Morgunblaðið - 23.08.1990, Qupperneq 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 23. ÁGÚST 1990
Fagmenn biðja um
DEITERMANN
flísalímið, því það er
ÖRUGGT og þjált í notkun.
Fúgusement í litum.
#AtFABORG?
BYGGINGAMARKAÐUR
SKÚTUVOGI 4 - SÍMI 686755
Framandi og ógleymanlegur
hrísgrjónaréttur. Löng
hrísgrjón blönduð með ses-
am, möndlum og núðlum og
kryddað á afar sérstæðan
hátt. Svo sannarlega öðruvísi
kjúktingaréttur.
Fyrir 4 - suóutími 8 mín.
Heildsölubirgðir:
KARL K. KARLSSONCO.
Skúlatúni 4, Reykjavík, sími 62 32 32
STEREO
LITSJÓNVARPSTÆKI
28 FLATUR FERKANTAOUR SKJÁR. FÍN UPP-
LAUSN. SKIPANIR BIRTAST Á SKJÁ. ÞRÁÐIAUS
FJARSTÝRING. BEIN TENGING FYRIR MYND-
BANDSTÆKI. TENGING FYRIR HEYRNARTÓL/
AUKA HÁTALARA, SVEFNROFI.
SUMARTILBOÐ KR. 69.950 stgr.
RÉTT VERÐ KR. 84.350 stgr.
20" MONO M/FJARST. TILB. 35.950 stgr.
RÉTT VERÐ 42.750 slur.
14" MONO M/FJARST. TILB. 23.950 stgr.
RÉTT VERÐ 28.800 Mgr.
10" 12 VOLT og 220 VOLT
í SUMARBÚSTAÐINN EÐA ELDHÚSIÐ
TILBOÐ 33.950 stgr.
RÉTT VERÐ 38.000 slgr.
5 ÁRA ÁRBYRGÐ
Á MYNDLAMPA
31 Afborgunarskilmálar [§[]
VÖNDUÐ VERSLUN
JJ L J ÉHÍO.LI
FÁKAFEN 11 — SlMI 688005
Bráðabirgðalögin
eftir Pál Halldórsson
Bráðabirgðalögin frá 3. ágúst
sl. eru um margt óforskammaður
samsetningur. A það jafnt við um
lagatextann sjálfan sem og að-
dragandann. Ríkisstjórnin ómerkti
eigin samning þvert ofan í nýgeng-
inn dóm. Eftir stendur sú stað-
reynd að á meðan núverandi ríkis-
stjórn situr og það hugarfar vald-
beitingar ríkir, sem hún er gagns-
ýrð af, eiga háskólamenntaðir
ríkisstarfsmenn engan viðsemj-
anda.
I. Friðarsamningur til 5 ára
Allt frá þvi að háskólamenntað-
ir ríkisstarfsmenn fengu samn-
ingsrétt hefur meginkrafa þeirra
verið sú, að ríkið greiði starfs-
mönnum sínum sambærileg laun
við það sem greitt eru fyrir mennt-
un, sérhæfni og ábyrgð á almenn-
um vinnumarkaði. Það var fyrst
18. maí 1989 sem gerður var
samningur þar sem kveðið var
skýrt á um það að þessi munur
skyldi jafnaður á 3—5 árum.
Þessi samningur náðist eftir 6
vikna verkfall 1989 en baráttan
fyrir þessu m'arkmiði á sér lengri
sögu. Árið 1984 samdi BHMR um
samanburð sem skyldi leiða til leið-
réttingar. Árið 1985 sögðu kenn-
arar upp störfum og gengu út um
vorið til að fylgja kröfum sínum
eftir. Árið 1987 fóru mörg BHMR
félög í fyrsta verkfall sitt og um
svipað leyti gengu félagsmenn á
heilbrigðisstofnunum úr starfi í
kjölfar uppsagna. Það mátti því
öllum vera ljóst að félagsmönnum
í aðildarfélögum BHMR var full
alvara í að fylgja kröfum sínum
eftir. Það var mikið nauðsynjamál
að fínna viðunandi lausn á launa-
málum háskólamenntaðra ríkis-
starfsmanna ef friður ætti að nást
um þá mikilvægu starfsemi, sem
þeir vinna við.
Það var ekki auðvelt verk fyrir
forystu samflotsfélaga BHMR að
sannfæra félagsmenn um að þessi
samningur væri eitthvað annað en
orðin tóm. Bitur reynsla eins og
eftirfarandi upptalning sýnir hafði
kennt mönnum að ríkið væri ekki
trúverðugur viðsemjandi:
1984 samdi fjármálaráðherra við
félagsmenn BHMR um
kjaraleiðréttingu skv. kjara-
könnun Hagstofu íslands.
Við þennan samning var
ekki staðið.
1985 samdi fjármálaráðherra við
félagsmenn BHMR um
kjaraleiðréttingu skv. mati
svonefndrar úrskurðar-
nefndar. Við þetta loforð var
ekki staðið.
1987 samdi íjármálaráðherra við
félagsmenn HÍK um kjara-
leiðréttingu skv. sérstakri
könnun starfskjaranefndar.
Þessi leiðrétting kom aldrei
til framkvæmda.
Það var því engin furða /að
samningaviðræðurnar 1989 ein-
kenndust af tortryggni og að allt
kapp væri lagt á að hafa orðalag
sem nákvæmast, þannig að það
stæðist Félagsdóm ef viðsemjand-
inn reyndi að skjóta sér undan
samningnum með tilvísun í óljóst
orðalag.
í samninganefnd okkar var
vissulega ræddur sá möguleiki að
ríkið beitti bráðabirgðalögum til
að sleppa frá samningnum. Þar
stóðum við í raun frammi fyrir
þeirri spurningu hvort sá samn-
ingsréttur, sem okkur er tryggður
í lögum, hefði einhverja raunveru-
lega merkingu eða hvort ríkið
gæti eftir á breytt samningnum
einhliða eftir hentugleikum. Á
móti þessum efasemdum kom sú
trú að við byggjum í réttarríki en
einnig hástemmdar yfirlýsingar
viðsemjandans og sú almenna
krafa í samfélaginu að loksins
næðist friður um störfin okkar.
Þetta reyndust haldlitlar trygging-
ar.
II Forsendur
bráðabirgðalaganna
Forsendurnar sem tilteknar eru
í formála bráðabirgðalaganna eru:
1) Atvinnurekendur hafa ákveðið
að veita viðsemjendum sínum
sömu hækkun og félagsmenn i
BHMR fengu. 2) Tilraunir til
samninga við BHMR hafa ekki
borið árangur. Tryggja verður að
jafnræði ríki í þróun launataxta
og kaupmáttar á milli hinna ýmsu
stétta í landinu. Rétt er að fara
nokkrum orðum um hvert þessara
atriða.
1) Víxlverkunaráhrifín
15. gr. samnings samflotafé-
laga BHMR fór mjög fyrir brjóstið
á mörgum. Inntak greinarinnar
var, að yrðu almennar breytingar
á launakjörum annarra gætu aðil-
ar samningsins krafist breytinga
á launaliðnum sem því næmi.
Þetta ákvæði átti sér þá skýringu,
að ekki var hægt að gera
langtímasamning til 5 ára án þess
að einhveijar tryggingar kæmu
til. Það var báðum aðilum ljóst.
BHMR krafðist verðtryggingar en
féllst um síðir á tillögu fjármála-
ráðherra um efni 15. greinar.
Forsvarsmenn ASÍ og BSRB
létu fá tækifæri ónýtt til að
hneykslast á 15. grein samnings
BHMR „að heimta að fá það fyrir-
hafnarlaust sem aðrir fá“. En þeir
höfðu ekki fyrr lokið þessum vand-
lætingarsöng er þeir gerðu kröfu
um að fá allt sem BHMR kynni
að fá „hveija krónu, hvern
eyri ..jafnvel þó samningar
þeirra gerðu ekki ráð fyrir slíku.
Sumum leiðtogum launamanna
virtist hins vegar ekki vera svo
umhugað að bæta raunveruleg
kjör umbjóðenda sinna um 4,5%,
því þeir gerðu ráð fyrir að breyta
verðlagsforsendum samninga
sinna að sama skapi. Krafan um
4,5% kauphækkun til allra var því
ekki sett fram sem krafa um kjara-
bætur fyrir launafólk heldur var
þetta krafa um að gera umsamda
launaleiðréttingu BHMR félaga að
engu. Þessi atburðarás minnir
óhugnanlega á aðfarirnar 1984
þegar árangri af fjögurra vikna
verkfalli BSRB var drekkt með
sameiginlegu átaki „aðila vinnu-
markaðarins" og þáverandi ríkis-
stjórnar.
Hitt er svo annað mál að at-
vinnurekendur gátu áhættulítið
lofað þessari kauphækkun. Þeir
vissu að ríkisstjórnin myndi neyta
allra bragða til að koma í veg fyr-
ir víxlhækkun kaupgjalds og verð-
lags. Ákvörðun VSÍ um kaup-
hækkun var beint til ríkisstjórnar-
innar til að herða á henni við
bráðabirgðalagasmíðina og til-
gangurinn var sá sami og 1984;
að sjá til þess að taxtakerfinu
verði áfram stýrt af VSÍ/ASÍ-
kontómum og því haldið svo langt
niðri að atvinnurekendur hafi nán-
ast' sjálfdæmi um laun starfs-
manna sinna.
2) Tilraunir til samninga við
BHMR
Með hliðsjón af áhyggjum
ASÍ/VSÍ af víxlverkunaráhrifum
samnings BHMR, sem fjármála-
ráðherra, höfundur ákvæðisins,
tók undir, bauð samninganefnd
BHMR upp á viðræður um annað
form verðtryggingar. Fjármála-
ráðherra sýndi tilboði BHMR eng-
an áhuga þegar til viðræðna kom
heldur var krafa hans að BHMR
félli frá öllum samningsákvæðum
um umsamdar kjaraleiðréttingar
a.m.k. framyfir 15. september
1991. Það mátti öllum vera ljóst
að það var ekki á valdi samninga-
nefndar samflotsfélaga BHMR að
Páll Halldórsson
„Ríkistjórnin ræðst
með offorsi gegn til-
teknum hópi launa-
mann, starfsmönnum
sínum. Hún ómerkir
dóm félagsdóms með
bráðabirgðalögum.“
breyta grundvallaratriðum kjara-
samnings sem samþykktur hafði
verið í allsheijaratkvæðagreiðslum
í 21 félagi eftir 6 vikna verkfall.
En ætli ijármálaráðherra hafi ski-
lið þetta með lýðræðið? Auk þess
var slík ótímabundin frestun af
eftirtöldum ástæðum ófram-
kvæmdanleg:
a) Eftir reynslu undangenginna
ára, og einkum reynslu þessa sum-
ars, höfðu samningamenn BHMR
enga ástæðu til að ætla að ríkið
myndi fremur standa við leiðrétt-
ingarákvæði á næsta ári en nú.
b) Aðförin gegn BHMR samn-
ingnum var gerð vegna þess að
aðilar vinnumarkaðarins gátu ekki
fallist á að leiðrétting kæmi til
framkvæmda á þessu þjóðarsátt-
artímabili. Forsætisráðherra taldi
hins vegar, þegar eftir því var
gengið, að vonlaust væri að fá
VSI og ASÍ til að fallast á rétt-
mæti leiðréttingar þó síðar væri.
c) Allar líkur benda til þess að
þeir sem nú stýra Ijármála- og
forsætisráðuneyti verði þar ekki
þegar kemur fram á næsta ár og
drengskaparyfirlýsingar þeirra um
efndir síðar því orðin tóm.
Af þessum þrem ástæðum er
ljóst að engar raunverulegar for-
sendur voru til að ræða um frestun
á framkvæmd kjaraleiðréttingar-
innar við ríkisstjórnina. Eftir á að
hyggja virðist þátttaka ríkisstjórn-
arinnar í viðræðunum aðeins hafa
verið hluti af sjónarspili vegna
undirbúnings bráðabirgðalaganna,
þannig að hægt væri að halda því
fram að gerð hefði verið tilraun
til samninga.
3) Jafnræði í þróun launataxta
og kaupmáttar
Það má með sanni segja að
bráðabirgðalögin tryggi að kaup-
töxtum verði áfram haldið niðri.
Hins vegar segja þau ekkert um
þróun kaupmáttar. Á undanförn-
um árum hefur verið gerð hver
þjóðarsáttin af annari um taxta-
laun með þeim afleiðingum að tax_-
takaupið hefur drabbast niður. Á
sama tíma hafa æ sterkari hópar
brotist út úr þessu kerfi og æ
fleiri einstaklingar semja sjálfir
við atvinnurekendur. Á þessu er
ekki tekið í bráðabirgðalögunum
enda virðast aðilar vinnumarkað-
arins kunna ágætlega við að at-
vinnurekendur skammti launin; -
verkalýðsfélögin semji aðeins um
lágmarkið.
Ýmsir foi-ystumenn opinberra
starfsmanna hafa slíka oftrú á
„skilgreiningum og formum" að
þeir halda að hægt sé að stjórna
launkerfinu í landinu og minnka
launamun með láglaunasamning-
um eins og þeim sem við höfum
kynnst á síðustu árum. Reynslan
hefur sýnt annað. Eina leiðin til
að stýra launakerfinu í landinu
með samningum er að hafa ums-
amin laun það há, að atvinnurek-
endur hafi ekki svigrúm til að
hygla einstaklingum umfram
taxta.
Af þessu má sjá að í raun er
allur rökstuðningur bráðabirgða-
laganna, sem forsætisráðherra
lagði forseta Islands í munn, er
ómerkilegur tilbúningur gerður í
samvinnu við aðila vinnumarkað-
arins í þeim tilgangi að gera að
engu samning BHMR.
III. Efni bráðabirgðalaganna
Fyrstu þijár greinar laganna
hafa á sér mjög almennt yfir-
bragð, þó þeim sé ekki ætlað að
hitta aðra fyrir en BHMR félaga.
Þegar þar var komið í lagasmíð-
inni er eins og höfundarnir hafi
skyndilega misst alla stjórn á sér
og í fjórðu greininni er gengið
hreint til verks í því efni að eyði-
leggja BHMR samninginn. Þá er
ekki lengur verið að tala um ein-
hveijar frestanir, heldur er megin-
grein samningsins um kjaraleið-
réttingu felld út og BHMR-félögin
þannig bundin í handónýtum
samningi fram á næsta haust.
Megininntak laganna er:
a) Úrskurður Félagsdóms er
ómerktur frá og með 1. september
nk., en þa'er afnumin sú hækkun,
4,5 %, sem var aðeins uppígreiðsla
í 1. leiðréttingu skv. samningnum.
b) Félagsmenn í samflotafélögum
BHMR skulu fá sömu hækkanir
og þjóðarsáttin gerir ráð fyrir.
c) BHMR getur skipað í launa-
nefnd en sú nefnd hefur miklu
minna hlutverk en aðra launa-
nefndir (sbr. f).
d) 5. grein samnings BHMR, en
það er greinin sem fjallar um fram-
kvæmd launaleiðréttingarinnar er
felld úr gildi.
e) 15. grein samningsins, hin
margumrædda „vixlverkunar-
grein“, er felld úr gildi.
f) BHMR-félögin og engin önnur
stéttafélög eru bundin með lögum
í samningi, svo breyttum, til 31.
ágúst 1991 og hafa ekki uppsagn-
arrétt fyrr, jafnvel þó að öll önnur
stéttarfélög segi upp samningum
sínum á árinu 1990.
Með bráðabirgðalögunum frá
3.ágúst sl. hefur ríkisvaldið fært
enn út þau mörk sem það telur
sig hafa til bráðabirgðalagasetn-
ingar. Hér er ekki verið að setja
almennar reglur um skipan kjara-
mála, eða að setja niður tiltekna
deilu með því að vísa henni í gerð-
ardóm. Slíkt hefur því miður oft
verið gert og því oftast mótmælt
af verkalýðshreyfingunni. Hér
hefur ríkið gengið fetinu lengra.
Ríkisstjórnin ræðst með offorsi
gegn tilteknum hópi launamanna,
starfsmönnum sínum. Hún ómerk-
ir dóm Félagsdóms með bráða-
birgðalögum. Hún gerir að engu
kjarasamning sem hún gerði sjálf
til að leysa erfiða deilu og hún
skammtar nú þessum hópi launa-
manna lélegri rétt en öðrum lands-
mönnum er búinn.
IV. Viðbrögð BHMR,
aðildarfélaganna og
félagsmanna
Þegar ríkisstjórnin tilkynnti 12.
júní sl. að hún ætlaði ekki að
standa við samninginn voru við-
brögðin skýr. BHMR félagar mót-
mæltu kröftuglega þessu gerræði
ríkisstjórnarinnar bæði með fund-
arhöldum og aðgerðum á vinnu-