-
leiðir fékk til aksturs í fyrradag
hafa ekki hópferðaleyfi,“ sagði
Magnús.
Magnús bjóst við því að lögð yrði
fram kæra á hendur bílstjóra Vest-
fjarðaleiðar, sem í gær ók á kyrr-
stæða bifreið í eigu verkfallsvarðar.
„Við höfum einnig snúið okkur til
rannsóknarlögreglunnar það erindi
hvort ástæða sé til þess að lögreg-
lurannsókn fari fram á aðdróttunum
Ágústs Hafbergs, framkvæmda-
stjóra Landleiða, í ríkissjónvarpinu
í gær. Þar hélt hann því fram að
við hefðum beitt hnífum og baref lum
og okkur finnst ummæli hans alvar-
legs eðlis,“ sagði Magnús. Hann
vænti þess að undangenginni lögreg-
lurannsókn á atburðunum í fyrradag
yrði höfðað meiðyrðamál gegn
Ágústi.
Um 140 símsmiðir era í Félagi
símsmiða og hafa um sjötíu hætt
störfum eftir samningsbundinn
uppsagnarfrest. Um þijátíu til við-
bótar hafa sagt upp störfum frá
áramótum. Þá hófst boðað verk-
fall símsmiða á miðnætti síðast-
liðnu, en ríkisvaldið hefur sagt
verkfallið ólöglegt. Páll sagði að
símsmiðir myndu svara öllum
verkfallsbrotum með viðeigandi
aðgerðum. Aðspurður hvort ekki
væri óeðlilegt að boða verkfall
eftir að menn væru hættir störf-
um, sagði Páll, að þeir hefðu nán-
ast sagt upp störfum samkvæmt
tilmælum samninganefndar ríkis-
ins frá því í september. Með þessu
væru þeir að verndas sín störf, en
verkfallið næði ekki til þeirra sem
væru starfandi, enda væru þeir
aðeins örfáir. Þeir sem væru eftir
væru einkum deildarstjórar, verk-
stjórar, birgðaverðir og vörubíl-
stjórar. I gær hefðu verið höfð
afskipti í tveimur tilvikum vegna
lærlinga í rafeindavirkjun, sem
unnið hefðu störf símsmiða, annað
á Akureyri og hitt i Reykjavík.
Það hefði allt sam.an gengið frið-
samlega fyrir sig. Hann sagði að
enginn bilbugur væri á samstöð-
unni og hann þekkti einungis eitt
dæmi um það að maður sem væri
hættur hefði óskað eftir að byija
aftur.
Um helgina voru störf símsmiða
auglýst laus til umsóknar og bár-
ust á fyrsta degi um 40 umsóknir
um símsmiðanám og vinnu í
Reykjavík einni, að sÖgn Ágústs
Geirssonar, símstjóra í Reykjavík.
Þá var í gær auglýst eftir störfum
við línulagnir og var mikið spurt
um þau samkvæmt upplýsingum
starfsmannahalds.
Ágúst sagði að einn rafeinda-
virkjanemi hefði verið færður til
fyrir nokkrum dögum og unnið við
bilanaþjónustu. Hringt hefði verið
í piltinn í gærmorgun og lagt að*»
honum að draga sig út úr því
starfi að því er virtist, en hann
væri að láta rannsaka málið bet-
ur. Hann sagði að það væri enginn
grundvöllur fyrir símvirkja sem
látið hefðu af störfum .eftir lög-
mætan uppsagnarfrest að skipta
sér af starfseminni, stofnunin
hefði fullan rétt til þess að færa
menn til í störfum innan hennar.
Mennirnir hefðu hætt störfum 1.
janúar og boðuðu síðan verkfall
16. janúar.
Ágúst sagði að umsóknir um
símsmiðanámið yrðu skoðaðar á
næstu dögum og ákvarðanir tekn-
ar varðandi þær. Þá væri ekki loku
fyrir það skotið að einhveijir þeirra
sem hætt hefðu störfum myndu
koma til baka til starfa þegar
kjarabætur stæðu til boða, en eitt-
hvað hefði verið um fyrirspurnir í
þá veru.