Morgunblaðið - 27.03.1990, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 27. MARZ 1990
Reuter
Mótmæli í Ulan Bator
Leiðtogi mongólskra lýðræðissinna ávarpar þúsundir Mongólíumanna í miðborg Ulan Bator á sunnu-
dag. Mótmælendurnir héldu því fram að leiðtogar landsins hefðu svikið loforð um að koma á lýðræðis-
umbótum í landinu.
Azerbajdzhan:
Armenar lífláta níu Az-
era í árás á þrjú þorp
Moskvu. Reuter. dpa.
VOPNAÐAR sveitir armenskra
þjóðernissinna réðust á þrjú
þorp í héraðinu Kazakh í Az-
erbajdzhan á laugardag og féllu
a.m.k. qíu menn í árásinni, að
sögn TASS-fréttastofúnnar.
í gær varð strætisvagn fyrir
skothrið í hinu umdeilda héraði
Nagorno-Karabakh. Farþegar
voru allir Azerar og beið einn
þeirra bana í árásinni og fjórir
særðust. Talið er að armenskir
öfgamenn hafi verið að verki.
Samkvæmt frétt TASS réðust
vopnaðar sveitir Armena inn í þijú
þorp, Baganis Airum, Pirili og
Chaily, á laugardag og gengu ber-
serksgang. Skutu þeir af sjálfvirk-
um byssum í allaráttir og í Bagan-
is Airum kveiktu þeir í átta hús-
um. í einu þeirra brann fimm
manna ijölskylda inni.
Að sögn TASS tengjast atburð-
ir helgarinnar deilu Annena og
Azera um Nagorno Karabakh.
Hafa a.m.k. 180 manns beðið bana
í átökum um héraðið frá því í fe-
brúar 1988.
Eistland:
Rjúfa tengsl-
in við Moskvu
Moskvu. Reuter.
HLUTI flokksdeildar kommúnista
í Eistlandi ákvað á sunnudag að
ijúfa tengslin við flokksstjórnina
í Moskvu og stoína nýjan stjórn-
málaflokk og feta þar með í fót-
spor flokkssystkina í Litháen.
Atkvæði á flokksþingi kommún-
ista í Tallinn féllu þannig að 432
voru hlynntir því að ijúfa tengslin
við Moskvu, þrír voru á móti og sex
skiluðu auðu. Um það bil 250 fulltrú-
ar tóku ekki þátt í atkvæðagreiðsl-
unni og er búist við að þeir reynist
flokksyfirvöldum í Moskvu hollir. Á
flokksþinginu var samþykkt áætlun
þar sem segir að markmið flokksins
sé sjálfstæði landsins.
Sovétríkin:
Verkföll og þjóðaólga
Moskvu. Reuter.
VERKFÖLL og átök á milli þjóða og þjóðarbrota í Sovétríkjunum eru
að ríða efhahagslífinu á slig og því enn brýnna en áður að koma þar
á markaðsbúskap. Er þessi ályktun dregin af ýmsum hagtölum, sem
birtar voru um helgina. Míkhaíl Gorbatsjov Sovétforseti tilkynnti á
laugardag að hann hefði skipað nýtt forsetaráð sem mun leysa sljórn-
málaráð kommúnistaflokksins, hina eiginlegu ríkisstjórn landsins, af
hólmi.
Vegna verkfalla og þjóðaólgu tap-
aðist 9,1 milljón dagsverka á fyrstu
tveimur mánuðum þessa árs á móti
7,3 milljónum allt síðasta ár. Kemur
þetta fram í dagblaði sovésku verka-
lýðsfélaganna, Trúd, sem hefur upp-
lýsingarnar frá sovésku hagstof-
unni, og segir þar einnig, að þjóðar-
framleiðslan í janúar og febrúar
hafi verið 1% minni en í fyrra. Mið-
að við þennan tíma hækkuðu laun
hins vegar um 15,5% en það þýðir,
að hin gífurlega mikla en óvirka
eftirspurn, sem felst í því að eiga
peninga, sem ekki er hægt að eyða,
er enn að aukast.
Commersant, dagblað sovésku
samvinnufélaganna,'flutti þá frétt í
síðustu viku, að ríkisstjórnin hefði
þegar skipað fyrir um kerfisbreyt-
ingar sem undanfara þess að taka
upp „skipulagðan markaðsbúskap".
Ef það sovéska heitið yfir vestrænt
Míkhaíl Gorbatsjov Reuter
hagkerfi. Fela ráðstafanirnar í sér
nýtt verðmyndunarkerfi, erlenda
ijárfestingu, lög um hlutaijármark-
að og nýtt verð á landbúnaðarafurð-
Samkvæmt frétt TASS-frétta-
stofunnar er hlutverk forsetaráðsins
að „gera ráðstafanir til að hrinda í
framkvæmd meginþáttunum í inn-
anríkis- og utanríkisstefnu Sov-
étríkjanna og tryggja öryggi lands-
ins_“.
í nýja ráðinu eru tveir helstu
stuðningsmenn Gorbatsjovs, Alex-
ander Jakovlev, einn af riturum mið-
stjórnar kommúnistaflokksins, og
Edúard Shevardnadze utanríkisráð-
herra; Dmítrí Jazov varnarmálaráð-
herra, Vladímír Kríjutsjov, yfirmað-
ur öryggislögreglunnar KGB, Júríj
Masljúkov, yfirmaður ríkisáætlana,
Staníslav Shatalin hagfræðingur,
Albert Kauls, sérfræðingur í land-
búnaðarmálum, Vadím Bakatín inn-
anríkisráðherra, Valeríj Boldín,
starfsmaður miðstjórnarinnar, og
Júríj Osipíjan, formaður atkvæða-
talningarnefndar fulltrúarþingsins.
Það kom á óvart að Gorbatsjov skip-
aði einnig tvo harðlínumenn, þá
Benjamín Jarín verkalýðsforingja og
Valentín Rasputin, rithöfund sem
þekktur er fyrir rússneska þjóðernis-
hyggju. Nikolaj Ryzhkov forsætis-
ráðherra á sjálfkrafa sæti í hinu
nýja ráði.
Norrænir
ráðherrar
mótmæla
Kaupmannahöfn. Reuter.
POUL Schliiter, forsætisráðherra
Danmerkur, hvatti um helgina til
alþjóðlegrar fordæmingar á að-
gerðum Moskvustjórnarinnar
gagnvart Litháum. Ingvar Carls-
son, forsætisráðherra Svíþjóðar,
og Kjell Magne Bondevik, utanrík-
isráðherra Noregs, skoruðu á Sov-
étstjórnina að grípa ekki til vald-
beitingar.
„Danmörk er lítið land og við höf-
um takmörkuð áhrif en einhver verð-
ur að taka af skarið,“ sagði Poul
Schlíiter í viðtali við danska daglaðið
Berlingske Tidende. Hann sagði að
hernaðarlegur og pólitískur þrýsting-
ur Sovétríkjanan á Litháen væri
„hneyksanlegur og óviðunandi“.
„Litháar eru nágrannar okkar hand-
an Eystrasaltsins og við líðiim ekki
að skorið sé á tengsl okkar. Ég skora
á aðrar þjóðir að fylgja fordæmi
okkar,“ sagði Schliiter.
Ingvar Carlsson sendi skeyti til
Nikolais Ryzhkovs forsætisráðherra
Sovétríkjanna þar sem hann hvetur
Sovétstjórnipa til að beita ekki valdi
í Litháen. „Ég vonast eftir skynsam-
legri lausn. G/asnost-stefnan myndi
bíða alvarlegan hnekki ef hervaldi
væri beitt [í Litháen]," sagði Carls-
son í samtali við sænska dagblaðið
Dagens Nyheter.
um.
„A yfirborðinu er ekki að
sjá að mikið taugastríð geisi“
- segir fréttamaður útvarpsins í Litháen í samtali við Morgunblaðið
SPENNUFALL varð í deilu Litháa og sljórnvalda í Moskvu í gær
og líta má á viðræður yfirvalda í Litháen við foringja hersins í
höfúðborginni Vilnius sem straumhvörf. Var þetta mat Ojdrus
Brokilas, firéttamanns útvarpsins í Vilnius, í samtali við Morgun-
blaðið í gær.
„Allt er með kyrrum kjörum
hér í Vilnius. í gær [sunnudag]
bauð Æðsta ráð Litháens yfirvöld-
um hersins í Vilnius til viðræðna.
Seint í gærkvöldi ræddi Vytautas
Landsbergis, forseti Litháens, við
fulltrúa hersins og ákveðið var
að setja á stofn nefnd þar sem
eru fulltrúar stjórnvalda í Litháen
annars vegar og hersins hins veg-
ar.
Tilgangurinn er að hefja við-
ræður og er þessi þróun í sam-
ræmi við óskir okkar. Þetta eru
nokkurs konar straumhvörf. Og
spennan er ekki líkt því eins mik-
il og í gærkvöldi. Þá var orðrómur
á kreiki um að herinn tæki þing-
húsið og byggingar sjónvarpsins
og útvarpsins á sitt vald. Herinn
tók hins vegar fjórar byggingar á
sitt vald í gær.
Þar var um að ræða tvö hús
sem eru hluti af höfuðstöðvum
kommúnistaflokks Litháens og
fyrrum menntaskóli flokksins sem
reyndar var búið að taka undir
aðra starfsemi. Fjórða húsið var
Stjórnmálafræðistofnun Vilnius.
Þessar byggingar eru enn á valdi
hersins. En þær voru teknar án
þess að til nokkurra átaka kæmi.
Yfirmenn hersins sögðu að þetta
væri gert að beiðni þess hluta
kommúnistaflokksins sem er holl-
ur Moskvustjórninni en að öllum
líkindum er það yfirskyn. Fyrir
utan menntaskólann standa 35
hermenn vörð.
Annars sér maður ekki her-
mennina á götum úti heldur haf-
ast þeir við í herbúðum í borg-
inni. Á yfirborðinu er ekki að sjá
að mikið taugastríð geisi.
í dag hafa samtök rússneskra
þjóðernissinna sem eru hliðholl
aðild Litháens að Sovétríkiunum
útbýtt dreifiriti þar sem boðað er
til útifundar fyrir framan þinghú-
sið á morgun [þriðjudag]. Þessi
samtök héldu útifund á sunnudag
fyrir viku og þá tóku um 70.000-
80.000 manns þátt, hluti þeirra
kom.frá Hvíta-Rússlandi og Lettl-
andi.“
Sjálfboðaliðar enn skráðir
Að sögn Brokila er ennþá verið
að skrá sjálfboðaliða í her Lithá-
ens í höfuðstöðvum Sajudis, sjálf-
stæðishreyfingar Litháens, þrátt
fyrir fyrirskipun Gorbatsjov um
að því skyldi hætt. Ágreiningur
hefur einnig spunnist um Litháa
sem neita að gegna herþjónustu
í Sovéthernum. Þeir hafast við á
sjúkrahúsum eða heima hjá sér
„en enginn leitast við að elta þá
uppi,“ eins og Brokila orðaði það.
Aðspurður um ferðir útlendinga
til Litháens sagði Brokila að að-
gerðir yfirvalda í Moskvu hefðu
ekki bitnað á þeim sem komnir
væru til Vilnius ef undaskildir eru
tveir bandarískir starfsmenn
sendiskrifstofunnar í Leníngrad
sem vísað var á brott. „Ég túlka
þessa aðgerð sem viðleitni til að
sýna að Sovétríkin ráði ennþá
ríkjum í Litháen — sem hluta af
taugastríðinu. Hér eru samkvæmt
opinberum upplýsingum 250 er-
lendir fréttamenn og þeir fá að
starfa í friði. Ég hef reyndar heyrt
að fréttaritari Reuters-fréttastof-
unnar hafi ekki fengið að koma
hingað frá Moskvu á laugardag."
Að sögn Brokilas hefur forsæt-
isráðherra Litháens sagt frá því
á fréttamannafundum að margs
kyns tilboð hafi borist frá Vesturl-
öndum um efnahagsaðstoð. „Við
teljum víst að t.d. Svíþjóð og
Danmörk séu reiðubúin að sjá
okkur fyrir olíu grípi Sovétstjórnin
til efnahagsþvingana."
„Skil að erlend ríki bíði
átekta“
Þegar Brokila var spurður um
mikilvægi þess að sjáifstæði Lit-
háens yrði viðurkennt erlendis
svaraði hann: „Við skiljum að
norræn ríki og vestræn skuli bíða
átekta og sjái til hvort samskipti
Litháens og Moskvustjórnarinnar
batni og samningaviðræður hefj-
ist. Fyrr munu þau að sjálfsögðu
ekki viðurkenna sjálfstæðið. Því
má ekki gleyma að mörg vestræn
ríki viðurkenndu aldrei innlimun
Litháens í Sovétríkin árið 1940.“
Eins sagði Brokila að Litháar
skildu það vel ef Eistlendingar
kysu að feta annan veg til sjálf-
stæðis. „Eistland hefur ætíð haft
aðrar hugmyndir um hvernig hinu
sameiginlega takmarki, sjálf-
stæði, skuli náð. Þar eru aðstæður
aðrar þar sem einungis 60% íbú-
anna eru Eistlendingar."