Morgunblaðið - 08.06.1990, Blaðsíða 25

24
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 8. JÚNÍ 1990

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúarritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Flaraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
ÁgústlngiJónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 1000 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 90 kr. eintakið.
Afiiám
verðtryggingar
Fáein orð
um alvörumál
Afnám verðtryggingar er
aftur komin á dagskrá í
kjölfar þeirrar yfirlýsingar
Steingríms Hermannssonar,
forsætisráðherra, að nauðsyn-
legt sé að fella lánskjaravísi-
tölu niður sem fyrst. Jón Sig-
urðsson, viðskiptaráðherra,
hefur farið varlegar í sakirnar
og talsmenn bankakerfisins
hafa varað við slíkum aðgerð-
um. Geir Hallgrímsson, Seðla-
bankastjóri, sagði m.a. í sam-
tali við Morgunblaðið í gær:
„Það verður að vera töluvert
meiri stöðugleiki í verðlags-
málum áður en það verður
gert til þess að draga ekki úr
sparnaðarviðleitni fólks.“
Valur Valsson, bankastjóri
íslandsbanka, sagði í samtali
við Morgunblaðið í gær: „Það
er mikilvægt að auka frekar
en draga úr langtímasparn-
aði, en afnám verðtryggingar
kynni að hafa neikvæð áhrif
á þróun langtímaspamaðar.
Með tilliti til þess, hve við-
kvæmur sparnaður er fyrir
opinberri íhlutun um vexti og
verðtryggingu er nauðsyn-
legt, að ekki sé flanað að
neinu í þessu máli.“ Og Bald-
vin Tryggvason, sparisjóðs-
stjóri Sparisjóðs Reykjavíkur
og nágrennis sagði: „Við erum
ekki búnir að hafa lága verð-
bólgu nema í nokkra mánuði.
Slíkt hefur tekizt áður og það
vill nú svo til, hvort sem
mönnum líkar betur eða verr,
að það er lánskjaravísitalan,
sem hefur verið gmndvöllur
trausts í viðskiptum undan-
farinn áratug . . . Ef það á
að breyta því er grundvellin-
um kippt undan þessu öryggi
og hver ætlar að axla þá
ábyrgð?“
Ólafur Ragnar Grímsson,
fjármálaráðherra, hvatti til
þess í Þjóðviljanum í gær að
afnema vísitölutryggingu
fjármagns í áföngum og talaði
um, að það yrði gert stig af
stigi, þannig að vísitölubind-
ing fjármagns heyrði sögunni
til á seinni hluta þessa áratug-
ar.
Vísitölukerfi það, sem
byggt hefur verið upp hér á
landi undanfama áratugi, hef-
ur aldrei verið meginþáttur í
því að vinna bug á verðbólg-
unni. Það hefur hins vegar
auðveldað okkur að búa við
þá miklu verðbólgu, sem hér
hefur ríkt. Verðtrygging fjár-
skuldbindinga hefur verið
grundvöllur að þeim aukna
sparnaði, sem hér hefur orðið
á undanförnum árum. Verð-
trygging og raunvextir hafa
í raun gjörbreytt öllum við-
horfum fólks til spamaðar,
fjárfestinga og meðferðar
ijármuna. Hún hefur líka gjör-
breytt öllum viðhorfum í at-
vinnurekstri.
Sú tíð er liðin, að fólk flýti
sér að eyða aflafé sínu. Sú tíð
er líka liðin, að landsmenn
telji steinsteypu einu spamað-
arleiðina. Sú tíð er liðin, að
einstaklingar taki lán til þess
að byggja hús og láti verð-
bólguna borga lánin niður.
Og sú tíð er liðin, að fyrirtæki
leggi út í stórfelldar óarðbær-
ar fjárfestingar í trausti þess,
að verðbólgan borgi lánin nið-
ur. Tæpast telur nokkur mað-
ur æskilegt, að þessir tímar
komi aftur.
Auðvitað á vísitölutenging
fjárskuldbindinga ekki að
gilda hér um aldur og ævi.
Og það er alveg rétt, sem fram
hefur komið hjá sumum, sem
um þetta hafa fjallað undan-
fama daga, að í þessum efn-
um sem öðrum, hljótum við
íslendingar að aðlaga okkur
aðstæðum í nágrannalöndum,
þar sem verðtrygging íjár-
skuldbindinga er nánast
óþekkt fyrirbrigði en þó ekki
alveg. En við verðum að fara
afar varlega í allar breytingar
á þessu kerfi til þess að eyði-
leggja ekki það, sem áunnizt
hefur.
Mestu máli skiptir, að eig-
endur sparifjár geti treyst
því, að það haldi verðgildi sínu
og að þeir fái eðlilega ávöxtun
fyrir að lána þetta fé öðmm.
Þótt töluverður árangur hafi
náðst á síðustu misserum í
baráttu við verðbólguna er
mikil óvissa ríkjandi um fram-
haldið. Það er engan veginn
hægt að ganga út frá því sem
vísu, að þessi árangur haldist
til frambúðar. Þvert á móti
er margt, sem bendir til þess
að grípa verði til ýmissa að-
gerða á þessu ári til þess að
tryggja betur, að verðbólgan
aukist ekki á ný. Þess vegna
er skynsamlegt að flýta sér
hægt í þessum efnum.
eftir Gylfa Þ.
Gíslason
i.
Fiskurinn á íslandsmiðum er ein
af verðmætustu auðlindum íslend-
inga. En þjóðin hefur ekki um-
gengizt þessa auðlind af nauðsyn-
legri alúð. Hún hefur gengið á hana.
Þannig er t.d. stærð þorskstofnsins
nú varla nema helmingur til tveggja
þriðju hluta þess sem hún var á
sjötta áratugnum. Og fiskveiðarnar
hafa lengi verið stundaðar með
óhagkvæmum hætti. Komið hefur
verið upp alltof stórum fiskiskipa-
flota, líklega a.m.k. 20-30% of stór-
um.
Hvort tveggja eru þetta stað-
reyndir, sem búkst mátti við sam-
kvæmt einföldustu grundvallarregl-
um fiskihagfræðinnar. í þeim felst,
að séu fijálsar og ókeypis fiskveiðar
stundaðar til lángframa á fiskimið-
um, sem eru sameign, verði afleið-
ingin annars vegar ofveiði og hins
vegar óhagkvæmur rekstur. Af-
gjaldið, sjávarrentan, sem auðlindin
gefí af sér, glatist og hverfí í skerð-
ingu auðlindarinnar og óhóflegan
rekstrarkostnað.
íslendingar tóku of seint upp
heildarstjórn á fiskveiðum sínum.
Og fyrsta tiiraunin, skrapdagakerf-
ið, var ekki hagkvæm. Þegar kvóta-
kerfið var tekið upp 1984, var það
mikil framför. Þótt á því hafi verið
og séu sumpart enn alvarlegir gall-
ar, felst samt í því fullkomnasta
heildarstjórn þjóðar á fiskveiðum
sínum, sem framkvæmd er, að
kvótakerfi Nýsjálendinga frátöldu.
Gildandi löggjöf um stjórn fisk-
veiða rennur út um næstu áramót.
Þess vegna var nauðsynlegt að setja
nýja löggjöf á Alþingi því, sem er
nýlokið. Þegar hliðsjón er höfð af
því, að hér er um eitt brýnasta
hagsmunamál þjóðarheildarinnar
að ræða, hlaut það að vekja at-
hygli, hversu sundrungin á Alþingi
var mikil. Því var jafnvel hreyft,
að engin heildarstjórn á fiskveiðum
væri nauðsynleg, skrapdagakerfið
var talið hagkvæmara en kvóta-
kerfið, sagt var, að halda ætti sókn-
armarkinu, talið var, að úthluta
ætti fiskvinnslustöðvum kvótum og
það átti mikið fylgi að binda kvóta
við ákveðin byggðarlög. Talið var,
að banna ætti framsal kvóta. Við
atkvæðagreiðslu í efri deild munaði
aðeins einu atkvæði, að frumvarpið
næði fram að ganga. Hefði það
verið fellt, hefði öll heildarstjórn á
fiskveiðum íslendinga fallið niður
um næstu áramót og fijálsar og
ókeypis fískveiðar aftur haldið inn-
reið sína. Það er erfitt að þurfa að
vera vitni að þvi, að eitt mikilvæg-
asta málið, sem Alþingi fjallaði um,
skuli hafa hlotið þvílíka meðferð.
II.
Sem betur fer voru ný lþg um
fiskveiðistjóm samþykkt. í þeim
felast nokkrar endurbætur á gild-
andi lögum. Kveðið var á um, að
úthlutun veiðileyfa myndi ekki eign-
arrétt né skerði forræði löggjafans
til að ákveða síðar breytingar, án
bótaskyldu tii einstakra útgerða.
Sóknarmarkið við úthlutun veiði-
leyfa var afnumið. Það hafði reynzt
óhagkvæmt og valdið misrétti. Nýj-
ar reglur voru settar um veiði smá-
báta. Heimildir til framsals veiði-
leyfa voru rýmkaðar nokkuð. Kom-
ið var á fót hagræðingarsjóði sjáv-
arútvegsins, sem getur stuðlað að
hagkvæmri fækkun fiskiskipa, ef
reglunum um hann er beitt skyn-
samlega og án þess að tekið sé til-
lit til annarra sjónarmiða en hag-
kvæmni. Ákveðið var að endur-
skoða lögin innan tveggja ára.
Þótt hin nýju lög séu tvímæla-
laust betri en þau, sem nú gilda,
eru samt enn á þeim verulegir gall-
ar. Skal nú farið um þá fáeinum
orðum.
Leyfum á enn að úthluta til eins
árs í senn. Til þess að stuðla að
því, að veiðileyfi séu notuð með
hagkvæmum hætti, þurfa þau að
vera veitt til alllangs tíma, t.d.
10-15 ára. Með því einu móti geta
útgerðarmenn skipulagt rekstur
sinn skynsamlega. Framsal leyfa
er enn takmarkað. Heimild til al-
gjörlega frjáls framsals veiðileyfa
mundi tvímælalaust annars vegar
stuðla að nauðsynlegri minnkun
flotans og hins vegar flýta fyrir
því, að útgerð kæmist á hendur
þeirra, sem geta stundað hana með
hagkvæmustum hætti. Leyfin eru
enn bundin við skip. Eftir sem áður
hafa eigendur fiskiskipa einkarétt
á því að fá úthlutað veiðileyfum.
Sá, sem hefur áhuga á því að hefja
útgerð, þarf að byija á því að kaupa
skip og greiða eiganda þe'ss ekki
aðeins venjulegt verð fyrir skip,
heldur einnig verð fyrir þann kvóta,
sem fylgir skipinu. Tekjurnar, sem
seljandinn fær fyrir kvótann, eru
óverðskuldaðar, því að þær hlýtur
hann aðeins vegna þess, að hann
sem eigandi skips hafði fengið veiði-
leyfi úthlutað ókeypis, og greiðsla
kaupandans fyrir kvótann er ósann-
gjörn kvöð á hann. Veiðileyfi á
ekki að binda við skip, heldur ein-
staklinga og lögaðila. Slíkir aðilar,
sem áhuga hafa á því að heíja út-
gerð, fá þá skilyrði til þess að geta
farið að líta í kringum sig eftir
hagkvæmum skipum og skipu-
leggja hagkvæman rekstur. Því
fylgir auðvitað vandi að ákveða,
Búlgaría:
Nægar agúrkur eftir að
verðið var gefið ftjálst
Umbótastjórnin kýs hægfara leið Sovétstjórnar
Texti og mynd Anna Bjarnadóttir
FÓLK á öllum aldri þyrptist í kringum Andrey Lukanov, forsætisráð-
herra Búlgaríu, á tröppum ráðhússins í borginni Varna á Svartahafs-
strönd landsins hinn 24. maí síðastliðinn. Það vildi taka í hönd hans
og fá hjá honum eiginhandaráritun. Hann var hinn vingjarnlegasti
og gaf sér tíma til að sinna fólkinu áður en hann steig upp í smárútu
af Renault-gerð og hélt á næsta samkomustað ásamt sex vel klæddum
aðstoðarmönnum sinum.
24. maí er dagur stafrófsins í
Búlgaríu og þjóðin heldur hann
hátíðlegan. Hún notar rússneskt
stafróf og það er eins konar stað-
festing á sjálfstæði hennar frá
Tyrkjum sem drottnuðu í landinu
fram á þessa öld. Fjöldi ungs fólks
í sunnudagafötum streymdi
snemma um morguninn með blóm
í stóran skrúðgarð við hafið og lagði
þau við minnisvarða um fallnar
hetjur. Forystumenn borgarinnar
komu á vettvang nokkru seinna og
þá var gengið fylktu liði með fá-
menna, falska og ósamstillta lúðra-
sveit í fararbroddi í gegnum bæinn
að ráðhúsinu. Nokkrir í hljómsveit-
inni báru í barminum merki Banda-
lags lýðræðisaflanna, sem um 30
flokkar og samtök stofnuðu með
sér gegn Kommúnistaflokknum eft-
ir fall Todors Zhivkovs, einræðis-
herra kommúnista fyrir fáeinum
mánuðum. Þeir léku þó „Internati-
onalinn", baráttusöng sósíalista, af
hjartans lyst og fáeinar hræður
klöppuðu kröftuglega þegar skrúð-
gangan fór hjá.
Tveir prestar í fullum skrúða
grísku rétttrúnaðarkirkjunnar tóku
þátt í athöfninni við ráðhúsið ásamt
forsætisráðherranum. Fólkið fagn-
aði þegar þeir gengu saman fram
á sviðið og prestarnir hneigðu sig
í virðingarskyni þegar þeir kvöddu
ráðherrann. Zhivkov fullyrti ávallt
að stjóm hans ætti mjög gott sam-
starf við kirkjuna og hélt því fram
að þjóðin nyti trúfrelsis. Leiðtogar
kirkjunnar héldu friðinn og nutu
góðs af því en sannkristið ,fólk ótt-
aðist að viðurkenna trú sína. Kirkju-
ráðið krafðist þess aðeins nokkrum
mánuðum áður en Zhivkov féll hinn
10. nóvember síðastliðinn að starf
andófsmanna í Nefnd um trúarrétt-
indi yrði stöðvað og nefndin bönn-
uð. Nú feta þeir í fótspor nefndar-
innar og krefjast svipaðra hluta og
hún en nýir leiðtogar gamla
Kommúnistaflokksins kjósa heldur
að eiga viðræður við fulltrúa nefnd-
arinnar um framtíð þjóðarinnar en
spillta presta kirkjunnar.
Dregur að kosningum
Þingkosningar verða í Búlgaríu
hinn 10. júní. Það bar lítið á kosn-
ingabaráttu úti á landi en heim-
sóknir Lukanovs í tilefni af degi
stafrófsins hafa örugglega ekki
veikt stöðu Sósíalistaflokksins, eins
og Kommúnistaflokkurinn heitir nú.
Blár fáni Bandalags lýðræðis-
aflanna blakti á stöku stað og fólk
var ekki hrætt við að ganga um
með merki bandalagsins.
Nokkur hundruð manns sóttu
útifund Jafnaðarmannaflokksins í
Sófíu, höfuðborg landsins, föstu-
daginn 25. maí, en þá var fram-
haldsfrí vegna stafrófsins. Flokkur-
inn er í bandalaginu og nýtur þeirr-
ar sérstöðu ásamt því og Bænda-
flokknum að hafa eigið málgagn
en Sósíalistaflokkurinn er langbest
settur hvað aðgang að fjölmiðlum
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 8. JÚNÍ 1990
25
Gylfi Þ. Gíslason
„íslendingar tóku of
seint upp heildarstjórn
á fiskveiðum sínum. Og
fyrsta tilraunin, skrap-
dagakerfið, var ekki
hagkvæm. Þegar
kvótakerfið var tekið
upp 1984, varþað mikil
framför. Þótt á því hafi
verið og séu sumpart
enn alvarlegir gallar,
felst samt í því full-
komnasta heildarstjórn
þjóðar á fiskveiðum
sínum, sem framkvæmd
er, að kvótakerfi Nýsjá-
lendinga frátöldu.“
hvaða einstaklingar og lögaðilar
eigi að fá veiðileyfí og koma í veg
fyrir, að það verði ekki háð annar-
legum sjónarmiðum í stað hag-
kvæmnissjónarmiða. Það er einmitt
hér, sem í ljós kemur, að ekki er
hægt að tryggja, að veiðileyfin lendi
í höndum þeirra, sem treysta sér
til þess að hagnýta þau á sem hag-
kvæmastan hátt, nema láta á það
reyna, hvort þeir eru reiðubúnir til
þess að greiða fyrir veiðileyfin.
Og þá er komið að aðalgalla
núgildandi kerfis, sem ekki er gert
ráð fyrir að bæta úr í nýju lögun-
um. Leyfin á enn að afhenda upp-
haflegum leyfishöfum ókeypis. í
þeirri umræðu, sem farið hefur
fram undanfarið, hér í Morgunblað-
inu, í vikuritinu Vísbendingu og nú
síðast í bók, sem Háskólaforlagið
gaf út fyrir skömmu: Hagsæld í
húfi, hafa verið leidd ýtarleg rök
að því, að þeir, sem fá veiðileyfi,
eigi að greiða fyrir þau í einhverju
formi, einfaldlega vegna þess, að
veiðileyfin eru verðmæti, og verð-
mæti á enginn að fá gefins. Öllum
formælendum gjalds fyrir veiðileyfi
er ljóst, að slíku kerfí verður að
koma á smám saman. Þeim er einn-
ig ljóst, að samhliða verður að
breyta stefnunni í gengismálum.
Samfara veiðigjaldi verður að fara
lækkun krónunnar. En leiða má rök
að því, að sá sparnaður þjóðarbús-
ins, sem smám saman hlytist af
veiðigjaldi, yrði svo mikill, að hann
gæti komið í veg fyrir hækkun inn-
lends verðlags af völdum gengis-
lækkunarinnar.
Það er aukaatriði, hvort það, sem
hér er um að ræða, er nefnt gjald
fyrir veiðileyfi, veiðigjald, auðlinda-
skattur eða gengisgjald. Það er líka
aukaatriði, hvort gjaldið er tekið
við úthlutun leyfanna eða lagt á
leyfin síðar, og við hvaða grunn-
stærð það er miðað. Mér hefur allt-
af fundizt auðlindaskattshugtakið
geta valdið nokkrum misskilningi
varðandi það, sem hér er um að
ræða, og tel raunar, að svo hafi
orðið. Meginatriði hugmyndarinnar
er, að hætt verði að veita vissum
aðilum, eigendum skipa, ókeypis
rétt til þess að hagnýta auðlind, sem
er sameiginleg eign þjóðarinnar.
Með því sé þjóðarheildin ekki aðeins
svipt eðlilegu afgjaldi af eign sinni,
sjávarrentunni. Stuðlað sé jafn-
framt að notkun of stórs fiskiskipa-
flota og sóun í rekstri fiskveiða.
Og sé haldið uppi of háu gengi í
skjóli þess, að afnot fiskimiðanna
eru ókeypis, eins og gert hefur ver-
ið, er hallað svo á aðrar útflutnings-
greinar en sjávarútveg, þ.e. iðnað,
samgöngufyrirtæki, ferðaþjónustu
og fleiri greinar, að um óbærilegt
og skaðlegt misrétti er að ræða.
III.
Því hefur verið haldið fram, að
tvær breytingar á löggjöfinni um
fiskveiðistjórnina mundu nægja til
þess að bæta úr þeirri óhag-
kvæmni, sem flestir virðast nú við-
urkenna, að eigi sér stað í fiskveið-
unum. Það sé nóg að veita veiðileyf-
in til langs tíma og að heimila al-
gjörlega fijálst framsal þeirra. Eng-
inn vafi er á því, að hvort tveggja
væri til bóta. En væri látið við þetta
sitja, má færa rök fyrir því, að
markmiðið næðist ekki að fullu, auk
þess sem það tæki óþarflega langan
tíma að ná þeirri hagkvæmni við
fiskveiðarnar, sem nauðsynleg er.
Skýringin er fyrst og fremst sú, að
erfitt er að tryggja fullkominn,
fijálsan markað til viðskipta með
veiðileyfi. Það er kunnara en frá
þurfi að segja, hversu erfitt er að
tryggja fullkominn markað í venju-
legum vöruviðskiptum. Það yrði
mun erfiðara varðandi viðskipti með
réttindi eins og veiðileyfi. En aðal-
rökin gegn því, að þessar ráðstafan-
ir séu fullnægjandi lausn á þeim
vanda, sem við er að etja, eru þau,
að með þessu móti væri engan veg-
inn tekið á því þjóðfélagslega rang-
læti, sem í því felst að afhenda
takmörkuðum hópi manna verð-
mæti, sem eru eign alþjóðar.
Því miður hafa stjórnvöld enga
tilraun gert til þess að láta athuga,
hversu há sjávarrentan er, þ.e. það
afgjald, sem fiskistofnarnir skila í
þjóðarbúið, þegar sókn í þá er tak-
mörkuð með kvótum. Sagt hefur
verið opinberlega af sérfróðum
mönnum, að hún gæti numið ein-
hvers staðar á bilinu 10-15 milljörð-
um árlega. Af hálfu aðila, sem veija
ókeypis afhendingu veiðileyfa, hef-
ur því verið haldið fram, að eigend-
ur fiskiskipa eigi slíka ijárhæð með
réttu. Þeir hafi stundað útgerð, og
þeir eigi að njóta þess hagnaðar,
sem útgerð geti gefið af sér. Þetta
er skoðun, sem mikill meirihluti
íslendinga mun aldrei fallast á.
Þegar meginþorra þjóðarinnar
verður Ijóst, um hvað er hér í raun
og veru að tefla, mun hann aldrei
samþykkja, að sá hópur sem af til-
viljun átti fiskiskip um miðjan
níunda áratuginn, eða þeir, sem
komu sumpart í hans stað, eigi um
aldur og ævi að njóta þess arðs, sem
fiskurinn á íslandsmiðum, sameign
íslenzku þjóðarinnar, gefur af sér.
Við þessa andstöðu almennings
gegn því að gefa núverandi útgerð-
armönnum veiðileyfí, mun bætast
andstaða allra þeirra, sem hags-
muna hafa að gæta í öðrum útflutn-
ingsgreinum, að ógleymdum þeim,
sem áhuga hafa á nýjum útflutn-
ingsgi-einum, en þær eiga sér litla
lífsvon, meðan misrétti er haldið
milli sjávarútvegs og annarra út-
flutningsgreina.
IV.
Þegar frumvarpið um fiskveiði-
stjórn var til umræðu á síðasta
Alþingi, bar mikið á ótta við, að
ýmsir útgerðarstaðir kynnu að
leggjast í auðn vegna sölu fiskiskipa
frá staðnum. Ráðið, sem bent var
á til þess að koma í veg fyrir slíkt,
var yfirleitt að binda hluta af úthlut-
uðum veiðileyfum við útgerðarstaði.
I þessu sambandi verður þess
fyrst að geta, að í nýja frumvarpinu
var ekki um að ræða neina nýja
hættu í þessu sambandi miðað við
gildandi lög. í raun og veru hafa
engar hömlur verið á sölu skipa
milli landshluta, enda hefur mikið
kveðið að slíkum sölum. Líklega er
það sú staðreynd, sem vakið hefur
upp tillögurnar um að stöðva slíkt
að einhveiju leyti með því að út-
hluta útgerðarstöðum veiðikvótum.
Það er tvímælalaust rétt, að
nauðsyn er á einhvers konar
byggðastefnu af hálfu hins opinbera
til þess að koma í veg fyrir of öra
og varhugaverða röskun í byggð
landsins. I fyrsta lagi er þess þó
að geta, að ekki má stefna að því,
að varðveita algjörlega óbreytta
byggð. Viss breyting er að jafnaði
eðlileg og hagkvæm. Og þær ráð-
stafanir, sem opinberir aðilar grípa
til í því skyni að koma í veg fyrir
röskun, mega ekki kosta hvað sem
er. Athuga verður, hvert tjón yrði
af röskuninni og hvað kosta mundi
að koma í veg fyrir hana. Byggða-
vandamálið er afmarkað vandamál
í íslenzku þjóðfélagi, eins og öðrum.
Á því á að taka sem heildarvið-
fangsefni samfélagsins alls. Því á
ekki að blanda saman við stefnuna
í málefnum einstakra atvinnu-
greina. Hin ranga og óhagkvæma
stefna, sem fylgt hefur verið í mál-
efnum íslenzks landbúnaðar í ára-
tugi, hefur verið réttlætt í of ríkum
mæli með byggðasjónarmiðum.
Meiru fé hefur verið varið til þess
að halda uppi óhagkvæmum land-
búnaði í dreifðum byggðum en svar-
ar til þess ijárhagstjóns, sem nokk-
ur byggðaröskun hefði haft í för
með sér. Og nú má með engu móti
láta hið sama endurtaka sig varð-
andi sjávarútveginn. Ef úthlutun
kvóta verður að hluta bundin við
byggðarlög, helzt útgerð á þeim
stöðum, hvort sem hún er hagkvæm
eða ekki, hún flyzt ekki til annars
staðar, þótt hún væri augljóslega
hagkvæmari þar. Auðvitað getur
verið, að óbærileg röskun hlytist
af því, að skip væri selt burt frá
útgerðarstað. Þá yrði að grípa til
almennra ráðstafana til aðstoðar
þeim stað. Hitt væri stórskaðlegt
að slá því föstu fyrir fram, frá hvaða
stöðum skuli gert út og hversu
mikið, án nokkurs tillits til hag-
kvæmni útgerðarinnar. Af því leiddi
stöðnun í atvinnumálum. Slíkt væri
álíka fráleitt og að ákveða af opin-
berri hálfu, á hvaða stöðum skull.
vera fiskvinnsla, hversu mikil og
hvers konar. Og hvers vegna þá
ekki að ákveða, hvar eigi að stunda
iðnað og verzlun og í hversu ríkum
mæli? Ætti kannske að ákveða
íbúafjölda á hveijum stað, og banna
fólki að flytja búferlum?
Það er misskilin umhyggja fyrir
dreifðum byggðum landsins að fá
þeim fasta veiðikvóta til umráða.
V.
Alþingi hefur nú sett ný lög um
stjórn fiskveiða. Slík lög eru nauð-
synleg. Og nýju lögin eru betri en
þau, sem áður giltu. En þau eru
enn gölluð. Þau þarf því að endur-
skoða, enda er gert ráð fyrir því.
Einmitt þess vegna er það alvarlegt
áhyggjuefni, hversu sundurleitar
skoðanir virðast uppi á Alþingi í
þessu mikilvæga máli. Og því leng-
ur sem það dregst að móta heil-
steypta stefnu í málinu, því meira
verður tjónið. En markmið hag-
kvæmrar og þjóðhollrar fískveiði-
stefnu hlýtur að vera að vernda
fiskistofnana, stuðla að hagkvæm-
um útvegi og sjá til þess, að þjóðar-
heildin njóti arðs af sameiginlegri
eign sinni. í því skyni verður að-
takmarka heildarsóknina með því
að úthluta kvótum. Og þeir, sem
fá kvótana, verða að greiða fyrir
þá, annars vegar til að tryggja að
útgerð sé í höndum þeirra, sem
reka hana með hagkvæmustum
hætti, og hins vegar til þess að þjóð-
in fái arð af eign sinni.
Ilöfundur erfyrrum prófessor,
alþingismaður ográðherra.
Morgunblaðið/Anna Bjarnadóttir
Mannljöldi þyrptist að Andrey Lukanov, forsætisráðherra Búlgaríu,
þegar hann heimsótti borgina Varna.
varðar. Frambjóðandi hélt augsýni-
lega skemmtilega ræðu, fundar-
menn hlógu dátt og tóku henni
vel. Þeir klöppuðu síðan og dönsuðu
við undirleik hljómsveitar og minnti
fundurinn meira á útiskemmtun en
stjórnmálafund. Hann var haldinn
á torgi fyrir framan höfuðstöðvar
Kommúnistaflokksins þangað sem
fjöldi fólks var að sækja kosninga-
áróður og flokksmerki. Ræðumaður
jafnaðarmanna sagði í samtali við
Morgunblaðið að hann ætti von á
að Bandalag lýðræðisaflanna myndi
vinna kosningarnar en það þykir
ólíklegt. Sósíalistaflokknum hefur
verið spáð 30% atkvæða, bandalag-
inu 16% og Bændaflokknum 11%.
Gengislækkun
Þingið verður kosið til fjögurra
ára. Það kemur saman til að semja
nýja stjórnarskrá og á að ljúka því
á 18 mánuðum. Að því loknu geta
þingmennirnir 400 ákveðið hvort
þingið sitji áfram út kjörtímabilið
eða nýtt þing verði kosið. Þjóðin á
við 'mikinn efnahagsvanda að etja
og stjórnarandstaðan og nýir valda-
menn í gamla Kommúnistaflokkn-
um eru sammála um að breytinga
á kerfinu sé þörf. Gömlu kommarn-
ir vilja hægfara umbætur og hafa
þegar hafið þær. Þeir gáfu til dæm-
is verð á grænmeti og ávöxtum
fijálst en það hafði í för með sér
að allt í einu varð nóg framboð af
agúrkum sem eru hluti af þjóðarsal-
ati Búlgaríu. Verðið var hátt í upp-
hafi en lækkaði fljótt. Þeir leiðréttu
einnig skráningu myntarinnar leva
og hækkuðu hana úr 0,80 gagnvart
Bandaríkjadollar í 9,70. Svarti pen-
ingamarkaðurinn hvarf á einni
nóttu við það en þess er enn kraf-
ist af ferða- og viðskiptamönnum
að þeir skipti opinberlega ákveðinni
fjárhæð á verra gengi fyrir hvern
dag í landinu og greiði fyrir hótel
í beinhörðum gjaldeyri eða á enn
verra gengi. Þegar fundið var reiði-
lega að þessu við stúlkur í móttök-
um rándýrra en ósnyrtilegra hótela
fóru þær næstum að skæla og sögð-
ust ekkert geta gert við þessu órétt-
læti; ríkisstjórninni væri um að
kenna.
Lukanov átti fundi með Nikolai
Ryzhkov, forsætisráðherra Sov-
étríkjanna, og Míkhaíl Gorbatsjov,
forseta, í mars. Þeir sömdu um að
draga úr viðskiptum landanna, en
60% utanlandsviðskipta Búlgaríu
eru nú við Sovétríkin, og taka smátt
og smátt upp greiðslur í hörðum
gjaldeyri í stað vöruskipta. Ryzhkov
lýsti því yfir við þetta tækifæri að
Sovétmenn og Búlgarar væru góðar
vinaþjóðir. „Við erum góðir vinir
Andreys Lukanovs, gamlir vinir, og
ég er ánægður að hann er forsætis-
ráðherra,“ sagði hann. Lukanov tók
við ráðherraembættinu í febrúar og
mun að öllum líkindum halda því
eftir kosningar. Hann og flokkur
hans fylgja svipaðri stefnu og Gorb-
atsjov og stór hluti almennings sér
líklega þegar nægar breytingar á
þjóðfélaginu til að treysta umbóta-
kommúnistunum til að stjórna því
áfram.
Möguleiki á mennt-
unarmeðlagi til tvítugs
LÖG um meðlög með 18-20 ára unglingum vegna skólagöngu, svoköll-
uð menntunarmeðlög, voru sett fyrir um það bil þremur árum. Ekki
hefúr verið mikið um að forráðamenn nýti sér þennan möguleika, en
þó færist það stöðugt í vöxt.
Að sögn Kristínar Grímsdóttur,
skrifstofumanns hjá Tryggingastofn-
un ríkisins, þarf sakadómur eða sam-
bærileg dómsstofnun að úrskurða um
menntunarmeðlag og tekur Trygg-
ingastofnun þá að sér greiðslur þess.
Reynslan hefur sýnt að þegar um
samkomulag um greiðslur milli for-
eldra er að ræða vilja þær yfirleitt
bregðast. Þess vegna er eina trygga
leiðin til að fá greitt meðlag með
unglingi, sem er eldri en 18 ára, að
gera það með dómsúrskurði. Greiðsl-
urnar hefjast í þeim mánuði sem
unglingurinn verður 18 ára, þeim
lýkur í þeim mánuði sem hann verð-
ur 20 ára og þær eru hrein viðbót
við venjulegt meðlag.
Kristín ráðleggur forráðamönnum
að leita dómsúrskurðar með góðum
fyrirvara og leggja inn umsókn til
Tryggingastofnunar svo greiðslur
menntunarmeðlags geti hafist í beinu
framhaldi af greiðslu venjulegs með-
lags.
í þeim tilfellum þar sem það for-
eldri er látið sem annars mynd*
greiða meðlag með barni er hægt
að sækja um barnalífeyri vegna
skólanáms beint til Tryggingastofn-
unar.
Úr dagskrá Listahátíðar í dag
Á sjöunda degi Listahátíðar, föstudag, bjóðast eftirtalin atriði auk
Qölmargra myndlistarsýninga, sem opnar eru til listahátíðarloka
eða lengur:.
Klukkan 13-17 Hressó
Cheo Cruz - gjörningur
Klukkan 16 Austurstræti
Tónleikar fjögurra unglinga-
hljómsveita.
Klukkan 17:30 Háskóli íslands
Samræður um list:„ Hversu lífvæn
er menning fámennra þjóða“.
Klukkan 20 Nýlistasanfið
Kathe Kruse og Wolfgang Muller
flytja hljómlistargjörning
Klukkan 21 Islenska óperan
Djasstónleikar. Leoníd Tsjísjík
leikur á píanó og íslenzkir djass-
istar flytja ný verk.
Klukkan 21 Borgarleikhúsið
Cricot 2 leikhópurinn frá Kraká
sýnir í fjórða og síðasta sinn !Ég
kem aldrei aftur“ í leikstjórn höf-
undarins, Tadeusz Kantor.
Klukkan 22 Hressó
Risaeðlan
Fantasía
Christine Quoiraud