Morgunblaðið - 08.06.1990, Blaðsíða 12

MÖRGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 8. JÚNÍ 1990
12
Tölvusumarskólinn
fyrir börn og unglinga 10-16 ára
Upplýsingar og skráning 9-19 virka daga og 10-16 um helgar
Tölvu- og verkfræðiþjónustan - Grensásvegi 16 - 68 80 90
SIEMENS
SMITH&NORLAND
NÓATÚNI 4 • SÍMI 28300
• NÝTTNAFN NÝTT ÚTLIT • NÝTT NAFN •
- í sumarhúsið, sæluhúsið, fjailakofann
og alla kofa úr alfaraleið. G-rjómi gerir
aðkomuna ánægjulega þegar áfangastað
er náð. Geymsluþolið utan kælis er
margir mánuðir. Munclu það
þegar þú birgir þig upp.
nmr
Nikótín er
fíkniefiii
eftirHelga
Guðbergsson
Nikótín er með eitruðustu efnum,
sem þekkjast. Tveir dropar af
hreinu nikótíni nægja til að bana
manni. Það eru áhrif þess á tauga-
kerfið, sem fólk er að sækjast eft-
ir, þegar tóbak er reykt, tuggið eða
tekið í nefið. Án nikótínsins þætti
tóbak lítt eftirsóknarvert. í reyktób-
aki eru um 1-2% nikótín. Áðeins
brot af nikótíninu í einni sígarettu
skilar sér í reyknum niður í lungu
og inn í blóð reykingamannsins. Frá
lungunum berst nikótínið á fáum
sekúndum til heila. Hámarksmagn
frá einni sígarettu er ekki nema
30 til 40 milljónustu hlutar úr
grammi í hverjum lítra af blóði.
Þetta örlitla magn dugir þó til að
reka jafnvel sterkustu karaktera til
að fá sér næstu sígarettu og halda
svo áfram. En það eru ekki aðeins
reykingamenn og aðrir tóbaksnot-
endur, sem hafa nikótín í blóðinu.
Mælingar sýna, að nikótín í blóði
reykjandi móður berst til fóstursins
og það skilst einnig út í bijósta-
mjólk. Þá mælist níkótín í blóði
fólks, sem andar að sér reyk frá
öðrum, enda er þéttni nikótíns í
hliðarreyk sígarettu meiri en í meg-
inreyknum og því geta fleiri en
reykingamennirnir fengið nikótín í
blóðið þótt þeir séu lengra frá sígar-
ettunni.
Árið 1964 skilaði ráðgjafarnefnd
skýrslu til landlæknis Banda-
ríkjanna þar sem fyrst var talað
um að tóbak væri „ávanabindandi“
efni. Árið 1979 er í skýrslu frá
bandaríska landlæknisembættinu
sagt, að reykingar séu „dæmigerð
misnotkun efnis vegna þess að
menn séu háðir því“. Fyrir tvéimur
árum, 1988, kom svo út á vegum
bandarískra heilbrigðisyfirvalda
gríðarmikil skýrsla um nikótín sem
fíkniefni. Niðurstöður þessarar
skýrslu eru í formála dregnar sam-
an af aðstoðarheilbrigðisráðherra
Bandaríkjanna á þessa leið:
— Sígarettur og annað tóbak
valda fíkn.
— Níkótín er efnið í tóbakinu
sem veldur fíkn.
— Þau ferli hjá mönnum, sem
ákvarða fíkn í tóbak, eru svipuð
þeim ferlum sem ákvarða fíkn í
efni eins og heróín og kókaín.
Leðurjakkar
kr. 11.990.-
Heildsölubirgðir:
TOPPLEÐUR,
Bíldshöfða 14,
110 Reykjavík, sími 687325.
Þegar menn hafa nú skipað nik-
ótíni, og þar með tóbaki, á bekk
með fíkniefnum eigum við auðveld-
ara með að skilja, hvers vegna svo
margir, sem byija að fikta við tób-
ak, halda því áfram og hvers vegna
svó margir, sem raun ber vitni, eiga
erfitt með að hætta að reykja eða
nota tóbak. Nikótín hefur viðtæk
áhrif í líkamanum á heila, úttauga-
kerfí, hjarta, æðar og mörg önnur
líffæri og sú staðreynd að margir
fá fráhvarfseinkenni við að hætta
notkun tóbaks hefur leitt til með-
höndlunar þessara fráhvarfsein-
kenna með lyljum m.a. lyljuml sem
innihalda nikótín. Heilbrigðisþjón-
ustan er í þessu sambandi farin að
nota svipaðar aðferðir eins og þegar
verið er að venja fólk af öðrum
fíkniefnum.
Segja má, að það sé fýrst nú
allra síðustu ár, sem háværar radd-
ir heyrast frá vísindamönnum í heil-
brigðisfræðum og heilbrigðisyfir-
völdum um, að tóbak sé fíkniefni.
Aðvörunarraddir hafa þó heyrst í
300 ár, en breskur læknir lýsti árið
1606 þeirri hættu, sem æskufólki
stafar af tóbaksreykingum. Smátt
og smátt hafa einstakir þættir í
áhrifum tóbaks á fólk og efnaeigin-
leikar þess verið rannsakaðir. Þá
hefur komið betur og betur í Ijós
að um fíkniefni er að ræða. Eftirfar-
andi einkennir fíkniefni og þar með
nikótín og tóbak:
1. Notandinn lætur efni, sem
veldur tímabundnum breytingum á
geði hans með því að verka á heil-
ann, stjóma hegðun sinni.
2. Notandinn heldur áfram að
nota efnið þrátt fyrir að hann hafi
skaðast af notkun þess eða valdi
umhverfínu skaða. Það að ná sér í
efnið getur haft forgang fram yfir
annað, sem hann þarf að gera, jafn-
vel mikilvæg verkefni.
3. Efnið styrkir notkun sína með
því að notandinn verður með verkun
þess fyrir áhrifum, sem leiða til
þess, að hann gefur sjálfum sér
fleiri skammta.
4. Þol myndast, sem leiðir til
þess að áhrif dvína og það kallar á
stærri skammta.
5. Menn verða líkamlega háðir
efninu þannig, að án þess líður þeim
illa og líkaminn starfar ekki eðli-
lega. Sömuleiðis fer geðheilsan úr
skorðum án efnisins. Þetta er kallað
fráhvarf og talað um fráhvarfsein-
kenni. Vegna víðtækra áhrifa nik-
ótíns á líkamann geta þau birst í
ótal myndum.
6. Eftir að notkun er hætt er
veruleg hætta á að falla og byija
aftur að nota efnið. Sú hætta er
svipuð hjá heróínistum og nikótín-
istum.
í tóbaki eru auk nikótíns mörg
önnur hættuleg eiturefni. Tóbaks-
rieysla veldur mörgum lífshættuleg-
um sjúkdómum fyrir aldur fram og
stuðlar að mörgum öðrum vægari
sjúkdómum og kvillum, ekki ein-
ungis hjá þeim, sem nota tóbak,
heldur líka þeim, sem eru samvist-
um við reykingamenn. Við getum
ekki horít framhjá þeirri staðreynd,
að þegar fóik ánetjast tóbaksfíkn
er það líka búið að fá dýra áskrift
að ótímabærri hrörnun og dauða.
Það er því til mikils að vinna að
hrekja þennan óvætt úr samfélagi
manna.
Tóbaksvarnastarf fór í gang í
mörgum löndum eftir 1960, þegar
afgerandi skýrslur tóku að birtast
frá heilbrigðisyfirvöldum í ýmsum
löndum. Það hefur víða borið góðan
árangur. Árangursríkt hefur t.d.
reynst að setja lög, sem takmarka
reykingar, banna sölu tóbaks til
barna og unglinga og banna auglýs-
ingar, setja varnaðarorð á tóbaks-
varning, stunda fræðslu um skað-
semi tóbaks í skólum o.s.frv. Reglu-
leg athugun borgarlæknis sýnir að
unglingar í Reykjavík hafa skilið
Helgi Guðbergsson
hvað hér er á ferðinni og tóbaks-
neysla þeirra hefur minnkað veru-
lega. Um mörg ókomin ár á þjóðfé-
lagið þó eftir að súpa seyðið af
því, að helmingur 16 ára unglinga
reykti fyrir tveimur til þremur ára-
tugum. Enn reykja yfir 10% stráka
og 17% stelpna í þessum aldurshópi
og munu sjá hjartalæknum, lungna-
læknum, æðaskurðlæknum,
lungnaskurðlæknum og mörgum
öðrum starfsmönnum heilbrigðis-
þjónustunnar fyrir ærnum verkefn-
um í framtíðinni. Allmörg prósent
í viðbót reyna með fikti við ýmiss
konar tóbak að ánetjast fíkninni.
í sumum löndum gengur illa. Ber
þar helst til, að tóbaksiðnaðurinn
fær víða litla mótspymu frá stjóm-
völdum og að almenningur er illa
fræddur um skaðsemi tóbaks. Sums
staðar hefur umburðarlyndi verið
látið ráða ferðinni. Danir hafa farið
flatt á því í þessu eins og áfengis-
málum og dregist afturúr í barátt-
unni við tóbaksfíknina og tóbaks-
sjúkdómana. Það þýðir ekki að sýna
umburðarlyndi, þegar verið er að
kljást við fíkniefni, sem er stórkost-
lega skaðlegt heilsu manna. Nokkr-
ar rannsóknir hafa sýnt að afstaða
foreldra til reykinga barna hefur
veruleg áhrif á það hvort börnin
fara að reykja. Ef börn eða ungling-
ar eiga von á því að foreldrar þeirra
taki því illa, að þau byiji að reykja
gera börnin það síður. Þetta em
einföld sannindi en áhrifarík. Auð-
vitað hefur margsinnis verið sýnt
hvernig hættan á að ánetjast tób-
aksfíkn eykst við að einhver á heim-
ilinu reyki, ekki síst móðir og systk-
ini, en meira að segja foreldrar, sem
reykja, geta gefið börnum sínum
skýr skilaboð um, að þau vilji ekki,
að börnin falli í sömu gryfju og
dregið með því eitthvað úr þessari
hættu. Þetta gildir um vímu- og
fíkniefni almennt.
Þegar hættulegt fíkniefni er ann-
ars vegar eiga umburðarlyndi og
fijálsræði ekki við. Sá sem neytir
fíkniefnis daglega er ekki frjáls
maður. Töbaksneytandinn er ekki
fijáls maður. Ánauð hans kemur
fram á margan hátt. Hann er með-
al annars knúinn til að Iáta hluta
af afrakstri sinnar daglegu vinnu
renna til tóbaksframleiðenda og
tóbakssala. í nafni fijálsra verslun-
arhátta hafa nú, fyrir forgöngu
umboðsmanns tóbaksframleiðenda,
komið fram kröfur um að tóbaks-
heildsalan verði gefin fijáls eins og
það hefur verið kallað. Hundruð
Islendinga deyja árlega, ótímabær-
um dauðdaga, oftast eftir langvar-
andi veikindi, vegna þess að þeir
ánetjuðust tóbaki. Þeim mun halda
áfram að fjölga en hlutfallsleg
fækkun er þó í augsýn vegna góðr-
ar frammistöðu ungu kynslóðarinn-
ar í seinni tíð. Það er nær að herða
róðurinn en að slaka á. Tilslökun í
sölumálum tóbaks mundi skjóta
skökku við, þegar Islendingar eru
loks að ná sýnilegum árangri í tób-
aksvörnum, árangri sem þeir geta
verið stoltir af á alþjóðavettvangi
og mun í framtíðinni stuðla að því
að þeir verði hraustari en nú er.
Góð heilsa er ein af auðlindum þjóð-
arinnar.
Höfundur er læknir og & sæti í
Tóbaksvarnanefnd.