Morgunblaðið - 29.06.1990, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 29. JÚNÍ 1990
Minning:
Valdimar Thor-
arensen, Gjögri
Fæddur 20. maí 1904
Dáinn 18. júní 1990
I dag er kvaddur hinstu kveðju
Valdimar Thorarensen á Gjögri í
Strandasýslu. Hann lést á heimili
sínu 18. júní sl. Mig langar að minn-
ast hans með nokkrum orðum.
Valdi fæddist á Gjögri, næstelst-
-'Hb átta systkina. Foreldrar hans
voru Jakob Jens Thorarensen úr-
smiður og bóndi á Gjögri og kona
hans, Jóhanna Sigrún Guðmunds-
dóttir. Foreldrar Jakobs voru Jakob
Jóhann Thorarensen, kaupmaður á
Kúvíkum við Reykjafjörð, og kona
hans, Guðrún Óladóttir Viborg,
ættuð úr Ófeigsfirði. Foreldrar Jó-
hönnu, móður Valda, voru Guð-
mundur Pálsson bóndi í Kjós og
kona hans, Guðríður Jónsdóttir.
Hann var sonur Páls Jónssonar í
Kaldbak.
Valdi var því kominn af sterkum
stofnum í báðar ættir. í föðurætt
Thorarensen- og Viborgættunum
,^^g í móðurætt af Pálsætt. Valdi
^olst upp í foreldrahúsum á Gjögri,
en fór ungur til sjóróðra og var
hann á skipum frá Hafnarfirði og
ísafirði. Þetta var á milli stríðsár-
anna þegar öll aðstaða sjómanna
var gjörólík því sem nú er, og ekki
fyrir hvern sem var að stunda sjó-
mennsku í þá daga. Valda skorti
hvorki hörku né dugnað og var
sjaldan í vandræðum með að fá
„pláss“.
Um 1944 reisti Valdi sér íbúðar-
^jhús á Gjögri og átti þar heimili upp
"rrá því. Hann stundaði vinnu á
Djúpavík þegar síldarævintýrið stóð
þar sem hæst, síðar sjómennsku og
eigin útgerð a'Gjögri ásamt lítils-
háttar búskap.
Valdi eignaðist tvö börn. Þau
eru: Adolf, f. 1948, og Jóhanna, f.
1951. Móðir þeirra er Hildur Páls-
dóttir frá Kálfshamarsvík, hún lést
1972. Þau hafa haldið heimili með
föður sínum og sýndi Johanna hon-
um einstaka umhyggju og hjálp-
semi í ellinni.
Eg kynntist Valda þegar ég fór
að fara með fjölskyldunni norður á
Strandir í sumarleyfum og enn bet-
ur þegar ég fór sem unglingur í
^^veit til hans og barna hans, sumar-
1980. Dvaldi ég hjá þeim nokkur
sumur sem voru mjög þroskandi og
lærdómsrík ungum Reykjavíkur-
dreng.
Tókst með okkur Valda góð vin-
átta sem hélst upp frá því. Valdi
tilheyrði þeirri kynslóð Islendinga
isem lifað hefur einhverjar mestu
breytingar og framfarir í íslensku
þjóðfélagi frá upphafi byggðar í
landinu, og mundi því tímana
tvenna. Þær voru ófáar stundirnar
sem við áttum saman og ræddum
liðna tíð, menn og málefni. Hefi ég
numið af Valda mikinn fróðleik.
Hann gaf mér innsýn í líf og störf
fólksins fyrr á öldinni, sem barðist
dugnaði í hörðum leik lífsbarátt-
unnar. Ég er nú þakklátur fyrir þá
vitneskju og þann fróðleik vegna
þess, að því fer fækkandi gamla
fólkinu sem kynntist þessum tímum
af eigin raun og lagði grunninn að
því velferðarþjóðfélagi sem við nú
lifum í.
Valdi var stálminnugur og fróður
og gerði frásagnir sínar lifandi og
skemmtilegar. Hann var skapmað-
ur og lét í ljós skoðanir sínar af
mikilli hreinskilni. Þannig var það
alltaf, það skipti ekki máli hver átti
í hlut.
Valdi var vel ritfær, hann hélt
dagbækur í nær hálfa öld og ég á
í fórum mínum mörg stórkostleg
bréf sem hann sendi mér. Hann las
mikið og oft mátti sjá hann í her-
berginu sínu, eftir starfsaman dag,
með bók. í hönd. Ég trúi því að
áhugi minn á ættfræði hafi fyrst
vaknað eftir að ég fór að vera á
Gjögri. Tel ég að Valdi hafi átt sinn
þátt í því að ég fór að gefa ætt-
fræði gaum. Hann sagði mér frá
svo mörgu frá liðinni tíð, atburðum
og fólki, að áhugi minn vaknaði og
ég varð að vita meira. Þegar ég
kom til Reykjavíkur á haustin hóf
ég ættfræðirannsóknir mínar, fór á
söfnin og viðaði að mér heimildarit-
um. Þessi áhugi hefur síðan aukist
jafnt og þétt.
Vegna þess hve minnugur valdi
var og lýsingar hans frá fyrri tíð
voru nákvæmar og skýrar, reyndist
það mér létt verk að teikna upp
gamla torfbæinn á Gjögri. Hann
fæddist í þessum bæ og var átta
ára þegar hann flutti með foreldrum
sínum í nýbyggt steinhús sem faðir
Fæddur 23. desember 1909
Dáinn 21. júní 1990
Sá sem eftir lifir
deyr þeim sem deyr
en hinn dáni lifir
í hjarta og minni
manna er hans sakna.
Þeir' eru himnarnir
honum yfir.
Þetta ljóð eftir Hannes Pétursson
kom fram í huga mér, þegar ég
settist niður til þess að skrifa fátæk-
leg eftirmæli um tengdaföður minn,
Hjálmar Gunnar Stefánsson. Ég á
eftir að sakna hans og minnast.
Við vorum að mörgu líkir í lund og
héldum fast í skoðanir okkar. Enda
var oft tekist á á milli okkar og
þá sérstaklega þegar stjórnmál voru
annars vegar. Hjálmar var alla tíð
sannur og trúr sjálfstæðismaður.
Hann vék aldrei í sannfæringu sinni
þegar flokkurinn og stefna hans var
til umræðu. Ég hef átt þijá að, sem
höfðu sömu óbiluðu trúna á Sjálf-
stæðisflokknum, en það voru afi
minn séra Jens A. Gíslason í Vest-
mannaeyjum, Einar Þórðarson, afi
minn hér í Reykjavík og svo Hjálm-
ar tengdafaðir minn. Var mikill
lærdómur og reynsla að hafa feng-
ið að kynnast þessum mönnum og
stefnufestu þeirra.
Hjálmar er borinn og barnfæddur
í Reykjavík eins og margir ætt-
manna hans aftur í aldir og var
hann mjög stoltur yfir því. Foreldr-
hans hafði reist. Hafði ég mikla
ánægju af að teikna upp bæinn
eftir lýsingum hans. Tók það nokk-
urn tíma og lagfæra varð mörg
atriði áður en endanleg mynd
fékkst, en að lokum varð Valdi
ánægður með árangurinn. Og við
vorum báðir ánægðir, því mér
fannst tilganginum vera náð, þ.e.
að sú vitneskja sem Valdi bjó yfir
varðandi þennan gamla bæ, glatast
ekki heldur varðveitist á blöðum
um ókomin ár.
Um hvítasunnuna fór ég á Gjög-
ur og hitti Valda. Það hafði staðið
til frá því fyrir jól að ég kæmi norð-
ur og hentum við gaman að, hve
jólin væru síðbúin hjá mér. Hann
hafði vissulega látið á sjá frá því
ég sá hann sumarið áður, enda ný
ar hans voru Ingibjörg Zakarías-
dóttir, kennd við Berg í Reykjavík
og Stefán Kr. Bjarnason, skipstjóri,
en hann var mikill sjósóknari á
skútuöldinni.
Hjálmar missti heyrn að miklu
leyti á unga aldri sem háði honum
a!la ævi, en þó mest á yngri árum,
því hann var vel gefinn og mjög
bókhneygður. Enda var það stolt á
heimili hans Bergi að eiga gott
bókasafn. Faðir hans gat ekki lesið
seinustu ár ævi sinnar vegna sjón-
depru. Hjálmar sat oft við rúm
hans og las fyrir hann.
A uppvaxtarárum Hjálmars var
engin aðstoð veitt þeim sem áttu
við sömu erfiðleika að etja og hann.
Varð hann því að hætta í mennta-
skóla. Ég er viss um að hann hefði
náð langt á menntabrautinni. En
þrátt fyrir þessa bæklun fylgdist
hann vel með. Til dæmis var Hjálm-
ar virkur í skíðadeild KR og tók
hann m.a. þátt í byggingu skíða-
skála félagsins á Skálafelli.
Sem ungur maður vann Hjálmar
ýmis störf, en kærast var honum
að tala um síldarárin á .Siglufirði.
Enda þau ár full af glaðværð og
glettni æskunnar.
Laxveiði, bóklestur og brids voru
hans aðaláhugamál ásamt stjórn-
málunum. Var hann mjög næmur
þegar hann var með laxveiðistöng-
ina. Heyrnarleysi hans gerði hann
mjög næman við veiðina og var
hann fljótur að finna hvort einhver
Hjálmar G. Stefáns-
son - Minningarorð
orðinn 86 ára. Hann var þó vel
hress þessa viku sem ég dvaldi á
Gjögri og spjölluðum við margt eins
og okkar var vani. Hann var að
huga að bátnum sínum og skrapaði
ég fyrir hann bátinn, því nú átti
að botnmála og snyrta fyrir sumar-
ið. Hann var ekki af baki dottinn
þrátt fyrir erfiðan vetur. Nú var
sumarið framundan og á sjó yrði
farið. Það fylgdi sumarkomunni að
mála bátinn. En Valdi ýtti ekki
báti sfnum úr vör þetta sumarið.
Hann fór ekki í sjóferð, heldur í
lengri, en léttari ferð gömlum sjó-
manni, ferð að ströndum nýrra
heimkynna.
Guð blessi minningu vinar míns,
Valdimars Thorarensen.
Ingimar F. Jóhannsson
í vaxandi gróanda sumarsins
norður við Dumbshaf, þegar nótt
og dagur renna saman í eitt, var
sleppt lausu lífshlaupi Valdimars
Thorarensen hér á jörðu. Sigling-
unni löngu var lokið, örugglega
hefur hann fengið gott leiði á vind-
um friðarins inn í eilífðina,
Valdimar Thorarensen fæddist
að Gjögri í Strandasýslu 20. maí
1904, sonur hjónanna Jakobs Thor-
arensen á Gjögri og Jóhönnu Sig-
rúnar Guðmundsdóttur frá Kjós í
Reykjarfirði. Hann átti sjö alsystk-
ini og þijú hálfsystkini af föður
sínum. Éru þau öll dáin nema bræð-
urnir Axel á Gjögri og Karl, sem
býr á Selefossi.
Langt er nú orðið síðan er ég
mjög ungur að árum hændist að
þessum frænda mínum, hafði hann
eitthvert seiðmagnað afl til að róa
órabelginn. Bar þar hæst brunnur
sögusagna er hann ungur fór í
Verið, ýmist vestur á firði eða suð-
von væri um veiði. Brids spilaði
hann alla ævi ef hann gat fundið
sér meðspilara og þá seinustu ár
ævi sinnar með eldri borgurum í
Reykjavík, sem veitti honum mikla
lífsfyllingu. Færi ég spilafélögum
hans kærar þakkir fyrir góðar
stundir sem hann átti með þeim við
spilaborðið.
Ég hef aldrei kynnst manni sem
las eins mikið og jafn hratt. Hjálm-
ar var mjög minnugur á það sem
hann las og las hann allt sem hann
komst yfir. Þann 27. maí 1939 gift-
ist Hjálmar Þórdísi Jóhönnu Hans-
dóttur, dóttur Hans Kristjánssonar
og Maríu Helgu Guðmundsdóttur,
bæði ættuð frá Súgandafirði. Hans
var mikill athafnamaður og stofn-
aði og rak Sjóklæðagerð Islands.
Hjálmar og Þórdís eignuðust þijár
dætur, Maríu Helgu, gift Ágústi
Þorsteinssyni, Ingibjörgu Unni,
sambýlismaður hennar er Lars
Holm og Eddu Elínu sem er gift
Sigmari Sigurðssyni. Barnabörnin
eru orðin sex.
Sölumennska og verslunarstörf
voru Hjálmari í blóð borin. Um
1930 hóf hann störf sem sölumaður
hjá Þórði Sveinssyni & Co og starf-
aði þar yfir tvo tugi ára. í stríðsbyij-
un átti hann og rak Glasgowbúðina
á Freyjugötu í Reykjavík. Rak hann
hana í nær tvo tugi ára. Um 1956
hóf hann störf í Gólfteppagerðinni
hf. en fljótlega eftir það hófu Þórdís
og Hjálmar rekstur á eigin fyrir-
tæki, Ábreiðum hf. Þau framleiddu
ábreiður, gólfmottur, teppi og
margt fleira. Fyrirtækið blómstraði
í höndum þeirra, bæði vegna verk-
lagni og útsjónarsemi Þórdísar og
svo þekkingar og reynslu Hjálmars
sem verslunarmanns. Þau eignuð-
ust fallegt heimili árið 1963 í Safa-
mýri 57 í Reykjavík, sem við fjöl-
skyldan sóttumst eftir að koma á
og dvelja.
Hjálmar var mjög góður og hjálp-
samur við barnabörnin og mun hinn
dáni lifa í hjörtum og minni þeirra
og þau munu sakna hans, eins
munum við öll gera, bæði dætur
og tengdasynir.
Ágúst Þorsteinsson
í dag er Hjálmar Stefánsson
kvaddur hinstu kveðju. Hann and-
aðist í Landspítalanum í sl. viku
eftir stutta legu. Þeir sem þekktu
Hjálmar best fundu jafnan til þess
með gleði og þakklæti að árin settu
ur á land. Voru þær frásagnir töfr-
andi um rosalega sjósókn og aðbún-
að og litríka samferðamenn hans.
Gaf hann sér oft ótrúlegan tíma til
að sýna mér myndir frá þessum
tíma. Þó að mitt skyn þá hafi ekki
skilið alla hluti augnabliksins þá
geymdist þetta og gleymdist ekki.
Þessu sérstaklega til áréttis var
mynd sem hékk uppi í stofunni
hans, sem tekin var af honum og
vini hans sem hann mat mikils og
ræddi oft um og með honum hafði
verið á togaranum Rán úr Hafnar-
firði. 40 árum seinna er ég staddur
í húsi í Reykjavík að vinna ákveðið
verk, sem ég tók að mér. Mér er
starsýnt á manninn sem ég var að
vinna fyrir og fannst mér ég kann-
ast við hann. Kemur þá í ljós að
þarna er vinurinn kominn og voru
það ekki leiðinleg meðmæli sem
hann gaf frænda mínum enda
sprottinn af sama brunni og af vör-
um annarra samferðamanna Valdi-
mars Thorarensen, afburðasjómað-
ur sem allt lék í höndunum á, en
harður í horn að taka bæði við sjálf-
an sig og aðra. Ég spyr þennan
ákveðna mann: „Gat ekki heyrst í
honum stundum?" Svarið var: „Eft-
ir því man enginn, þetta tók svo
fljótt af.“
Ekki festi Valdimar rætur sínar
á þeim stöðum sem hann ungur
sótti til, en römm er sú taug sem
rekka dregur föðurhúsa til. Á miðj-
um aldri kemur hann alkominn til
æskustöðvanna og á þar heima æ
síðan. Valdimar var sérstaklega
verklaginn maður og mikil synd að
hann fór ekki til náms, en slíkt lá
ekki fyrir öllum þá og þótti bruðl
og sóun á þeirri tíð.
Valdimar bjó með bústýru sinni,
Hildi Pálsdóttur frá Skagaströnd,
lítið mark á andlegt heilbrigði hans.
Hann var með afbrigðum vinfastur
og frændrækinn. Mikill og ástríkur
fjölskyldufaðir. Enda réð sú hugsun
gerðum hans til hinstu stundar að
leggja sitt af mörkum til farsældar
sínum nánustu. Hjálmar var með
fróðari mönnum í samræðum um
þjóðlíf og þjóðfélagsmál svo gaman
var á að hlýða. Hann var ákveðinn
í framkomu og hreinskiptinn. Var
jafnan kjarnyrtur ef honum þótti
hallað á réttan málstað í hveiju sem
var. Hjálmar kvæntist Þórdísi
Hansdóttur 27. maí 1939. Þau voru
hamingjusamir förunautar og því
missti hann mikið er Þórdís lést 8.
apríl 1984. Þau eignuðust þijár
dætur. Þær eru María Helga, f. 28.
febrúar 1942, gift Ágústi Þorsteins-
syni, Ingibjörg Unnur, f. 20 maí
1945, sambýlismaður Lars Holm,
og Edda Elín, f. 22. júlí 1949, gift
Sigmari Sigurðssyni. Barnabörnin
eru sex. Það hvílir skuggi yfir heim-
ilum ættingja og vina þegar þessi
föngulegi, aldraði maður er horfinn
sjónum. Hann gerði sér jafnan far
um að halda sambandi við systkina-
börn sín en hann dó síðastur 'fjög-
urra systkina. Sorgarskuggarnir
sem sest hafa að munu þó brátt
víkja fyrir björtum minningum um
góðan dreng. Um leið og við þökk-
um samverustundirnar með Hjálm-
ari frænda, sendum við dætrum
hans og Ijölskyldum þeirra einlægar
samúðarkveðjur.
Freyr og fjölskylda