Morgunblaðið - 29.09.1990, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 29. SEPTEMBER 1990
Minning:
Sr. Bjartmar Krisljáns
son, fyrrv. prófastur
Við höfðum fengið að vera sum-
artíma í skólahúsi, kenndu við
Steinsstaði í Lýtingsstaðahreppi í
Skagafirði og fórum oft í göngu-
ferðir um nágrennið. Einn sunnu-
dag hafði verið auglýst messa á
Mælifelli og datt okkur í hug að
fara þangað, úr því veður var gott,
sjá kirkjuna og heyra kórinn syngja.
Þegar við vorum komin fram að
Mælifelli um það leyti sem messan
átti að hefjast, gengum við rakleitt
að kirkjunni, en hún var þá læst
og enginn sjáanlegur. Við biðum
undir kirkjuveggnum og kunnum
ekki við að fara heim á prestssetrið
að spyija hvort yrði messufall. Við
vorum um það bil að gefast upp á
að bíða þegar við sáum mann koma
hraðstígan frá prestssetrinu. Þetta
reyndist vera presturinn, séra
Bjartmar Kristjánsson, en hempu-
laus og án meðhjálpara. Hann heils-
aði okkur í fljótheitum og bauð
okkur velkomin, vissi raunar deili á
Kristínu sem var ættuð úr sömu
sveit og hann, Öngulsstaðahreppi í
Eyjafirði. Að sjálfsögðu var honum
kunnugt um veru okkar í skólahús-
inu og líklega hefur hann verið
búinn að frétta, að ég kynni eitt-
hvað á píanó, ef ekki harmóníum,
nema hann spurði mig snarlega
hvort ég gæti hugsanlega leyst
vandræði hans, þar sem organistinn
hafði forfallast á síðustu stundu.
Ég hafði einu sinni eða tvisvar leik-
ið á orgel við messu, svo að ég
samþykkti að reyna hvað ég gæti,
enda leist mér vel á þennan stæði-
lega og hálffeimnislega prest sem
vildi kanna til þrautar hvort hann
yrði að fella niður messu, þegar
hann hafði stefnt fólki til kirkju.
Hann varð allshugarfeginn, snarað-
ist aftur heim á prestssetrið og kom
að vörmu spori hempuklæddur, en
á meðan var búið að opna kirkjuna
og hleypa inn fólki sem hafði beðið
á prestssetrinu. Kirkjugestir voru
óneitanlega fáir, enda var þetta um
hábjargræðistímann, og var öllum
boðið inn í stofu á prestssetrinu að
lokinni messu sem hafði gengið
vel, þrátt fyrir viðvaning í organ-
istastarfínu. Gestir voru nú settir
við hlaðið borð allskyns kræsinga
sem prestsfrúin hafði til reiðu, lág-
vaxin kona, döggeyg og hæversk í
framkomu. Prestur reyndist hress
í tali við gesti sína og laus við form-
legheit, svo við áttum þarna nota-
lega stund hjá þessum vingjarnlegu
hjónum og börnum þeirra sem
heima voru og létu lítið fyrir sér
fara, prúð og mannvænleg.
Þetta voru fyrstu kynni okkar
af séra Bjartmar Kristjánssyni og
ijölskyldu hans. Þau lýsa Bjartmari
nokkuð: að halda ró sinni og gefast
ekki upp fyrr en að fullreyndu.
Hvers vegna að flýta sér að aflýsa
mesSu, þó organistinn forfallaðist?
Hafði guð ekki bara sent einhvern
annan sem beið undir kirkjuveggn-
um til að bjarga messunni? Vel gat
séra Bjartmar hafa hugsað þannig,
að minnsta kosti var þarna djarf-
lega gengið að verki.
Síðar gerðist það, að við urðum
samkennarar í Steinsstaðaskóla,
þar sem bæði börn og unglingar
voru við nám samtímis. Þrír menn
vorii þá áhrifamestir um skólahald-
ið í Lýtingsstaðahreppi: Jóhann
Hjálmarsson bóndi á Ljósalandi,
formaður skólanefndar, Björn Eg-
ilsson á Sveinsstöðum, oddviti sveit-
arinnar, og séra Bjartmar á Mæli-
felli. Af þeim þremur er nú Björn
Egilsson einn á iífi. Allir höfðu þeir
sín sérkenni: Jóhann hæglátur og
kíminn, en ákveðinn, Björn aðhalds-
samur fyrir hreppinn, en skilnings-
góður á hag skólans og fjörlegur í
tali, heimspekingur í hugsun, séra
Bjartmar vingjarnlegur og hispurs-
laus með einkennilegar glettnisvipr-
ur kringum munninn um leið og
hann brosti með augunum.
Séra Bjartmar hafði verið kenn-
ari við skólann áður en við Kristín
kona mín tókum þar að okkur
kennslu og skólastjórn einn vetur.
En þann vetur kynntumst við séra
Bjartmari vel og urðum vinir hans
og konu hans, Hrefnu Magnúsdótt-
ur, sem einnig var kennari við
skólann. Séra Bjartmar var stærð-
fræðingur góður og tók því að sér
að kenna stærðfræði, en einnig
kenndi hann íslensku og að sjálf-
sögðu kristin fræði. Við spjölluðum
oft saman í ró og næði, þegar eyð-
ur voru milli kennslustunda. Hann
var furðu skarþskyggn á sérkenni
nemenda og gerði sér far um að
skilja skaphöfn hvers einstaklings.
Við ræddum einnig um þjóðmálin
og heimsmálin. Hann var mikill
sjálfstæðismaður, en ég langt til
vinstri. En þrátt fyrir mjög and-
'stæðar stjórnmálaskoðanir gátum
við auðveldlega skipst á skoðunum
um allt milli himins og jarðar, enda
var hann svo þægilegur í geði og
kíminn að það var ekki nokkur leið
að hleypa honum upp. Hann kunni
einnig vel að beita rökum á þann
hátt að við gætum orðið sammála
um ýmsa hluti, en um trúmál rædd-
um við ekki. Ég vissi að hann var
einlægur í trú sinni og hann reyndi
ekki að kristna mig frekar en orðið
var. Og þegar hann messaði féll
mér vel hve laus. hann var við
mærð og tilgerð og hversu vel hann
flutti ræður sínar sem sumar voru
hinar merkustu.
Bjartmar Kristjánsson var fædd-
ur og uppalinn á Ytri-Tjörnum í
Eyjafirði. Hann varð stúdent frá
Menntaskólanum á Akureyri og
lauk síðan námi í guðfræði frá
Háskóla íslands 1946, fékk þá
Mælifellsprestakall og þjónaði þar
til ársins 1968, að hann varð prest-
ur í Eyjafirði og sat á Syðra-Lauga-
landi, þar sem bróðir hans, séra
Benjamín Kristjánsson, hafði áður
verið prestur.
Við hjónin komum oft þangað í
heimsókn og síðar að Álfabrekku
sem þau hjón reistu sér í sömu
sveit, þegar séra Bjartmar hafði
látið af prestsskap fyrir aldurs sak-
ir. Meðan séra Bjartmar var þjón-
andi í Eyjafirði lét hann sér mjög
annt um kirkjuna á Munkaþverá
sem er ein af elstu kirkjum lands-
ins, meira en 150 ára gömul. Hann
vildi varðveita það í sögu þjóðarinn-
ar sem hann taldi að hafa bæri í
heiðri. Þessvegna stuðlaði hann að
því að kirkjan, sem hafði verið
klædd blikki að utanverðu á síðari
tímum, yrði færð í upprunalegt
horf og tjörguð eins og verið hafði
í fyrstu. Sömuleiðis lét hann sér
annt um það messuform sem hann
hafði vanist frá bernsku í lúterskum
sið og var mjög andvígur þeirri
stefnu að breyta því í átt til þess
sem það hafði verið í kaþólskum
sið. Ekki þurftum við séra Bjartmar
að þrátta um það, en um ýmislegt
gátum við rætt sem við vorum ekki
sammála um, og þá átti hann til
að koma með örstuttar dæmisögur
eða frásagnir máli sínu til stuðn-
ings. Nú er hann farinn og þau
skemmtilegheit úr sögunni. Þá
minnist ég hans og fagurra stunda
með honum og Hrefnu konu hans,
þessum hæversku hjónum sem hafa
verið okkur vinir alla tíð frá þvi við
kynntumst þeim í Skagafirði fyrir
mörgum árum.
Jón Óskar
Hvenær sem kallið kemur,
kaupir sig engipn frí,
Þar læt ég nótt, sem nemur
neitt skal ei kvíða því.
Þessai' hendingar úr sálmi sr.
■Hallgríms um dauðans óvissa tíma
komu í hug mér er mér var sagt
andlát viiiar míns, skólabróður og
embættisbróður, sr. Bjartmars
Kristjánssonar fyrrv. prófasts.
Ég vissi að hann átti við veikindi
að stríða, en vonaði að þeim linnti
og hann ætti enn eftir að fá að
njóta samvista við ástvini sína og
við að hittast og ræða saman. Því
að enn var margt að segja, bæði
að riija upp liðinn tíma og einnig
að tala um áhugamál okkar sem í
svo mörgu fóru saman. En hvenær
sem kallið kemur kaupir sig enginn
frí.
Bjartmar var fæddur að Ytri-
Tjörnum í Öngulsstaðahreppi 14.
apríl 1915. Foreldrar hans voru
hjónin Fanney Friðriksdóttir og
Kristján H. Benjamínsson bóndi og
hreppstjóri. Þau bjuggu lengst á
Ytri-Tjörnum og eignuðust 12 börn
er þau komu öllum til manns.
Bjartmar ólst því upp í stórum
systkinahópi. Systkinin frá Ytri-
Tjörnum urðu mörg kunn í héraði
og víðar og settu svip á umhverfi
sitt. Kunnastur þeirra systkina var
sr. Benjamín sem lengst þjónaði
Grundarþingum og var prófastur
Eyfirðinga í nokkui' ár og ritaði
margar bækur um ýmis efni.
Bjartmar las utan skóla til gagn-
fræðaprófs ásamt bróður sínum,
Valgarði, en stúdentspróf tóku þeir
frá MA vorið 1941. Síðan lá leið
þeirra í Háskóla íslands. Valgarður
las lögfræði en Bjartmar guðfræði.
í guðfræðideild urðu kynni okkar
meiri en í menntaskóla. Bjartmar
tók guðfræðipróf 1946 og prests-
vígslu 14. júlí sama ár sem settur
prestur í Mælifellsprestakall í
Skagafirði. Þar var hann prestur í
meir en 20 ár. Vorið 1968 fékk
hann Laugalandsprestakall í Eyja-
firði eftir bróður sinn sr. Benjamín
og því þjónaði hann uns hann lét
af störfum vegna aldurs 1986. Pró-
fastur var hann tvö síðustu starfs-
árin. Sr. Bjartmar kvæntist 9. októ-
ber 1943 Hrefnu Magnúsdóttur,
sem bjó þeim gott og fagurt heim-
ili. Þau eignuðust sex börn, sem öll
eru uppkomin og hafa reist sér
heimili.
Bjartmar var vinsæll í sóknum
sínum og gegndi þar ýmsum. trún-
aðarstörfum. Ég hefi fundið það
glögglega síðan ég kom í Skaga-
fjörð að sóknarbörn hans og fleiri
Skagfirðingar minnast þeirra hjóna
hlýlega og þakka störf þeirra.
Bjartmar var ákveðinn í skoðun-
um, bæði í trúmálum sem öðrum
málum. Hann ritaði greinar um
ýmis mál og gerði það á skemmti-
legan hátt og skörulegan, svo að
eftir var tekið.
Hann var gagnrýninn og deildi á
margt í kirkju og utan, en rök-
studdi skoðanir sínar, var einlægur
og hreinskilinn. Fróður var hann,
vel lesinn í ýmsum fræðum og átti
góða frásagnargáfu. Áhugamaður
um sögu, sérstaklega íslenska
kirkjusögu. Hann birti lítið eitt um
þau mál í blöðum og tímaritum.
Sýna þær greinar hve hann var vel
ritfær. Meira gaman þótti mér þó
að heyra hann segja frá ýmsu, er
hann vissi um þá sögu, t.d. um
Munkaþverárklaustur og fleira úr
Eyjafirði. Hann sagði lipurlega frá
því með kátlegu ívafi en alvöru þó.
Sr. Bjartmar var skáldmæltur,
en flíkaði því lítt. Vísur komu frá
honum á ýmsum prestafundum, vel
kveðnar og sýndu þær að hann
hafði glöggt auga fyrir því bros-
lega, en einnig hlýju og skilning.
Ég hygg að hann hafi ekki haldið
saman þeim vísum sem hann gerðff'
en ég á nokkrar þeirra og tel happ
að fá að geyma þær.
Samskipti okkar urðu meiri er
árin liðu. Ekki síst eftir að hann
flutti í Laugaland. Það var gott að
koma á heimili þeirra hjóna, hvort
sem var á Mælifelli eða Syðra-
Laugalandi. Þar var vinum að
mæta, við skólabræður og konur
okkar skólasystur. Ég minnist einn-
ig þeirra stunda með gleði er þau
komu á heimili okkar eða hvar sem
við fengum tækifæri að blanda geði.
Eftir að sr. Bjartmar lét af emb-
ætti reistu þau hjón, ásamt Jónínu
dóttur sinni, hús í lándi Hóls í Öng-
ulsstaðahreppi, er þau nefndu Álfa-
brekku. Er það í fögru umhverfi
og útsýni fagurt. Þarna bjuggu þau
hjón vel um sig. Heimilið fagurt þar
sem annars staðar sem þau bjuggu.
Þarna í nágrenni frænda og vina
skyldi ævikvöldinu lifað.
Síðasta árið var heilsa hans
þannig, að hann gat ekki stundað
áhugamál sín. Síðasta samtal okkar
var er hann hringdi í mig á ofan-
verðum síðasta vetri. Við rifjuðum
upp atriði úr ættfræði er við höfðum
áður rætt. Ilann gat enn slegið á
léttari strengi. Og hlý var kveðja
hans þá sem fyrr.
Þannig er margs að minnast frá
liðnum árum. í huga mér er fyrst
og fremst þökk að hafa átt hann
að vini.
Við Aðalbjörg sendum Hrefnu,
börnum hennar, tengdabörnum og
barnabörnum, einnig systkinum
Bjartmars, innilegar samúðarkveðj-
ur með þökk fyrir liðnar stundir.
Guð blessi minningu um góðan vin.
Sigurður Guðmundsson