Morgunblaðið - 29.06.1990, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 29. JÚNÍ 1990
Ljósniyndir/Jón Karl Snorrason
Fyrir miðri mynd er Hoffellsfjall og Hoffellsdalur gengur inn af
því. Hægra megin sjást LónsQöll. Hoffellsá rennur í farvegi á
milli varnargarða sem byggðir voru 1986 og sáð var í jarðveginn
beggja megin við farveginn sama ár.
Skógey í Hornafírði:
Þrúðmar Sigurðsson, landgræðsluvörður, skoðar víðiplöntu sem
gróðursett var fyrir tveimur árum. Grasið er þétt og nær allt
að hnjám.
Svartri sandauðn breytt í
gróðurríkt útivistarsvæði
SKÓGEY í Hornafirði er um 4.000 hektarar að stærð og var að
mestu sandauðn áður en uppgræðsla hófst þar á vegum Land-
græðslu ríkisins sumarið 1983. Nú er eyjan, sem er svipuð að
stærð og Stór-Reykjavíkursvæðið, sveipuð grænum gróðri að stór-
um hluta, en alls hefur verið sáð í rúmlega 1100 hektara lands.
Landgræðsluverkefnið er hið
stærsta sem Landgræðslan hefur
glímt við á áttatíu ára starfsferli
sínum og tekið er á öllum þáttum
landgræðslu. Fyrst varð að beisla
vötnin sem ýmist flæmdust um
leirurnar frá þjóðvegi allt til sjáv-
ar og á milli Hoffellsár og Hornar-
fjarðarfljóta. Síðan hófst upp-
græðslan.
Á árunum 1950-1974 voru
stói’vötn Austur-Skaftafellssýslu
brúuð eitt af öðru og fylgdi þeim
framkvæmdum oftast bygging
varnargarða til að beina ánum
undir brýrnar. Jafnframt urðu þá
víðfeðmir sandar lausir undan
ágangi vatnanna. Þá varð ekki
aðeins mögulegt að rækta tún í
skjóli þeirra heldur hófst einnig
sjálfgræðsla auranna. Á nokkrum
söndum, einkum í Homafirði, sem
fyrstir voru hrifsaðir undan stór-
fljótunum, er nú löngu orðið algró-
ið land og víða að vaxa upp vöxtu-
legt birki og víðikjarr.
Skógey ein kirkjusókn
Nafnið er að vísu eina heimild-
in um að skógur hafi verið í Skóg-
ey en af fyrstu heimild um svæð-
ið sem er að finna í máldaga
Bjarnaneskirkju 1367 má ótvírætt
telja að þá hafi verið byggð í
Skógey. Svo líða aldir. án þess að
nokkuð sé skráð um Skógey en
trúlegt er að hún hafi verið notuð
tii slægna. .
Heimildum ber ekki saman
hvernig byggðin eyddist, ýmist
er talið að sandfok hafi eytt
byggðinni eða jökulhlaup. Guð-
mundur Jónsson í Hoffelli, afi
Egils Jónssonar alþingismanns á
Seljavöllum sem á stóran þátt í
uppgræðslu svæðisins, skráði í
sinni tíð þjóðsögur og sagnir á
þessum slóðum og í bók hans
„Skaftfellskar þjóðsögur og sagn-
ir“ segir meðal annars: „Sagt er
að 18 bæja byggð hafi verið í
Skógey í Hornarfjarðarfljótum og
var þar ein kirkjusókn. Svo mjótt
var þá yfir Hornafjarðarfljót
vestri að sláttumenn í Skógey og
Holtum á Mýrum köstuðu brýnun-
um á milli sín, yfir fljótið... Á )
þessum árum var Skógey mikið
vaxin skógi. En Jökulhiaup eyddu
allri byggðinni á einni nóttu svo
að eftir sást aðeins svartur sand-
ur. Er ekki vitað að menn hafi
þar lifandi undan komist. Þrem
misserum eftir að Skógey eyddist,
sumir segja þrem árum, voru
menn þar á ferð á svonefndum
Melum og var hundur með þeim.
Veittu þeir því athygli að hundur-
inn var að skoða í melþúfu og
ýlfra. Gengu þeir þangað og
heyrðist þeim hundgelt í jörðinni.
Grófu þeir í þúfuna og komu brátt
niður á vindskeið á henni. Brutu
þeir gat á það og fundu kvenmann
og hund, bæði á lífi. Sagði hún
svo frá að hún og hundurinn hefðu
ekki haft annað af að lifa en eitt
smjörkvartel. Hafði hún verið að
sækja ull í skemmuloftið er hlaup-
ið kom og hafði hún sér til afþrey-
Ljósmynd/Þrúðmar Sigurðsson
Rofabarðið sýnir hve mikil jarðvegseyðingin hefur verið í Skógey.
TF-TÚN, áburðarvél Landgræðslunnar, við áburðardreifingu í Skógey.
ingar ýmist táð ullina eða þæft
hana aftur. Tóku þeir hana og
hundinn með sér úr húsinu. En
er komið var undir bert loft dóu
þau bæði. Húsið hafði flust með
hlaupinu og sandkastast þarna.
Heitir það síðan Melahús. Sagt
er að það hafi verið þilhús úr
Skógey."
Þjófaskarð
í annarri sögn sem Guðmundur
í Hoffelli skráði segir af tveimur
þjófum sem áttu fylgnsi í kletti \
Hornafjarðarfljótum vestri serþ
nefnist Þjófasker. Þjófarnir stálii
fé úr byggðinni í kring en fylgsn!
þeirra fann enginn. Þá hefur ver-
ið farið að lengja eftir kvenmanni
því þeir höfðu á brott með sér
nauðuga stúlku sem bjó í Króks-
húsum í Holtum. Liðu þrjú ár án
þess að til stúikunnar spyrðist.
„En þá var það eitt sinn að reyk
sést leggja upp úr skóginum. Fóru
menn að grennsiast eftir því
hveiju það sætti og fundu þá
fylgsni þjófanna. Þeir voru ekki
heima en stúikan var þar og
drengur sem hún átti á öðru ári.
Sagði hún þeim síðan alla söguna,
hvernig þjófarnir hefðu tekið sig
og flutt sig í fylgsni sitt og síðan
vaktað sig svo vel að aldrei hefði
hún séð færi á að strjúka, því að
alltaf hefðu þeir verið heima á
víxl. í seinni tíð voru þeir þó orðn-
ir óhræddir að skilja hana eftir
eina heima, enda hafði hún ekk-
ert látið á því bera að hún hefði
hug á að komast brott. Nú hefði
hún vitað að þeir myndu vera lengi
í burtu og þess vegna kveikt eld
svo að reykinn sæi frá bæjum.
Taldi hún að nú færu þeir að
koma og skyldu þeir flýta sér
burtu en koma aftur á aðfangadag
jóla og handsama þá þjófana. Þá
færu þeir til að stela fé til jólanna
og þegar þeir kæmu úr þeim leið-
angri færu þeir í bað og þá yrði
að handsama þá því að slyppu
þeir í skóginn næðust þeir ekki.
Á aðfangadag jóla var svo safnað
mönnum. Var komið að þjófunum
er þeir voru í baðinu og gátu engri
vörn við komið. Voru þeir hand-
samaðir og hengdir í Þjófaskarði."
Undrahröð uppgræðsla
Gerð fyrstu varnargarðanna
hófst 1978 vestan Hornarfjarðar-
fljóta en austan fljótanna voru
byggðir garðar 1982-’83. Vorið
1984 var sáð í tiþraunaskyni í 30
hektara lands. Árangurinn var
undraverður og var þá ekkert til
fyrirstöðu af hendi Landgræðsl-
unnar að takast á við uppgræðslu
Skógeyjar af fullum krafti.
Tveimur árum síðar var svæðið
girt og friðað fyrir búfjárbeit og
jafnframt var Þrúðmar Sigurðs-
son, bóndi í Miðfelli, ráðinn land-
græðsluvörður. Draumurinn um
endurheimt fyrri landgæða er í
þann veginn að rætast þó enn sé
mikið verk óunnið og menn velta
því nú fyrir sér hver verði not af
þessu landi í framtíðinni. Landið
er í eigu 10 bæja í Nesjahreppi***
og að sögn Sveins Runólfssonar
landgræðslustjóra eru vonir •
bundnar við að hluti af svæðinu
nýtist sem útivistarsvæði fyrir
íbúa héraðsins og aðra ferða-
langa.
„Um þessar mundir er land-
græðsluflugvéiin TF-TÚN að
dreifa grasfræi og áburði í Skógey
og á þessu ári verður dreift 100
tonnum af áburði og tveimur
tonnum af grasfræi," sagði
Sveinn Runólfsson landgræðslu-
stjóri. „Verið er að sá í ógróið
land og bera lítillega á sáningu
frá síðastliðnu ári. I þetta land-
græðslusvæði er borið mest í af
grasfræi og áburði á þessu ári
enda er mikið í húfi því þetta eru
samantvinnuð verkefni tveggja
verkþátta, þ.e. annars vegar að
beisla vöthin og hlaða varnar-
garða fyrir Hornarfjarðarfljót og
Hoffellsána og að græða upp
landið. Svolitlu hefur verið sáð
af lúpínufræi í Skógey í tilrauna-
skyni og þar hefur einnig verið
plantað nokkru magni af Alaskav-
íði. Rannsóknarstofnun. landbún-
aðarins hefur gert tilraunir með
að planta elrirunnum, trjákennd-
um runnum frá Alaska sem er
köfnunarefnisbindandi og við ger-
um miklar væntingar til sem land-
græðsluplöntu á næstu árum.
Töluverðu af melfræi hefur verið
sáð í verstu sandskaflana og vinna
þarf betur að því að sá í sand-
skafla sem eru í skjóli við sker í
sjálfri Skógeynni. Það má segja
að heftingu sandfoks sé að mestu
leyti lokið og það hafi verið stöðv-
að áþessu svæði,“ sagði Sveinn.
Skógey í Hornafírði. Um 4.000
hektarar lands sem voru sand-
auðn þegar Landgræðslan hóf
að græða upp land þar. Nú
liefur verið sáð í 1.100 hektara
og víða hefur liafist sjálfupp-
græðsla.