Morgunblaðið - 17.07.1990, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 17. JÚLÍ 1990
Afinæliskveðja:
Helgi Sæmundsson
Tískufatnaður í
yfir
stærðum
Nýjar sendingar
Háaleitisbraut 58-60
Sími 32347
„Ætlarðu að taka ævisagnaviðtal
við mig? Nei, fjandakornið! Ég er
svo ungur enn. Hins vegar skal ég
spjalla við þig um kveðskap, bæði
minn og annarra; ég er hvort sem
er á kafí í honum. Og ef eitthvað
verður úr þessu vil ég fá að lesa
próförk af viðtalinu sjálfur, elskan
mín. Ég þoli ekki prentvillur eins
og þú veist; þær eru mesti sóða-
skapur sem ég þekki; þær eru eins
og óværa á ' fallegum kven-
manni. . . “
Þessi viðbrögð Heiga Sæmunds-
sonar, ritstjóra og skálds, lýsa hon-
um vel. Hann á sjötugsafmæli í dag
og áreiðanlega er hann enn of ung-
ur fyrir ævisagnaviðtal, því að hann
hefur bókstaflega ekkert breyst þau
rúmlega þijátíu ár, sem ég hef
þekkt hann; ævinlega snöfurmann-
legur í framgöngu, hress í tali og
skeleggur, fyndinn og málsnjall.
Ég get ekki stillt mig um að
minnast Helga fáum orðum á þess-
um merkisdagi í lífí hans; sendi
honum hugheilar afmæliskveðjur
með þakklæti fyrir fagmannlega og
uppörvandi leiðsögn um ólgusjó
blaðamennsku og skáldskapar.
Hann er lærimeistari minn og ör-
lagavaldur hvað ritstörf varðar; réð
mig ungan prófarkalesara og síðan
blaðamann við Alþýðublaðið, og æ
síðan hafa samskipti okkar verið
náin og skemmtileg.
„Þú ert réttlátur, elskan mín,“
segir hann gjaman við þá, sem
hann hefur velþóknun á, og ég hef
verið svo lánsamur að fylla flokk
þeirra.
Helgi Sæmundsson er fæddur á
Stokkseyri, en fluttist búferium til
Vestmannaeyja fímmtán ára gam-
all ásamt foreldrum sínum, Sæ-
mundi Benediktsyni, sjómanni og
verkamanni, og konu hans, Ástríði
Helgadóttur. Hann hélt til Reykja-
víkur og settist í Samvinnuskólann
um það bil sem heimsstyijöldin síð-
ari var að hefjast. Sama árið og
hann útskrifaðist þaðan sendi hann
frá sér ljóðabókina Sól yfir sundum
(1940) og var henni vel tekið, enda
voru kvæðin lesin betur og af fleir-
um í þá daga en nú; almenningur
fjallaði um þau og skipti sér af þeim.
í Eyjum hafði Helgi skrifað
biaðagreinar og kunni því örlítið til
verka á því sviði. Af þeim sökum
hljóp hann í skarðið fyrir æskuvin
sinn, Jón Helgason, sem þá var
orðinn blaðamaður við Tímann.
Einn góðan veðurdag árið 1943 er
Helga svo boðin vinna við Alþýðu-
blaðið og frá því hefur hann sagt
í blaðaviðtali á þessa leið: „Fyrsta
daginn átti ég að annast útlendar
fréttir og fyila heila síðu. Mér var
ekki ieiðbeint hið minnsta; ég var
bara lokaður inni í kamesi og sagt
að hlusta á bresku útvarpsstöðina
BBC. Nú, mér tókst að skila því
sem til var ætlast dag fra'degi.
Síðan fékk ég að spreyta mig á
fleiri sviðum blaðamennskunnar —
og á endanum varð ég ritstjóri
blaðsins."
Helgi vann við Alþýðublaðið í
sautján ár og var ritktjóri um helm-
ing þess tíma, eða 1952-1960.
Stjórnmál og bókmenntir voru þeir
málaflokkar, sem hann skrifaði
mest um, og lét að sér kveða á
báðum sviðum svo að eftir var tek-
ið. Á veltiárum hernáms og tímum
kalda stríðsins, þegar viðhorf til
menningarmála gjörbreyttust, var
hann einn áhrifamesti bókmennta-
gagnrýnandi landsins. íslensk ljóða-
gerð stendur í þakkarskuld við
hann, því að hann varð einna fyrst-
ur manna til að viðurkenna form-
byltingu ungra skálda; tók ótrauður
upp hanskann fyrir atómskáldin,
sem sættu fordómum og ósanngirni
og þurftu að heyja illvíga og fárán-
lega styijöld. Um þetta tímabil ævi
sinnar hefur Helgi sjáifur hins veg-
ar komist svo að orði: „Sumir tala
illa um gagnrýnendur eins og allir
vita. Ég má náttúrlega ekki gera
það, því að ég hef gamlan glæp á
samviskunni. En nú orðið sé ég
minnst eftir gagnrýninni af því sem
ég gerði hér áður fyrr og veitti mér
gleði og fullnægju."
En svo fjölbreyttur og marglynd-
ur hefur Helgi Sæm. jafnan verið,
að mestar vinsældir meðal lands-
manna hlaut hann ekki fyrir opin-
ber skrif um stjórnmál og skáld-
skap, heldur hliðarspor sín á þeim
sviðum.
Árið 1955 tók hann þátt í út-
varpsþætti Sveins Ásgeirssonar
sem bar heitið Já eða nei, og botn-
aði vísur ásamt þrem öðrum stór-
snillingum: Steini Steinar, Karli ís-
feld og Guðmundi Sigurðssyni. Þeir
félagar voru skemmtikraftar síns
tíma; öll þjóðin fylgdist með þáttum
þeirra, lærði utan að smellnustu
vísurnar og hafði ærið gaman af.
I útvarpsþætti, sem fram fór í
Sjálfstæðishúsinu við Austurvöll,
kom fram svohljóðandi fyrripartur:
Uni ég mér við ljóð og lag
þó löngum rimið svíki.
Steinn Steinarr svaraði að bragði
og vitnaði til síðasta þáttar, sem
tekinn hafði verið upp í Borgarnesi:
Ekki er gott að botna brag
svo Borgnesingum líki.
En Helgi var bjartsýnni og vildi
hafa seinni partinn þannig:
En færa mundi flest í hag
flaska úr Austurríki.
Þótt hraðinn skipti mestu máli í
slíkum vísnaþáttum gátu stökur
þeirra fjórmenninga einnig verið
dýrt kveðnar og vandaðar. I þætti,
sem haldinn var á heimaslóð Helga,
í samkomuhúsinu í Vestmanneyj-
um, var þessum fyrriparti varpað
fram:
Margur hrósar maður drós,
meðan ljósin skína.
Og Helgi botnaði um hæl:
Lampinn ósar út við fjós,
ertu að fijóa, Stína?
í sama þætti áttu snillingamir
að glíma við vísuhelming sem
var á þessa leið:
Oft hefur heimsins forsjón fin
fært mér gleði í raunum.
Helgi reyndist hraðkvæðastur
eins og svo oft áður og mælti:
Það er meira mæða en grín
að miðla skáldalaunum.
Þessi botn hefur áreiðaniega
komið beint frá hjartanu, því að
Helgi gegndi því vanþakkláta starfí
um árabil að sitja í úthlutunarnefnd
listamannalauna. Einnig var hann
annar tveggja fulltrúa íslands í
dómnefnd um bókmenntaverðlaun
Norðurlandaráðs 1961-1972, og
síðast en ekki síst átti hann lengi
sæti í Menntamálaráði íslands, var
tvívegis formaður þess, 1956-1959
og 1959-1967, en varaformaður
1967-1971. Er þá aðeins fátt eitt
talið af þeim trúnaðarstörfum, sem
hann hefur unnið á menningarsvið-
inu.
Hitt hliðarsporið er palladómar
um alþingismenn, sem Helgi skrif-
aði undir dulnefninu Lúpus, og
frægir hafa orðið. Þeir birtust und-
ir heitinu Sjá hinn mikla flokk
(1956). Þetta er listileg bók, sem
staðist hefur vel tímans tönn; fleyti-
full af litríkum mannlýsingum og
óvæntum athugasemdum. Um Ein-
ar Olgeirsson segir Lúpus meðal
annars: „Honum lætur sýnu betur
að bregða sér í háloftsflug hug-
sjónageimsins ofar rósrauðum skýj-
um en klöngrast um hijósturlönd
’-staðreyndanna.“ Og Ólafur Thors
fær þennan dóm: „Ef íslenskri
stjórnmálabaráttu er líkt við tafl,
þá er Ólafur Thors skákmeistarinn,
hvort sem mönnum líkar betur eða
verr.“
Að loknu löngu starfi fyrir Al-
þýðublaðið gerðist Helgi bókmennt-
aráðunautur Menningarsjóðs og
hefur verið það síðan; var til að
mynda ritstjóri Andvara 1960-1972
og hefur verið ómetanleg hjálpar-
hella skáldum og fræðimönnum við
útgáfu verka þeirra. I einkalífi sínu
hefur hann verið gæfumaður;
kvæntist hinn 23. október 1943
mikilli öndvegiskonu, Valnýju
Bárðardóttur, sjómanns og verka-
manns á Hellissandi Jónssonar. Þau
hafa eignast sjö syni: Helga, Gísla,
Sæmund, Gunnar, Ottar, Sigurð og
Bárð.
Enn er þó ótalinn sá þáttur í
ævistarfi Helga Sæmundssonar,
sem mestu varðar og mun halda
nafni hans lengst á lofti. Þrátt fyr-
ir tímafreka blaðamennsku, um-
fangsmikil bókmenntaskrif og
önnur afskifti af pólitík og menn-
ingarmálum vék ljóðagyðjan sjald-
an langt frá honum fremur en öðr-
um sem ánetjast henni ungir. Hann
birti öðru hveiju kvæði í tímaritum
og árið 1975 valdi hann úr syrpu
sinni og gaf út bókina Sunnan í
móti, ljóð 1937-1975. Þegar ísin
hafði verið brotinn sigldi hver bók-
inn í kjölfar annarrar: Fjailasýn
(1977), Tíundir (1979), Kertaljósið
granna (1981) og Vefurinn sífelldi
(1987). Ef litið er yfír safnið kemur
í ljós, að ljóðin eru fjölbreytt, bæði
að efni og ytri gerð. Helgi yrkir
jöfnum höndum hefðbundið og
fijálst og gerir ýmiss konar formtil-
raunir. Mest ber á náttúrustemmn-
ingum og tilfínningaljóðum, sem
einkennast af vönduðu og fáguðu
orðfæri, en víða nýtur sín einnig
vel fljúgandi mælska höfundar og
landsþekkt kímni.
Fyrir ljoð sín hefur Helgi öðlast
viðurkenningu vandlátra bók-
menntamanna og nýtur nú sjálfur
þeirra skáldalauna, sem hann áður
úthlutaði öðrum.
Við tvenns konar aðstæður þykir
mér persónuleiki Helga Sæmunds-
sonar njóta sín best: Annars vegar
á veitingahúsum í hópi „réttlátra“
vina, þegar samræðan hefur sig til
flugs fyrir hans tilverknað, og hins
vegar á ferð um landið, þar sem
hann lýsir náttúruundrum og sögu-
stöðum í lifandi svipleiftrum.
Ég vil ljúka þessum orðum með
því að endurtaka heillaóskir mínar
í tilefni dagsins og vitna í kvæðið
Við Skjálfanda, sem Helgi orti á
ferðalagi árið 1959:
Rís af foldu íjallahringur,
fagurt virki landi og þjóð.
„Kýmar leika við kvum sinn fínpr“
og kindur jarma rimuð ljóð.
Hérað þessi hæfa tröllum
hömram girt í djúpan sæ r
Fiskur vakir í fljótum öllum
og framsóknarmaður á hveijum bæ!
Gylfi Gröndal
Sauðárkrókur:
Mótmæla útflutningi á
forsútuðum loðskinnum
VEGNA frétta sem borist hafa um
útflutning Loðskinns hf. á forsút-
uðum skinnum til Póllands hefúr
stjórn Verkamannafélagsins
Fram á Sauðárkróki gert eftirfar-
andi samþykkt:
Loðskinn hf. hefur í nær tvo ára-
tugi verið þýðingarmikill þáttur í
atvinnulífínu á Sauðárkróki en þó
sérstaklega hin síðari ár, eftir að
farið var að fullsúta skinn og flytja
þau þannig út. Á vissum tímum
hafa verið erfiðieikar varðandi
markaðsmál og birgðir safnast, en
jafnan greiðst úr því. Enda verður
tæpast öðru trúað en að með stöð-
ugu markaðsstarfi sé hægt að selja
framleiðslu Loðskinns eins og ann-
arra hliðstæðra fyrirtækja. Verði nú
horfið að því að hefja á ný fram-
ieiðslu og sölu á forsútuðum skinn-
um er ljóst að störfum í verksmiðj-
unni mun stórfækka og við því má
atvinnulífið í bænum ekki. Stjórn
Vmf. Fram lýsir áhyggjum yfír því
sem þarna er að gerast og skorar á
stjórn Loðskinns að gera allt sem
hægt er til að snúa þessari þróun við.
ÚTSALA HEFST 18. JÚLÍ N.K. 30-50% AFSLÁTTUR
ÞÚ ERT ÖRUGG
í RODIER
KRINGLUNNI 4 SÍMI 678055