Morgunblaðið - 29.06.1990, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 29. JÚNÍ 1990
Sóknín á íslandsmiðum
eftir Einar
Júlíusson
3. grein
Kristinn Pétursson telur eins og
nefnt var í fyrri greinum að þeir
sem fullyrða að sóknarþunginn á
íslandsmiðum sé of mikill hafi ekk-
ert til síns máls því gögn um sóknar-
þunga séu ekki til.
Hver er sóknarþunginn á
íslandsmiðum?
Kristinn er eins og fyrr sagði
orðlaus yfir því að fræðimenn skuli
ekki rannsaka sóknina og ég vildi
reyndar gjarnan bæta úr því. Sótti
ég því í vetur um smá styrk til
Vísindasjóðs aðallega til að reyna
að meta sóknarþungann og bera
saman við fiskveiðidánarstuðlana.
Ég get að vísu ekki skoðað gögn
sem alls ekki eru til en það er sjálf-
sagt ofmælt að alls engin gögn séu
til yfir sóknarþungann. Flotinn hlýt-
ur þó allavega að skrá skipsbækur.
Reyndar býst ég við því að Fiskifé-
laginu muni þykja sá dómur okkar
Kristins, að engin gögn séu til yfir
sóknarþungann, vera óvæginn því
þeir hafa birt fjölmargar töflur og
yfirlit yfir sókn og afla um árabil
í því ágæta riti sínu Útvegur. Upp-
lýsingar um úthaldsdaga alþra skipa
eru, því til og einnig telur LÍÚ sam-
an úthaldsdaga togaranna. Ein-
hveijum upplýsingum mun Haf-
rannsóknastofnunin líka safna beint
yfir togtíma einstakra skipa. Það
vantar mikið upp á að opinber gögn
yfir sóknarþunga í einstaka fiskteg-
undir, að ekki sé talað um einstaka
árganga og einstök svæði og tíma-
bil, liggi fyrir. Það er þó rétt að
líta a.m.k. á þessi gögn yfir úthalds-
dagana sem til eru og aðgengileg.
Kristinn getur ekki skákað í því
skjólinu að þeir sem telja sóknar-
þungann of mikinn hafi alls ekkert
annað að styðjast við en þessar
„ómarktæku" mælingar fiskifræð-
inganna á fiskveiðidánarstuðlinum
og stofnstærðinni sem sýndar hafa
verið hér í töflu í fyrri grein og á
línuriti í þeirri fyrstu.
Skrá LÍÚ yfir úthald
togaraflotans
Fyrsta myiíd sýnir þannig út-
haldsdaga togaraflotans. Þeim
fjölgaði mjög hratt og stöðugt þar
til kvótakerfinu var komið á en
síðan hefur þeim fækkað nokkuð.
Að telja aðeins úthaldsdagana,
án tillits til t.d. skipsstærðar er að
vísu mjög grófur mælikvarði á
sóknarþungann og þetta er einung-
is úthald togaraflotans. Því skyldi
farið varlega í túlkun þessa línu-
rits. Fækkun úthaldsdaga eftir 84
gæti allt eins stafað af frystitogara-
þróuninni sem af sóknarminnkun
eða áhrifum kvótakerfisins. Gögn
Fiskifélagsins eru betri til nánari
athuguna.
Skýrsla Fiskifélagsins yfir
sóknarþungann
Mynd 2 sýnir mælingar Fiskifé-
lagsins á heildarsóknarþunganum
þ.e. fjölda rúmlestarúthaldsdaga
flotans. Sóknarþungann í botnfisk
má ennfremur lesa úr töflum þeirra,
þó ekki eins nákvæmlega.
Að frátöldum tveimur fyrstu
árum kvótakerfisins hefur sóknar-
þunginn stöðugt farið vaxandi. Milli
áranna ’79 og ’88 óx hann eins og
reyndar var sýnt á töflunni í fyrri
grein um 37% eða mun meira en
vöxtur flotans. Það eitt skýrir þó
ekki tvöföldun dánarstuðla þorsk-
stofnsins enda hefur sóknarþunginn
í botnfisk vaxið minna en sóknin í
aðra fiska þ.e. um 26%. Kvótakerf-
ið virðist reyndar hafa dregið veru-
lega úr sókn í botnfisk fyrstu tvö
árin.
Sóknarþungi í þorsk hefur
vaxið hraðar en sókn í annan
botnfisk
Á mynd 1 eru einnig sýndar
mælingar LÍÚ á meðalúthaldsdög-
um togaranna. Það er útbreiddur
misskilningur (sjá t.d. nýlega bók
Hannesar H. Gissurarsonar: Fisk-
stofnarnir við ísland) að á dögum
skrapdagakerfisins hafi togarafiot-
inn legið bundinn við bryggju stóran
hluta ársins. Svo gott var það nú
ekki, en eðlilegt er að menn telji
svo vera, enda hefur orðið í mínum
huga alltaf táknað viðhaldsdaga
(andstætt úthaldsdögum) þ.e. sem
svo að þá eigi flotinn að vera í
höfn og menn að skrapa skipið
fremur en halda því úti. Hugsunin
á bak við þetta orð er víst einhver
allt önnur, þ.e. sjávarbotnsskrap,
en ég nota orðið sem samheiti yfir
hvert það fiskveiðistjórnunarkerfi
sem byggist á almennum úthalds-
og sóknartakmörkunum hvers eðlis
sem þær eru. Það skrapdagakerfi
sem var á undan kvótakerfinu tak-
markaði, eins og mynd 1. sýnir,
alls ekkert heildarúthald togaranna.
Árlegir úthaldsdagar togaranna
hafa þvert á móti aldrei verið eins
margir og einmitt þá þ.e. um og
yfir 300. Skrapdagakerfið bannaði
þeim einungis að vera á þorskveið-
um og beindi sókninni í aðra fisk-
stofna t.d. grálúðu og karfa. 1979
mátti flotinn þannig ekki vera á
þorskveiðum stóran hluta ársins
(100 daga) og því hefur sóknar-
þunginn í þorskstofninn vaxið miklu
meira ’79-’88 en um umrædd 26%
sem sóknin í botnfisk óx um. (Mynd
2). Sóknin í aðra fiska hinsvegar
minna. Hve miklu munar er samt
mjög óljóst.
Sundurliðun sóknarþungans
Sóknar- og úthaldstölur Fiskifé-
lagsins eru sundurliðar fyrst og
fremst eftir landshlutum, skipa- og
veiðarfæragerðum. Úr þeim er mjög
erfitt að lesa sóknarþungann í ein-
staka botnfiska. Til þess að freista
þess að sundurliða heildarsóknina
og meta lauslega sóknarþungann í
þorskinn mætti t.d. gera ráð fyrir
að sóknin í þorsk sé fast hlutfall
af heildarsóknarþunganum í botn-
fisk. Það gæti t.d. verið 60% en 15%
á skrapdögum. Það mundi þýða að
árið ’79 þegar skrapdagarnir voru
100 hafi kerfið minnkað sóknina í
þorskinn niður í 80% af því sem
hún hafði annars verið. Miðað við
það hefði sóknarþunginn í þorsk-
stofninn vaxið 56% árin ’79-’88 og
þá er ekki lengur neitt misræmi
milli aukningar sóknarstuðlanna og
sóknarþungans. Með rúmlestarút-
haldsdögunum er þó alls ekki allt
talið. Ég veit ekki hvort togtíminn
á hvern úthaldsdag hefur nokkuð
aukist en skipin eru öflugri nú*
vörpurnar stærri og stjórn þeirra
nákvæmari svo nú geta skipin togað
á svæðum sem áður voru lítt að-
gengileg. Menn skildu ekki vanmeta
þá auknu tækni, aukinn rafeinda-
búnað og auknu þekkingu sem ger-
ir það að verkum að sóknargeta
hverrar rúmlestar eða raunveruleg-
ur sóknarþungi hvers rúmlestarút-
haldsdags fer stöðugt vaxandi. Á
móti kemur vissulega eins og Krist-
inn bendir á og oft heyrist að flot-
inn stækki til þess að fá pláss fyrir
fiskikassana og íýmri vistarverur
fyrir áhöfnina. Tek ég þeim fullyrð-
ingum með fyrirvara. Vissulega er
þetta mjög lausleg áætlun. Sjálf-
sagt eru margir aðrir þættir en
skrapdagakerfið sem hafa breytt
sóknarhlutföllum í hina ýmsu botn-
fiska síðan ’79 og sennilega höfðu
skrapdagarnir alls ekki svo mikil
áhrif í þá átt að framan var reikn-
að. Þáð er ekki að sjá af sóknar-
stuðlum fiskifræðinga að skrap-
dagakerfið hafi haft mjög veruleg
áhrif á sóknarhlutföllin. Allir togar-
ar hefðu hvort eð er ekki verið alla
daga ársins á þorskveiðum þótt
leyft væri. Hugsanlega hefur þorsk-
inum líka einfaldlega verið hent í
skraptúrunum og því lítið samband
milli sóknar og afla. Skrapdaga-
kerfið getur í öllu falli ekki verið
nema hluti af skýringunni enda
sýnir taflan í fyrri grein að sóknar-
stuðlar í botnfisk hafa vaxið um
43% meðan sóknarþungatölur
Fiskifélagsins, eða mynd 2 sýna
„aðeins“ 26% aukningu. í raun fylg-
ir sóknarþunginn sem mynd 2 sýn-
ir vel fiskveiðidánarstuðli þorsk-
stofnsins ef gert er ráð fyrir stöð-
ugri sóknaraukningu á rúmlestarút-
haldsdag. Almennt er það gróf
nálgun að nota rúmlestartöluna ein-
göngu sem mælikvarða á sóknar-
getu skipsins. Aðalatriðið er, tel ég,
að fá upplýsingar um togtíma, tog-
hraða og stærð vörpu til að bera
saman sóknargetu ólíkra togara.
Öllu erfiðara er að bera sóknargetu
annarra veiðarfæra saman við vörp-
una en sóknin hlýtur almennt að
vera í hlutfalli við stærð veiðarfær-
anna og tíma þeirra í sjó. Það verð-
ur Iíka að leggja áherslu á að sókn-
argetan eykst mjög hratt ef aflinn
minnkar. Það fer þó eftir eðli veið-
anna. Ef aðalvinnan er að leggja
út netin og línurnar skiptir aflinn
litlu máli varðandi sóknargetuna.
Ef aðalvinnan er að innbyrða aflann
og meðhöndla, eykst sóknargetan
hratt með minnkandi fiskstofnum.
Aflastýring fiskveiðanna er því al-
mennt stórvarasöm að ekki sé nú
talað um ef einblínt er á aflamag-
nið, gögnum um sóknarþunga ekki
safnað og stofnmælingum fiski-
fræðinganna ekki treyst. Niður-
staðan af þessum hugleiðingum og
athugunum er að þau gögn sem
safnað hefur verið yfir sóknarþung-
ann geti að svo komnu máli ekki
svarað því hvort sóknarþunginn í
þorsk eldri en 4 ára hafi virkilega
meira en tvöfaldast milli ’79 og
’88. Mér fannst það með mestu ólík-
indum þegar ég sá þessar tölur
fyrst í skýrslu Hafrannsóknarstofn-
unar enda sýna sóknarþungamæl-
ingar Fiskifélagsins alls enga sókn-
araukningu í neta og línuveiðum
’79-’88 heldur talsverðan (15%)
samdrátt í sókn og afla. Ef ekki
þa'er eitthvað annað að eins og
fyrr sagði en ég er alls ekki eins
viss lengur að það sé í raun nokkuð
annað á seyði en óhóflegur sóknar-
þungi. Vissulega er það slæmt að
ekki skuli vera til góð og sundurlið-
uð gögn yfir sóknarþungann í ein-
staka fiskstofna sem og stærðar
og sjótímamælingar á veiðarfærun-
um. Það er þó ljóst af þessum tak-
mörkuðu gögnum sem til eru og
eru óháð mælingum fiskifræðing-
anna að kvótakerfið er að ganga
frá þorskstofninum.
Einar Júlíusson
„Hagsmunaaðilarnir
hafa fengið að ráða
mestu um fiskveiði-
stefiiuna og því er kom-
ið sem komið er. Þorsk-
veiðar útlendinga á Is-
landsmiðum hrundu
’75-’77 ogbjörguðu
þorskstofiiinum þá. Út-
lendingar (nema Græn-
lendingar) geta ekki
komið okkur til hjálpar
nú. Þorskstoftiinum er
e.t.v. enn bjargandi en
ég sé ekki að komist
verði hja' hruni þorsk-
veiðanna.“
Er þorskstofiiinn að hruni
kominn?
Verst af öllu er að áhrifa sóknar-
þungans gætir nú mjög í klakstærð-
inni að ég tel. Klakstærðin er mjög
breytileg frá ári til árs, en það er
veruleg fylgni sjáanleg milli stærð-
ar stórþorskastofns og klakstærðar.
Lélegt klak síðari ára er þá ekki
tilviljun eða óheppni heldur bein
afleiðing sóknarþungans. Við erum
þa'komin í þann vítahring að
minnnkandi stofn veldur minnkandi
klaki sem aftur veldur stofnminnk-
un o.s.frv. Þorskstofninn er að hruni
kominn. Enn gæti Grænlandsganga
1984 árgangsins, sem vænta má
1992, eða jafnvel að hluta til 1991,
bjargað miklu. Þó aðeins ef hún
kemur og ef hún verður notuð til
að byggja upp hrygningar- og stór-
þorskastofninn fremur en til að
falsa enn um sinn (1-2 ár) lífskjör
þjóðarinnar og skapa nýuppbyggð-
um og endurnýjuðum bátaflota
tímabundinn rekstrargrundvöll.
Jafnvel þótt svo ólíklega vildi til að
slíkt yrði gert og hrygningarsvæð-
um þorsksins lokað fyrir öllum veið-
um yfir hrygningartímann, er ekki
ástæða til óhóflegrar bjartsýni.
Grænlandsfiskurinn err aðeins einn
árgangur. Þótt þetta gæti verið
umtalsvert magn (fiskifræðingar
reikna með 280 þús. tonnum en ég
hef enga trú á meira en þriðjungi
eða í mesta lagi helmingi þess
magns, sjá athugasemdir við töflu
í fyrri grein) vantar fyrst og fremst
breidd í hrygningarstofn þorsksins.
Hann verður ekki byggður upp
nema með breyttri fiskveiðistefnu.
Hrygningarstofninn hefur aldrei
verið minni (262 þús. tonn) en árið
1988 og þriðjungur hans (þ.e. ann-
ar hver hrygningarfiskur) var 4 og
5 ára smáfiskur. Ég óttast að það
skorti mælingar á hrognafjölda
þeirra sem og rannsóknir á því
hvort, hvar eða hvernig þeir fiskar
hrygna og hve vel það gagnist
stofninum. Tel ég tæpast raunhæft
að telja norðlenska togaratitti til
hrygningarstofns jafnvel þótt kyn-
þroska séu. Hagsmunaaðilarnir
hafa fengið að ráða mestu um fiski-
veiðistefnuna og því er komið sem
komið er. Þorskveiðar útlendinga á
Kópavogsvöllur
2. deild
Breiðablik - K.S.
í kvöld kl. 20:00
BYKO
AUK/SlAk10d11-156